جنگ در غزه و بحران مشروعیت دولت‌های عربی

شیمون پرز، رئیس جمهور اسرائیل، در مصاحبه با شبکه انگلیسی‌زبان ABC، اعلام کرده است که کشورش قصد تصرف غزه یا نابودی حماس را ندارد اما منطقی نیست که در حالی‌که حماس موشک به اسرائیل شلیک می‌کند، این کشور به آتش‌بس پایبند باشد. اهود اولمرت، نخست‌وزیر اسرائیل، نیز در دیدار سران کشورهای خارجی، پایان عملیات نظامی را رد کرده است. حملات هوایی و زمینی ارتش اسرائیل به باریکه غزه، سرپناه ۱۳ هزار فلسطینی را از آنان گرفته و ۵۰۰ زن و کودک را به کام مرگ کشیده است.

روزی نیست که در کشورهای عربی پیام همدردی با مردم غزه صادر نشود. هزاران تظاهرکننده تصاویر دلخراش جنگ در غزه را در مقابل دوربین خبرنگاران به این سو و آن‌سو می‌برند. فریاد اعتراض مردم روز به روز بلندتر می‌شود، فریادی که نه تنها به اسرائیل و آمریکا، بلکه به دولتمردان این کشورها نیز اعتراض می‌کند. یکی از تظاهرکنندگان می‌گوید: «هیچ دارویی در غزه وجود ندارد، برق نیست و کودکان از گرسنگی می‌میرند اما کشورهای عربی هم‌چون دیگر کشورها هیچ اقدامی نمی‌کنند.»

این‌که حماس به اسرائیل موشک شلیک کند را همه نمی‌پسندند، برای برخی هم اصطلاح "اسلام سیاسی" واژه‌ای نامفهوم است. با وجود این، مردم کشورهای اسلامی، از مسلمان و غیر مسلمان، به جنایات غزه اعتراض می‌کنند. آنچه مایه اتحاد مسلمان و غیر مسلمان در این کشورها می‌شود، خشم از سیاستمداران و دولت‌هاست که به نظر می‌رسد به زندگی روزمره خود مشغولند.

یکی از اعضای بنیاد بشردوستانه "کارنیگی" در بیروت، می‌گوید: «بسیاری چشم خود را بر اتفاقات غزه بسته‌اند. مصر، اردن و عربستان و برخی کشورهای حاشیه خلیج، کشورهایی هستند که از آنها به عنوان کشورهای تأثیرگذار در منطقه یاد می‌شود،. بسیاری علاقه دارند که در جریان این حمله‌ها، حماس از نظر سیاسی و نیروی نظامی‌ تضعیف شود؛ هر چند که حماس پیش از حمله اسرائیل هم قدرت نظامی محدودی داشت. این رفتار را می‌توان در سیاستمداران کشورهای عربی به وضوح دید و این همان چیزی است که مردم این کشورها را مأیوس می‌کند.»

نهضت‌هایی هم‌چون حماس و حزب‌الله، این رفتار غرب‌دوستانه دولت‌های عربی را به مبارزه‌طلبی مستقیم و تهدید تعبیر می‌کنند. دولت‌های کشورهای عربی اغلب از نظر اقتصادی و سیاسی وابسته به ایالات متحده هستند. از سوی دیگر هیچ‌یک از این دولت‌ها بر اساس موازین دموکراتیک بر سر کار نیامده‌اند. از این رو حکومت‌های این کشورها با بحران مشروعیت مواجه‌اند.

به نوشته یک روزنامه‌نگار کویتی، «هولوکاستی که در غزه در جریان است، چهره کریه برخی از کشورهای عربی را نشان می‌دهد که باقیمانده آبروی خود را هم از دست داده‌اند.» کم نیستند کسانی که با این روزنامه‌نگار هم‌عقیده هستند.

عبدلباری عطوان از روزنامه "القدس العربی" معتقد است که کسی انتظار صدور بیانیه از سوی کشورهای عربی علیه اسرائیل را ندارد، اما اگر این کشورها اراده کنند، اهرم‌های بسیاری برای تغییر سیاست آمریکا و اروپا در خاورمیانه در اختیار دارند: «به عنوان مثال جامعه جهانی جنگ عراق و افغانستان درگیر است و نمی‌تواند در آنها پیروز شود. اروپا و ایالات متحده به کمک کشورهای عربی نیاز دارند تا از این مشکل رهایی یابند. بحران مالی بین‌المللی نیز جنگ دیگری است که دنیا با آن درگیر است. در این جنگ هم تنها برخی از کشورهای عربی هستند که پول کافی برای کمک به غرب را در اختیار دارند. برگ برنده دیگر کشورهای عربی، همکاری این کشورها با غرب برای مبارزه با تروریسم است: جامعه عرب می‌تواند هشدار دهد که مادامی‌که مردم این کشورها سلاخی می‌شوند، در زمینه مبارزه با تروریسم با غرب همکاری نخواهد کرد.»

این‌که آرزوی برخی دولت‌ها برای تضعیف حماس در جریان جنگ غزه به تحقق می‌پیوندد، جای تردید دارد. اما یک نکته کاملا روشن است: کشورهای تأثیرگذار عربی با مردم خود هم‌صدا نیستند، امروز بیش از همیشه. مادامی‌که اسرائیل اجازه داشته باشد به حمله‌های نظامی خود ادامه دهد، اوضاع برای موافقان سیاست‌های غرب، در کشورهای عربی وخیم‌تر خواهد شد.