"توربین" بکارید، "برق" درو کنید!

شاید قدیمی‌ها بیشتر از حکمت باد آگاه بودند که می‌گفتند: سریع مثل "برق و باد". اما اگر آن زمان‌ها، تنها وظیفۀ باد خنک کردن یا خشک کردن بود، امروزه در عوض نقش ارزنده‌تری را ایفا می‌کند: باد می‌وزد تا انرژی تولید کند.

"باد" آورده را "برق" خواهد گرفت!

روز به روز بر تعداد جمعیت جهان افزوده می‌شود و به تبع آن نیز مصرف انرژی روند رو به رشدی را در پیش گرفته است. استفادۀ بیش از حد انرژی در سرتا سر جهان، گرم شدن بیش از اندازه کرۀ زمین و نگرانی از تمام شدن منابع انرژی‌های فسیلی باعث شده‌اند تا از انرژی‌های نو یا انرژی‌های تجدیدپذیر به عنوان جایگزینی مناسب برای انرژی‌های فسیلی نام ببرند.

مهمترین دلیل رویکرد کشورهای جهان به این نوع از انرژی‌ها را می‌توان در زوال ناپذیری آنها جستجو کرد. امروزه در بسیاری از کشورها، به‌خصوص در کشورهای پیشرفته، میزان استفاده از انرژی خورشیدی، نیروی آب، باد و انرژی حاصل از زیست توده (بیوماس) روز به روزدر حال افزایش است.

باد، چراغ روشن خانه

در میان این انرژی‌های نوظهور، انرژی بادی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. عدم نیاز به نیروی انسانی برای استخراج این نوع انرژی و همچنین به‌دست آمدن نتیجۀ مستقیم بدون انتظار طولانی مدت، از مزایایی است که کارشناسان برای انرژی بادی بر شمرده‌اند.

هزینه‌های کمتر تولید این انرژی در مقایسه با انرژی خورشیدی نیز عامل مهم دیگری بوده است تا بسیاری از کشورهای جهان به فکر ساخت توربین‌های بادی بزرگ و کوچک و همچنین تأسیس مزارع بادی بیفتند.

بر اساس گزارشی که سازمان ملل به تازگی در این زمینه منتشر کرده است، سرمایه‌گذاری در زمینۀ بهره‌برداری از منابع تجدید پذیر انرژی، مانند انرژی بادی و سوخت‌های زیستی در سال گذشته به میزانی در حدود ۱۰۰ میلیارد دلار رسیده است، که شاید بتوان دلیل عمدۀ این میزان بالای سرمایه‌گذاری را در بالا رفتن قیمت نفت و فراورده‌های نفتی در بازارهای جهان جستجو کرد. از همین روست که مدتهاست زنگ خطر برای بسیاری از کشورها به صدا در آمده است که این موضوع اهمیت دادن هرچه بیشتر دولت‌ها به استفاده از انرژی‌های جایگزین را به دنبال داشته است.

برای نمونه در بیش از ۲۴ ایالت آمریکا، مدارس این کشور بر روی طرح‌های انرژی بادی کار می‌کنند. در برنامه‌ای آزمایشی تحت عنوان "نیروی باد برای مدارس"، توربین‌های بادی در مدارسی که دارای منابع مناسب باد هستند، نصب می‌شوند و از این طریق نیروی برق مورد نیاز مدرسه تولید می‌شود. مازاد برق تولیدی نیز به شرکت‌سها یا مراکز مختلف فروخته می‌شود. این برنامه، برای نخستین بار در سال ۱۹۹۳ در مدرسه اسپیریت لیک (Spirit Lake)، واقع در ایالت آیوا به اجرا در آمد.

رویکرد آلمان به انرژی بادی

البته تنها آمریکا نیست که به ارزش نیروی باد واقف است. در اروپا و به خصوص در آلمان، با توجه به خاصیت ویژۀ این انرژی مبنی بر عدم آلودگی محیط زیست، سرمایه‌گذاریهای متعددی در جهت استفادۀ هرچه بیشتر از آن انجام گرفته است.

بیست سال پیش در ماه اوت سال ۱۹۸۷، در ساحل دریای شمالی آلمان در ایالت اشلسویگ- هول‌اشتاین ۳۲ توربین بادی با نوازش‌های باد شروع به چرخیدن کردند. به این ترتیب نخستین مجتمع توربین‌های بادی تولیدکننده‌ی انرژی وارد شبکه شدند. در آن زمان نمی‌شد هنوز از تأسیسات انرژی بادی سخن گفت. راندمان این توربین‌ها چیزی میان ۱۰ تا ۲۵ کیلو وات بود. اما توربین‌های بادی امروزه، ۲۰۰ برابر راندمان آن روزها را دارند. امروزه توربین‌های بادی دوش به دوش نیروگاه‌های اتمی و حتی بیش از آنها انرژی تولید می‌کنند. در ماه اوت سال ۲۰۰۷ انرژی تولیدی توسط نیروگا‌های اتمی ۲۱۳۶۶ مگا وات بوده است. درعوض توربین‌های سر به فلک کشیده ۲۱۳۸۳ مگا وات انرژی تولید کرده‌اند.

به این ترتیب پروژه‌ای که بیست سال پیش به سخره گرفته می‌شد، امروزه به یکی از پر درآمدترین بخش‌ها در صنعت کشور آلمان تبدیل شده‌است.

ایالت بادخیز شلسویگ هلشتاین (Schlesw-Holstein)، در شمال آلمان، با تولید ۲,۴۰۰ مگاوات ۳۵ درصد از نیاز برق مورد نیاز این ایالت را پوشش می‌دهد. میزان سرمایه‌ گذاری‌های صورت گرفته در مزرعه‌های بادی این ایالت از سوی دولت آلمان، بالغ بر ۳ میلیارد یورو بوده است. فعالیت این مزارع در سال گذشته باعث شد تا ۴,۲ میلیون تن گاز کربنیک کمتر وارد هوا شود!

ثروت باد آورده

تولید توربین‌های بادی در سال ۲۰۰۶ درآمدی ۶ میلیارد دلاری به صندوق صنایع ماشین‌سازی آلمان سرازیر کرد. به گزارش اتحادیه‌ی انرژی بادی آلمان چنین رشدی در تاریخ اقتصاد نوین آلمان بی‌سابقه بوده است. باد در بخش اشتغال‌زایی هم حرف‌هایی برای گفتن دارد: در آلمان ۷۰ هزار نفر در بخش‌های گوناگون و مرتبط با تولید انرژی بادی مشغول به کار هستند. آلمان در زمینه‌ی تولید برق حاصل از انرژی باد جایگاه نخست را دارد. از هر سه تأسیسات نیروگاه‌های بادی، یکی در کشور آلمان است. مجتمع‌های انرژی بادی در آلمان پس از تولید ماشین به دومین خریدار بزرگ فولاد تبدیل شده اند.

ایران: انرژی بادی ، رشدی با سرعت لاک‌پشت!

از دو هزار سال پیش از میلاد مسیح، طراحی و ساخت آسیابهای بادی در ایران رواج داشته است و استفاده از این انرژی رایگان طبیعی برای ایرانیان مفهومی جدید و تازه نیست. وزارت نیروی ایران در سال ۱۳۷۸، سازمانی با نام "سازمان انرژی‌های نو ایران" با هدف "راهبرد صرفه‌جویانه" و "کمک به اشتغال‌زایی" تشکیل داد. ۹ سال پس از تشکیل به نظر می‌رسد که تحرک و فعالیت‌های این سازمان هنوز هم شتاب و نمود لازم را پیدا نکرده است.

بی توجهی همچنان محسوس نسبت به انرژی‌های تجدید‌پذیر در ایران را شابد بتوان بیش از هر جای دیگری در اهداف برنامه‌ی چهارم توسعه که سال ۱۳۸۸ به پایان می‌رسد مشاهده کرد. یوسف آرمودلی، رئیس سازمان انرژی‌های نو ایران، ۲۳ خرداد امسال (۱۳۸۶) در مصاحبه‌ای با رسانه‌های کشور اعلام کرد: « جهت‌گیری این سازمان در چهارمین برنامه توسعه اقتصادی كشور، تولید۵۰۰ مگاوات انرژی الكتریكی از انرژیهای نو از طریق پروژه‌های خصوصی و دولتی است كه یك درصد ظرفیت نیروگاهی نصب شده را در پایان برنامه (سال ۱۳۸۸) شامل می‌شود.» این که این هدف نیز تحقق یابد با اما و اگرهایی روبروست، زیرا به گفته همان منبع، تا پایان سال آینده (۱۳۸۷) تنها امکان برای تولید ۱۲۸ مگاوات انرژی تجدیدپذیر فراهم خواهد شد. این مقدار انرژی را با مصرف ۳۵ هزار مگاواتی برق در کشور که مقایسه کنیم به خوبی روشن می‌شود که استفاده از انرژی‌های تجدید‌پذیر در ایران کماکان نازل و در حد صفر است.

در زمینه انرژی بادی فعالیت‌های سازمان انرژی‌های نو بیش از همه در دو منطقه منجیل (گیلان) و بینالود (خراسان) متمرکز است. توربین‌های‌ بادی‌ منجیل‌ در حال‌ حاضر ‌75‌ درصد ( ۴۵ مگاوات) از ظرفیت‌ برق‌ نیروگاه‌های‌ بادی‌ کشور را تولید می‌کنند. ۲۵ درصد بقیه، سهم توربین‌های بینالود است. در مجموع در دو منطقه یاد شده ۱۰۰ توربین فعال هستند.

اولین توربین بادی در ایران، سال ۱۳۷۸ در منجیل نصب شد. بر این اساس می‌توان گفت که ۸ سال پس از آن تاریخ، سالانه تنها ۸ توربین در کشور نصب شده است. این عقب‌ماندگی زمانی بیشتر بارز می‌شود که با پیشرفت برخی از کشورها در این زمینه مقایسه شود. برای مثال، در آلمان در بیست سال گذشته نزدیک به ۱۹ هزار توربین بادی نصب شده است، یعنی به طور متوسط سالی ۹۶۰ توربین. برقی که از این توربین‌ها به دست می‌آید معادل ۲۱۳۸۳ مگا وات و به عبارت دیگر ۷/۵ درصد کل نیاز الکتریکی آلمان است. چین نیز که مدت زیادی از فعالیتش در زمینه تولید انرژی بادی نمی‌گذرد میزان تولید این نوع انرژی را تا سال ۲۰۱۰ به ۸ هزار مگاوات خواهد رساند، یعنی ۸ برابر نیروگاه اتمی در دست احداث بوشهر.