جوامع اسلامی ترک‌های ساکن آلمان را بشناسیم
۱۳۹۵ مرداد ۱۸, دوشنبه
از حدود ۸۲ میلیون جمعیت آلمان ۳ میلیون نفر (۷/ ۳ درصد جمعیت آلمان) ترک‌تبار هستند. در میان این جمعیت بزرگ ترک‌تبار، جریان‌های اسلامی مختلفی فعال‌اند. گروهی طرفدار حزب عدالت و توسعه، به رهبری رجب طیب اردوغان هستند و گروهی نیز طرفدار فتح‌الله گولن. این دو تا دیروز متحد هم بودند امروز اما دشمن آشتی‌ناپذیر یکدیگرند.
تظاهرات بزرگ طرفداران اردوغان در اواخر ژوئيه در شهر کلن آلمان که دهها هزار نفر در آن شرکت داشتند، توجه محافل سیاسی آلمان را به خود جلب کرده است. این تظاهرات را "اتحادیه ترک-اسلامی برای امور دینی "(DITIB) سازماندهی کرده بود، تظاهراتی که مقام‌های آلمان و پلیس نگران بروز تنش در آن بودند، اما بدون مشکل برگزار شد.
دولت آلمان اکنون اتحادیه ترک-اسلامی را که توانست تظاهرات بزرگی را در شهر کلن به طرفداری از رجب طیب اردوغان برگزار کند، زیر نظر گرفته و می‌خواهد دریابد که این جریان اسلامی طرفدار حزب عدالت و توسعه چه می‌کند و راه به کدام سو می‌برد.
گزارش زیر نگاهی دارد به مهم‌ترین جوامع اسلام ترک‌تبار آلمان:
"دیتیب"
اتحادیه ترک-اسلامی برای امور دینی "دیتیب" (DITIB)، به ترکی (diyanet işleri türk islam birliği)، با فاصله بسیار زیاد نسبت به دیگر سازمان‌ها بزرگترین تشکیلات مسلمانان در آلمان است. به گفته مسئولان "دیتیب" این اتحادیه در برگیرنده نزدیک به ۹۰۰ انجمن محلی است که در سراسر آلمان پراکنده‌اند و ۷۰ درصد مسلمانان ساکن آلمان را تحت پوشش خود دارند.
"دیتیب" می‌گوید طرفدار اصول آزادی و موکراسی است و به هیچ حزبی وابسته نیست. این اتحادیه ارتباط نزدیکی با وزارت دیانت ترکیه دارد و به ابتکار مقام‌های این وزارتخانه تاسیس شده تا مهاجران ترک ساکن آلمان را در چارچوب یک اسلام سکولار سازماندهی کند.
"دیتیب" ارتباط تنگاتنگی با دولت ترکیه دارد و امام جماعت‌های مساجد زیر نظر این اتحادیه، کارمندان وزارت دیانت ترکیه هستند. این اتحادیه طرف اصلی نهادهای سیاسی آلمان است و ارتباط تنگاتنگی با آنها دارد.
اما منتقدان این اتحادیه را به "محافظه‌کاری فزاینده" و "در پیش‌گرفتن رفتار دلخواه دولت ترکیه" متهم می‌کنند. فولکر کاودر، رئیس فراکسیون حزب حاکم دموکرات مسیحی آلمان می‌گوید: «به‌نظر من نباید اجازه داده شود که اتحادیه‌ای مانند "دیتیب" که بلندگوی رئیس جمهور اردوغان است، آموزش اسلام در مدارس آلمان را طراحی و هدایت کند.»
"ملی گوروش" (دیدگاه ملی)
این سازمان بزرگترین تشکیلات مستقل از دولت مسلمانان سنی و ترک‌تبار در آلمان است و از عقاید نجم‌الدین اربکان، نخست‌وزیر سابق ترکیه پیروی می‌کند. اربکان در دوره‌ای در آلمان تحصیل کرده و در آخن درجه دکترا گرفته است.
او از اوایل دهه هفتاد میلادی وارد سیاست شد و در سال ۱۹۹۶ به عنوان رهبر حزب رفاه در ترکیه به قدرت رسید. اما یک سال بعد با فشار ارتش از ریاست دولت کناره گرفت؛ تحولی که کودتای "پست مدرن" ارتش ترکیه توصیف شد.
تشکیلات اسلامی "ملی گوروش" در پی ایجاد "نظم عادلانه" است و در آلمان حدود ۳۰ هزار نفر طرفدار دارد. این تشکیلات تحت مراقبت نهادهای امنیتی آلمان است. مقام‌های امنیتی آلمان بر این نظرند که همه افراد این گروه عقاید تندروانه ندارند.
هدف اصلی "ملی گوروش" براساس عقاید رهبر آن اربکان، ایجاد "ترکیه بزرگ" پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی و غلبه بر لائیسیته در ترکیه است که توسط کمال آتاتورک پی‌ریزی شده است. هم‌چنین آنها دارای آرمان ایجاد جامعه‌ای جهانی با قوانین اسلامی هستند. آنها دموکراسی غربی را رد می‌کنند.
تشکیلات "ملی گوروش" در آلمان از تعداد زیادی انجمن تشکیل شده که مستقل از یکدیگر اما در چارچوب یک ایدئولوژی مشترک فعالیت می‌کنند.
نهادها و انجمن‌های محلی ملی گوروش در آلمان از این قرارند: جماعت اسماعیل آقا (IAC)، نمایندگی حزب سعادت ترکیه در آلمان (SP)، نمایندگی بنیاد اربکان در اروپا، روزنامه ترکی‌زبان "ملی گازته" که سخنگوی "جامعه اسلامی ملی گوروش" (IGMG) است.
در میان گروه‌های یادشده جماعت اسماعیل آقا (IAC) شاخه رادیکال و نمایندگی حزب سعادت ترکیه در آلمان (SP)، نماینده سیاسی ملی گوروش محسوب می‌شوند.
جنبش گولن
رهبر روحانی این جنبش فتح‌الله گولن است که سال‌ها یار و همدم رجب طیب اردوغان بود. او از سال ۱۹۹۹ در تبعید خودخواسته در ایالات متحده آمریکا زندگی می‌کند. جنبش فتح‌الله گولن خود را یک جنبش اجتماعی و مدنی ملهم از اسلام معرفی می‌کند.
گولن در سال‌های دهه ۱۹۷۰ در ترکیه زیر تسلط سکولارها برای سال‌ها راه به سوی اسلام را از طریق آموزش دنبال کرد و شبکه‌ای از مدارس را نه تنها در ترکیه بلکه در دهها کشور جهان تاسیس کرد. هدف او تربیت نسلی از "انسا‌ن‌های مذهبی تحصیل‌کرده" بود.
جنبش گولن که بعدها نام جنبش "خدمت" به خود گرفت در ترکیه و بسیاری دیگر از کشورهای جهان مدارس خصوصی و خدمات تدریس خصوصی به نام "خانه‌های نور" برپا کرد. گفته می‌شود تعداد مدارس گولن به بیش از هزار شعبه می‌رسد که ۳۰۰ شعبه آنها در ترکیه و ۷۰۰ آموزشگاه دیگر در بیش از ۱۰۰ کشور جهان قرار دارد.
جنبش گولن از سال‌های ۱۹۸۰ هدف خود را نفوذ به نهادهای دولتی و بیش از همه پلیس و قوه قضاییه قرار داد و تلاش کرد که در این نهادها پست‌های مهم و رهبری را به دست بیاورد.
جنبش گولن در آلمان بیش از ۱۵۰ مرکز آموزش خصوصی، بیش از ۳۰ مدرسه و تعداد زیادی مهد کودک در اختیار دارد. در مدارس گولن در آلمان، برنامه‌های درسی به شکلی عادی و نرمال جریان دارد. در این مدارس زبان آلمانی و درس اخلاق به جای درس دینی تدریس می‌شود.
بنابر ادعای گولنیست‌ها، این جنبش در آلمان حدود ۱۰۰ هزار نفر هوادار دارد. فعالیت اینها در آلمان عموما مسالمت‌آمیز بوده و در برابر اسلام‌گرایان تندرو مانند سلفی‌ها، از "اسلام اصلاح‌‌طلب" حمایت می‌کنند. منتقدان اما جنش گولن را به "فرقه‌گرایی" و "فعالیت‌های غیرشفاف" متهم می‌کنند.