حد کنترل دولت ایران بر اینترنت • مصاحبه با یک کارشناس

سپاه پاسداران گفته است که "متخلفان اینترنتی" را پیگیری می‌کند. شایع است که در حال کسب اطلاعات در مورد کسانی هستند که فیلم و عکس به خارج می‌فرستند. آقای مهندس محمود تجلی‌مهر، کارشناس اینترنت، به پرسش‌های ما در این مورد پاسخ می‌دهند:

دویچه‌وله: آیا حکومت ایران می‌تواند اینترنت را به کنترل کامل خود درآورد؟

محمود تجلی‌مهر: اگر "کامل" به مفهوم این باشد که آنها اینترنت را صد درصد در اختیار خود بگیرند و کاربران نتوانند کاری انجام دهند، پاسخ این پرسش منفی است. کنترل کامل از سوی یک ارگان به تنهایی امکان‌پذیر نیست. طراحی اینترنت به گونه ای است که نمی‌توان آن را کنترل کرد، هر چند که می‌توان در آن محدودیت موقتی ایجاد کرد، همچون فیلترینگ که چند سال است شاهد آن هستیم، اما شاهد فیلترشکن‌ها نیز هستیم.

چه امکاناتی در اختیار دارند؟

روزنامه وال استریت ژورنال در تاریخ۲۲ ژوئن نوشته‌ای منتشر کرد در این باره که شرکت نوکیا-زیمنس نت ورکس (NSN) به ایران تجهیزات پیچیده جاسوسی داده است که آنها بتوانند در سطح گسترده اقدام به کنترل مبادلات اينترنتی کاربران کنند. این خبر را البته تنها نسبی باید باور داشت. این را که نوکیا-زیمنس به آنها چه داده، ما نمی‌دانیم و در عین حال این را نیز نمی‌دانیم که آنها تا چه میزان دانش استفاده از این سیستم ها را دارند. اما آن‌چه روشن است این است که آنها در بهترین شکل تنها یک گام می‌توانند از کاربران جلوتر باشند. برای هر حرکتی در اینترنت، ضد آن نیز وجود دارد. این طبیعت اینترنت است.

اگر گمان را بر این بگذاریم که آنها بهترین سیستم موجود را داشته باشند، می‌توان گفت که آنها می‌توانند به "شنود" در سطح بسیار عمیق در "بسته"‌های ارسال شده از سوی کاربران بپردازند. به بیان دیگر، آنها می‌توانند به محتوای ایمیل‌ها، چت‌ها و یا گفت‌وگوهای تلفنی دست یابند. البته دیروز شرکت نوکیا-زیمنس اعلام کرد که آنها تنها بخشی از قابلیت‌های این سیستم را به ایران داده‌اند، ولی نگفتند که چه بخشی.

آیا کاربران ایرانی با شگردهای دولت برای کنترل آشنا هستند و خود از شیوه‌های خاصی برای گیر نیفتادن استفاده می‌کنند؟

از آنجا که دولت ایران پهنه‌های بسیار گسترده‌ای از اطلاعات در اینترنت را در چند سال گذشته فیلتر کرده است، کاربران ایرانی چند سال فرصت داشته‌اند که با شیوه‌های موجود برای دور زدن فیلترینگ آشنا شوند. هم اکنون در ایران فیلترشکن‌ها آن چنان گسترده استفاده می‌شوند که سازمان‌های اطلاعاتی ایران نمی‌توانند ادعا کنند که کنترلی بر اینترنت دارند.

کاربرانی که از پروتکل‌های امن VPN (Virtual Private Network) استفاده می‌کنند، قابل شنود نیستند. این پروتکل‌ها در فیلترشکن‌های VPN-based (چون FreeGate، Tor یا UltraSurf و بسیاری دیگر) استفاده می‌شوند و سیستم‌های جاسوسی نمی‌توانند به محتوای ارتباط‌های آنها دست یابند. چون سیستم‌های VPN-based از روش‌های رمزگذاری برای ایجاد یک "تونل" ارتباطی استفاده می‌کنند و این تونل از بیرون قابل رویت نیست. تنها در زمانی که کلید رمز در اختیار سازمان‌های امنیتی باشد، آنها قادر به گشایش این اطلاعات هستند. نرم‌افزارهایی چون Skype یا Yahoo Messenger برای ارتباط صدا و تصویر امن هستند، چون کلید رمز آنها را شرکت‌های آمریکایی صاحب آنها به کسی نمی‌دهند و یا حداقل به ایران نمی‌دهند.

در برابر تمام نرم افزارهایی که از پروتکل‌های استاندارد چون SIP یا H.323 استفاده می‌کنند (چون MSN Messenger)، قابل شنود هستند. من کاربران زیادی را دیده‌ام که ارتباط اینترنتی آنها همیشه با فیلترشکن‌های VPN-based است. این کاربران قابل شنود نیستند. حتی آدرس IP آنها نیز قابل رویت نیست. فیلترشکن‌های این‌گونه ابتدا با مرکزی در خارج از ایران ارتباط امن برقرار می‌کنند و از آنجا (معمولا در چین، روسیه و جاهای دیگر) وارد اینترنت می‌شوند. از این رو حتی کشور کاربر نیز قابل رویت نیست، چه رسد آدرس IP او.

از همین روست که تنها راه حلی که دولت در این روزها به ذهنش رسیده، پایین آوردن شدید پهنای باند اینترنت است تا بلکه با این روش بتوانند با انتقال اخبار از سوی کاربران مقابله کند.

آیا ممکن است دولت ایران کل شبکه را ببندد و اینترنت را کاملاً تعطیل کند؟ آیا اقتصاد ایران آن قدر اینترنتی شده و کار دولت با اینترنت گره خورده که بستن آن ممکن نباشد؟

بله، دولت ایران می‌تواند کل شبکه را ببندد. ارتباط ایران با اینترنت در انحصار دولتی است و آنها می‌توانند خطوط ارتباطی را کاملا از کار بیاندازند. هرچند که اقتصاد ایران به میزان بالایی اینترنتی نیست، ولی بستن اینترنت ضربه سنگینی هم به اقتصاد و هم به دولت وارد می‌آورد. البته در این روزها نیز دیده‌ام که شماره تلفن‌هایی در خارج از ایران برای ارتباط با اینترنت اعلام شده‌اند تا در صورتی که دولت ایران اینترنت را کاملا تعطیل کرد، بشود با استفاده از شبکه تلفنی در خارج از کشور به اینترنت وصل شد.

در نهایت تلاش برای کنترل اینترنت از سوی دولت و راهکارهای کاربران در تقابل با آن به بازی موش و گربه شباهت دارد و طراحی اینترنت به گونه‌ای است که هر طرف تنها یک گام می‌تواند از طرف دیگر جلوتر باشد و نه بیشتر!

مصاحبه‌گر: رضا نیکجو

تحریریه: بهنام باوندپور