حضور پر رنگ سینمای آلمان در برلیناله ۲۰۱۱

اغلب فیلم‌های آلمانی‌ای که در برلیناله‌ی امسال به نمایش در می‌آیند، به مسائل اجتماعی ـ سیاسی روز و نیز به تاریخ معاصر این کشور می‌پردازد: نخستین فیلم سینمایی آندرس وایل (Andres Veiel) با عنوان "اگر ما نبودیم، پس کی بود"، از جمله، ابتدای شکل‌گیری گروه تروریستی بادر ـ ماینهوف را بررسی کرده است.

رویدادهایی که در تابستان سال ۱۹۶۱ در زندگی گودرون انسلین (Gudrun Ensslin)، یکی از پایه‌گزاران "فراکسیون ارتش سرخ" RAF رخ داده‌، در این فیلم نقش مهمی بازی می‌کند.

شکل‌گیری "فراکسیون ارتش سرخ"

فیلم با آشنایی برنوارد وسپر (Bernward Vesper) و گودرون انسلین آغاز می‌شود. وسپر، که فرزند یک نویسنده‌ی نازی‌‌مسلک بود، در این زمان در شهر توبینگن دانشجوست و سودای شاعری در سر می‌پروراند. آندرس وایل، در گفت‌وگوی بین این دو، جوّ خفقان‌‌آوری را که در آن هنگام بر آلمان حاکم بوده، به روشنی بازمی‌تاباند.

سکوت در باره‌ی جنایت‌های آلمان نازی این فضای تحمل‌ناپذیر را برای نمایندگان نسل جدید، چون وسپر و گودرون سنگین‌تر کرده است. این دو که از ظاهر‌سازی و ریاکاری سیاستمداران وقت به تنگ آمده‌اند، به یکدیگر دل می‌سپارند، در جستجوی کشف واقعیت مرکز نشری پایه می‌گذارند و در برلین ساکن می‌شوند.

آشنایی با فعالان جنبش چپ در این شهر، پای وسپر و گودرون را به پارتی‌های شبانه و در نتیجه بحث درباره‌ی چگونگی دگرگونی‌های سیاسی ـ اجتماعی در آلمان باز می‌کند. پس از چندی شرکت در تظاهرات و استعمال مواد مخدر، به روال عادی زندگی روزمره‌ی آنان بدل می‌شود تا هنگامی ‌که گودرون انسلین از ادامه‌ی شرکت در آن "بحث‌های روشنفکرانه" سرباز می‌زند و در صدد یافتن راهکاری برای "تغییر اساسی در جامعه" برمی‌آید.

در این زمان وسپر به دام اعتیاد افتاده و گودرون نیز در انتظار فرزند ناخواسته‌ی خود است. آشنایی با آندرئاس بادر در این شرایط، مسیر زندگی انسلین را به‌کلی تغییر می‌دهد. فیلم "اگر ما نبودیم، پس کی بود"، با خودکشی وسپر و آغاز فعالیت‌های تروریستی گودرون انسلین، پایان می‌یابد.

"بیماری خواب" در آفریقا

دومین فیلم آلمانی‌ای که در بخش مسابقه برای به‌دست آوردن "خرس طلایی" با ۲۱ اثر ‌دیگر رقابت می‌کند، درامی اجتماعی از اولریش کوهلر (Ulrich Kِhler) است که در سال ۲۰۰۶ با فیلم "پنجره‌ها را دوشنبه می‌آورند"، در عرصه‌ی سینمای آلمان مطرح شد. کوهلر در سومین اثر سینمایی خود که "بیماری ‌خواب" عنوان دارد، آلمان را ترک کرده و به قاره‌ی آفریقا سفر کرده است.

او در کامرون به زندگی یک زوج آلمانی، ابو و ورا ولتن، می‌پردازد که در چارچوب برنامه‌ای دولتی، مأمور پژوهش درباره‌ی بیماری خواب شده است. در حالی‌که ابو با علاقه و اشتیاق سرگرم تحقیق و بررسی در مورد این بیماری رایج در کشورهای آفریقایی است، ورا از زندگی در آن "قاره‌ی سیاه"، بیش از پیش احساس نارضایتی می‌کند. او بیش از هرچیز، از جدایی از دختر ۱۴ ساله‌ی خود، هلن، که در آلمان به مدرسه‌ی شبانه‌روزی می‌رود، در رنج است.

اولریش کوهلر با بازگویی داستان این زوج آلمانی دستاویزی برای پرداختن به موضوع مورد علاقه‌ی خود که در فیلم‌های دیگرش هم برجسته است، به‌دست آورده است: کنکاش در رفتار و برخوردهای قشر متوسط آلمانی و روابط و مناسبات خانوادگی آنان. کوهلر در این فیلم، طبع شوخ و نگاه طنزآلود خود را نیز حفظ کرده است.

مهاجرت در آلمان

یکی از دو فیلم آلمانی‌ای که در بخش خارج از مسابقه‌ی برلیناله به نمایش درمی‌‌آید، مسئله‌ی مهاجرت اتباع ترکیه به آلمان را در دهه‌ی شصت میلادی دستمایه قرار داده است: "به آلمان خوش‌آمدید". کارگردان فیلم، یاسمین سمدرلی (Yasemin Samdereli) که ُترک‌‌تبار است، برای سینماروها و بینندگان تلویزیون آلمان، نامی آشناست.

او و خواهرش، نسرین سمدرلی، در سال ۲۰۰۳ با فیلم کمدی "همه‌چیز ُترکی شده"، به موفقیت شایان توجهی دست یافتند. این دو، سه سال بعد، بر همین اساس سریال تلویزیونی "ُترکی برای مبتدی‌ها" را تهیه کردند که باز هم با استقبال همگانی روبرو شد.

"به آلمان خوش‌آمدید"، با برداشتی تازه و متفاوت داستان زندگی سه نسل از مهاجران ترک‌به آلمان را مطرح می‌سازد. قهرمان اصلی داستان، پسر ۶ ساله‌ای به نام چنک است که مادرش آلمانی و پدرش به نسل دوم مهاجران ُترک تعلق دارد. چنک در مدرسه ولی به عنوان "پسر ُترکه" معروف است و هویت آلمانی‌اش به‌کلی نادیده گرفته می‌شود. چنک در جستجوی تبار واقعی خود، با زندگی پدربزرگش که در سال‌های وقوع "معجزه‌ی اقتصادی" به آلمان سفر کرده‌، آشنا می‌شود.

فیلمی برای پینا باوش

ویم وندرس (Wim Wenders)، کارگردان پرآوازه‌ی آلمانی نیز با فیلم "پینا" در این جشنواره حضور دارد. وندرس در این فیلم که به زندگی سرشناس ترین طراح رقص آلمان و جهان، پینا باوش (Pina Bausch) پرداخته، از تکنیک سه بعدی سود برده است.

فیلم‌برداری "پینا"، یک بار در تابستان سال ۲۰۰۹ به دلیل ناگهانی پینا باوش متوقف ماند. وندرس‌از این‌رو مجبور شد، طرح اصلی فیلم را که قرار بود اثری درباره‌ی پینا باوش و با همراهی خود این هنرمند باشد، به فیلمی برای او تغییر دهد. این فیلم که برای نخستین بار در بخش خارج از مسابقه‌ی برلیناله‌ی ۶۱ نشان داده می‌شود، از روز ۲۴ فوریه در سینماهای آلمان به نمایش در می‌آید.

... و دیگران

علاوه بر یاسمین سمدرلی و ویم وندرس، دیگر کارگردانان سرشناس آلمان نیز در چهل‌ویکمین دوره‌ی بخش "فورم" این جشنواره حضور دارند: کریستیان پتسولد، با فیلم "چیزی بهتر از مرگ"‌، دومینیک گراف با "دنبالم نیا" و کریستوف هوخ‌‌هویسلر با فیلم "یک دقیقه تاریکی".

حضور آلمان در این دوره‌‌ی برلیناله تنها به نمایش فیلم‌های جدید کارگردانان این کشور محدود نمی‌شود. شمار فیلم‌هایی که محصول مشترک آلمان و کشورهای دیگر است، اندک نیست. این آثار سینمایی اغلب در بخش "فورم" برلیناله به نمایش در می‌‌آیند.

فیلم‌های "درجستجو" از یان کروگر (محصول آلمان/فرانسه)، "تروریست‌ها" از توسکا پانسیتی‌وراکول (محصول آلمان/تایلند)، "قوها" از هوگو ویرا دا سیلوا (محصول آلمان/پرتغال)، "کارخانه‌ی رویاسازی" از سباستین هایدینگر (محصول آلمان/افغانستان)، از جمله‌ی این آثار هستند که اولین نمایش جهانی خود را در برلیناله جشن می‌گیرند.