حاصل "جهاد فرهنگی" در بیست و پنجمین نمایشگاه کتاب
۱۳۹۱ اردیبهشت ۱۴, پنجشنبه
محمد حسینی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، زمانی که سکان این وزارتخانه را به دست گرفت در واکنش به تعطیلی پی در پی برخی از کتابفروشی‌ها گفت: «كارهای فرهنگی مثل بقیه كارهای خدماتی و تجاری در كشور نیست كه درآمد بالایی داشته باشد.»
با حذف یارانه‌ی کاغذ، افزایش تورم، کند شدن روند صدور مجوز و شدت گرفتن سانسور، نشر کتاب به کاری پردردسر و کم درآمد تبدیل شده است.
"مشکل، کمبود کتاب خواندنی است"
خیابان کریم خان زند در تهران زمانی در حال تبدیل شدن به دومین مرکز تجمع کتابفروشان پایتخت بود. از حدود دو سال پیش این روند جهتی معکوس به خود گرفته است. پس از تعطیلی چند کتابفروشی در این خیابان، فعالیت دو ناشر مهم غیردولتی این منطقه (نشر چشمه و نشر ثالث) نیز به حالت تعلیق درآمده است.
ناشران و کتابفروشان خیابان کریم خان سال گذشته با راه‌اندازی یک گذر فرهنگی و برگزاری مراسمی تلاش کردند مردم را به خرید و خواندن کتاب تشویق کنند. سیمین بهبهانی در این مراسم گفت: «مشکل این است که اینجا کتابی که خواندنی باشد، چاپ نمی‌شود. چاپ کتاب و تیراژها به شدت پایین آمده است و سانسور در کتابها زیاد است.» او می‌افزاید این مسئله مربوط به سالهای اخیر هم نیست بلکه روندی است که از ابتدای انقلاب آغاز شده است.
درخواست معترضان و "ادامه روال سابق"
در ایران وضع نشر با چنان شتابی رو به وخامت می‌رود که معترضان حتی به وضعیت سالهای پیش نیز رضایت دارند. ۱۶۳ نویسنده و مترجم ۹ اردیبهشت در نامه‌ای به وزیر ارشاد از او خواسته‌اند: «در این وضعیت که صنعت نشر کشور هر روز ضعیف‌تر از گذشته شده و تیراژ کتابها به پایین‌ترین حد خود در این سالها رسیده است، ترتیبی اتخاذ کنند تا تعلیق‌ها برداشته شود و ناشران با همان روال سابق به کارشان ادامه دهند.»
برابر آمار موسسه "خانه کتاب" که از زیر مجموعه‌های وزارت ارشاد محسوب می‌شود، تیراژ متوسط کتاب از بیش از ۵۲۰۰ نسخه در سال ۱۳۸۰ به کمتر از ۳ هزار نسخه در سال ۱۳۹۰ سقوط کرده است. در این فاصله زمانی و به رغم دو برابر شدن عنوان کتابهای منتشر شده، تعداد کل کتابهایی که هر سال به بازار عرضه می‌شود روندی نزولی دارد و این روند در پنج سال گذشته کاهشی چشمگیر را نشان میدهد.
آمار ارائه شده از سوی "خانه کتاب" نشان میدهد که مجموعه کتابهایی که در سال ۸۹ به چاپ رسیده ۳۰ میلیون نسخه کمتر از سال ۸۵ بوده است. به عبارت دیگر حاصل "ربع قرن جهاد فرهنگی" مسئولان حکومت کاهش رغبت شهروندان به خرید و خواندن کتاب، به رغم افزایش جمعیت و شمار تحصیل‌کردگان بوده است.
بی‌نظمی‌های عادت شده
در ۲۵مین دوره نمایشگاه کتاب مانند سالهای گذشته از عرضه برخی از کتابهایی که با مجوز "وزارت ارشاد" منتشر شده‌اند جلوگیری شده است. وزیر ارشاد معتقد است: «هر كس نمی‌تواند هر كتابی را به نام فكر و اندیشه در نمایشگاه عرضه كند.» روزنامه اعتماد در شماره پنجشنبه، ۱۴ اردیبهشت یادداشتی زیر عنوان "نمایشگاه كتاب همچنان تعریفی ندارد" از منوچهر دین‌پرست منتشر کرد که گزارش کوتاهی از نخستین روز نمایشگاه است.
دین‌پرست مینویسد: «جمعیت كم كم به نمایشگاه می‌آمدند و غرفه‌های فروش غذا و ساندویچ و پفك و چیپس زودتر از غرفه‌های كتاب قفسه‌هایشان پر شده بود. هنوز برخی از ناشران مشغول چیدن كتاب در قفسه‌ها بودند. گویی خبر نداشتند كه نمایشگاه از روز ۱۳ اردیبهشت آغاز به كار می‌كند.»
بی‌نظمی یکی از مشخصه‌هایی است که هر سال بسیاری از غرفه‌داران و بازدیدکنندگان نمایشگاه کتاب را گلایه‌مند می‌کند. به گزارش خبرگزاری دانشجو بیست و پنجمین دوره نمایشگاه کتاب در حالی کار خود را آغاز کرد که «هنوز برخی غرفه‌ها، به خصوص در بخش بین‌الملل و غرفه‌های ستاد اجرایی كار خود را آغاز نكرده‌اند.»
مصلای تهران، ربع قرن در حال ساخت
محل برگزاری نمایشگاه کتاب امسال نیز مصلی تهران است که در اصل برای برگزاری نماز جمعه طراحی شده اما جز در موارد استثنایی به این کار اختصاص نداشته است. با گذشت حدود ۳ دهه از آغاز بنای مصلی بخش‌های بزرگی از آن هنوز نیمه‌کاره مانده است. علاوه بر این سالن‌های نمایشگاه تناسبی با ازدحام جمعیت ندارد. به گفته مسئولان در سال گذشته بیش از ۵ میلیون نفر از نمایشگاه کتاب بازدید کرده‌اند. این در حالی است که شبستان اصلی که مهمترین بخش‌های نمایشگاه را در خود جا میدهد برای حداکثر ۷۰ هزار نفر طراحی شده و قسمت بزرگی از آن را غرفه‌ها اشغال می‌کنند.
طرح ابتدایی ساخت مصلی به سال ۱۳۶۱ بازمی‌گردد و عملیات اجرایی بنای آن ۲۴ سال پیش شروع شده است. متولیان مصلی سال گذشته اعلام کردند در صورتی که ۸۵۰ میلیارد تومان سرمایه مورد نیاز تامین شود این بنا ۵ سال دیگر تکمیل خواهد شد.
ازدحام و بازدیدکنندگان بی‌رمق
خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ۱۴ اردیبهشت از قول جواد لگزیان، مدیر روابط عمومی انتشارات "كتاب آمه" نوشت، تعداد بازدیدكنندگان از نمایشگاه كتاب زیاد است و وضعیت تهویه نامطبوع هوا، شرایط را بر غرفه‌داران و مخاطبان تنگ کرده. علی شجاعی، مدیر روابط عمومی انتشارت "كتاب نیستان" نیز به ایبنا گفت: «ما باید شرایط را به گونه‌ای فراهم كنیم كه مخاطبان بتوانند در محیطی آرام با كتابها آشنا شوند، در محل فعلی نمایشگاه كتاب این اتفاق به سختی می‌افتد. چون بازدیدكننده به سختی و با كلافگی از راه میرسد و رمق توجه به كتاب را ندارد.»
نمایشگاه کتاب تا سال ۱۳۸۵ در محل دائمی نمایشگاه‌ها برگزار می‌شد. در ۶ دوره‌ای که نمایشگاه به مصلی منتقل شده، هر سال بر حجم برنامه‌های تبلیغاتی حکومت و برنامه‌های مذهبی در این مکان افزوده می‌شود.
غرفه "عفاف و نماز"، سالن "بیداری اسلامی"
در سال ۹۱ ستاد اقامه نماز با حضور در نمایشگاه كتاب "شیوه درست نماز خواندن" را به گروه‌های سنی مختلف آموزش میدهد. به گزارش ستاد اطلاع‌رسانی بیست و پنجمین نمایشگاه بین‌المللی كتاب تهران: «غرفه عفاف و نماز برترین بخش سالن كودك و نوجوان است كه مسایل مربوط به فرهنگ عفاف را برای كودكان مطرح می‌كند.»
ستاد اطلاع‌رسانی نمایشگاه اعلام کرد که روز ۱۳ اردیبهشت، ۵۰۰ كودك با حضور در غرفه ستاد اقامه نماز ضمن پوشیدن لباس مخصوص نماز عكس یادگاری گرفتند. بنابر این گزارش محمد تقی حق‌بین، مسئول بخش‌های خبری سالن‌های كودك و نوجوان درباره این غرفه گفت: یكی از موضوعاتی كه در این نمایشگاه مد نظر قرار گرفته توجه ویژه به بحث عفاف، حجاب و نماز است.
یکی دیگر از این اقدام‌ها اختصاص سالنی با نام "بیداری اسلامی" است که سردار محمدرضا نقدی، رئیس سازمان بسیج مستضعفان؟ در روز نخست از آن بازدید کرد. "بیداری اسلامی" عنوانی است که مسئولان به تبعیت از رهبر جمهوری اسلامی، علی خامنه‌ای برای جنبش‌های اعتراضی در کشورهای عربی به کار می‌برند.
فروشگاه بزرگ کتاب
منتقدان نمایشگاه کتاب تهران را بازار مکاره بزرگی می‌خوانند که در آن کتابفروشان طی ده روز بخش بزرگی از فروش سالانه خود را انجام می‌دهند. جاذبه این بازار برای اغلب ناشران فروش مستقیم و حذف واسطه‌ها و شرکت‌های پخش است که در مواردی تا ۵۰ درصد بهای پشت جلد کتاب را دریافت می‌کنند. تخفیف چند درصدی نیز یکی از جاذبه‌های نمایشگاه برای خریداران محسوب می‌شود.
بهمن دری معاون فرهنگی وزارت ارشاد در مراسم گشایش نمایشگاه بیست و پنجم گفت، یکی از انتقادهایی که به نمایشگاه می‌شود، این است که نمایشگاه کتاب یک فروشگاه است، از این رو امسال سالنی به نام یاس را در نظر گرفته‌ایم که به نمایش کتاب اختصاص دارد. نمایشگاه کتاب تا ۲۳ اردیبهشت ۱۳۹۱ برپا خواهد بود.