خطر رویارویی نظامی ایران و عربستان در پی حمله موشکی به ریاض
۱۳۹۶ آبان ۱۵, دوشنبه
دو حادثه مختلف در روز شنبه (۴ نوامبر/ ۱۳ آبان) بر تنش روابط در هر حال پرتنش ایران و عربستان سعودی افزود: نخست استعفای سعد حریری از مقام نخست‌وزیری لبنان و در پی آن حمله موشکی حوثی‌های یمن به ریاض.
سعد حریری که در ریاض به سر می‌بُرد، اعلام کناره‌گیری خود از مقام‌اش را با متهم کردن ایران به "دخالت" در لبنان و بی‌ثبات کردن این کشور همراه کرد. او در عربستان سعودی و از طریق شبکه "العربیه" به شکل ناگهانی استعفای خود را به اطلاع عموم رساند؛ اقدامی که می‌تواند لبنان را در بحرانی عمیق فرو برد.
حریری "دخالت‌های ایران" را عامل اصلی استعفای خود اعلام کرد و گفت: «ایران تمایل زیادی برای نابودی جهان عرب دارد و هر جا که ایران باشد مشکلات و فتنه‌ها سر باز می‌کند». او همچنین گفت که با دخالت‌های ایران و حزب‌الله، کار زمامداری در لبنان غیرممکن شده است. نخست‌وزیر مستعفی لبنان افزود که احساس می‌کند لبنان در شرایطی نظیر دوره ترور پدرش قرار دارد و او نیز نگران است که قربانی یک توطئه تروریستی دیگر شود.
ایران هم به سرعت واکنش نشان داد و ضمن ربط دادن اقدام حریری به خواست اسرائیل و عربستان سعودی، استعفای او را "سناریوی جدیدی برای تنش‌آفرینی تازه در لبنان و منطقه" ارزیابی کرد.
"پیام" ایران برای سعد حریری
علاوه بر مکان اعلام استعفا، زمان اعلام آن توسط سعد حریری نیز توجه تحلیلگران را به خود جلب کرد. او استعفایش را تنها یک روز پس از دیدارش در بیروت با علی اکبر ولایتی، مشاور امور بین‌المللی رهبر جمهوری اسلامی، اعلام کرد.
به گزارش رسانه‌های داخلی نزدیک به حکومت ایران، ولایتی در گیر و دار تنش‌های تهران و ریاض، با پیام‌هایی چون "نیت محور مقاومت" برای آزادسازی رقه، مطلع کردن رهبر حزب‌الله از "توافق" تهران و مسکو "در پرونده‌های لبنان و سوریه"، "اجماع نظر بر لزوم حفظ ثبات لبنان"، اعلام حمایت تهران از میشل عون و "روی کار ماندن دولت حریری" به بیروت رفته است.
برخی رسانه‌ها اما به نقل از یک "منبع آگاه" نزدیک به ولایتی گزارش داده بودند که نخست‌وزیر مستعفی لبنان که پیش از ملاقات با ولایتی به عربستان سفر کرده بوده، برای دیدار با مشاور علی خامنه‌ای به بیروت بازگشته و بلافاصله پس از شنیدن مواضع ایران از زبان نماینده جمهوری اسلامی، دوباره به ریاض رفته و در آنجا استعفایش را از رسانه‌های عربی اعلام کرده است.
این منابع گفته بودند که حریری در "مذاکرات محرمانه" با ولایتی درخواستی از سوی ریاض را با او در میان گذاشته مبنی بر اینکه ایران دست از حمایت حوثی‌های یمن بردارد و روابط خود را با کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس بهبود بخشد. این منابع البته نگفته‌اند که در چنین "مذاکرات محرمانه"ای، گذشته از اظهارات دیپلماتیک راه‌یافته به رسانه‌ها، ولایتی حامل چه "پیام" یا "درخواست" مشخصی از سوی ایران برای حریری بوده است.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
سفارت ایران در لبنان "با توجه به حضور سفیر جمهوری اسلامی ایران" در ملاقات مشاور خامنه‌ای با حریری، اندک زمانی پس از انتشار خبر "منبع آگاه" نزدیک به ولایتی، آنچه تحت عنوان "محتوای مذاکرات محرمانه" رسانه‌ای شده بود را "تکذیب" کرد.
"تحولی خطرناک"
دومین رخدادی که هم‌زمان با استعفای سعد حریری بر تنش روابط تهران و ریاض افزود، ابعادی به‌مراتب خطرناک‌تر داشت: شورشیان حوثی مورد حمایت ایران در یمن، به فرودگاه بین‌المللی ملک خالد در حومه ریاض حمله موشکی کردند. ریاض البته اعلام کرد که موشک را "رهگیری و ساقط" کرده و به کسی هم آسیبی نرسیده است. خبرگزاری‌های داخلی ایران هم با استناد به "منابع یمنی"، نوع موشک شلیک‌شده به عربستان را "بالستیک دوربرد" عنوان کردند.
دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا، بلافاصله واکنش نشان داد و در آستانه‌ی سفر آسیایی‌اش، مسئولیت حمله را متوجه ایران کرد و گفت: «از نظر من حمله به عربستان کار ایران بوده است. اما سامانه ضد موشکی ما بر آن غلبه کرد».
سپس ائتلاف به رهبری عربستان روز دوشنبه (۶ نوامبر/ ۱۵ آبان) جمهوری اسلامی را به "تعرض مستقیم نظامی"متهم کرد و از احتمال تلافی خبر داد. در بیانیه‌ای که از سوی خبرگزاری رسمی عربستان سعودی منتشر شد، نقش ایران در "فرماندهی مستقیم" حوثی‌ها "تعرضی آشکار به کشورهای همسایه" و خطری برای صلح و ثبات در منطقه و جهان ارزیابی شده که «فرماندهی ائتلاف آن را یک تعرض فاحش نظامی توسط رژیم ایران تلقی می‌کند».
امیر طاهری، تحلیلگر سیاسی و کارشناس مسایل منطقه، در گفت‌وگو با دویچه وله، نه تنها معتقد است که حوثی‌ها "به هیچ وجه" قادر به ساخت موشک‌های بالستیک نیستند، بلکه تأکید می‌کند که یمن اصولا فاقد "زمینه‌های صنعتی" و فنی حتی برای ساختن "ساده‌ترین سلاح‌ها" است. طاهری می‌گوید که موشک پرتاب‌شده توسط حوثی‌ها به سوی ریاض "بدون تردید" یک "موشک وارداتی" بوده است.
به گفته امیر طاهری، حمله موشکی به ریاض، «بحران یمن را یک قدم جلوتر برده و احتمال برخورد نظامی میان عربستان و متحدانش با جمهوری اسلامی را افزایش داده است».
این تحلیلگر آشنا با اوضاع یمن می‌افزاید، چنانچه موشک واقعا ساخت ایران بوده باشد، سپس این اقدام "عملی جنگی" محسوب خواهد شد و در چنین حالتی «منشور سازمان ملل متحد این امکان را به عربستان می‌دهد که برای دفاع از خود اقدام تلافی‌جویانه انجام دهد». طاهری به همین دلیل، حمله موشکی اخیر را "تحولی بسیار خطرناک" می‌خواند.
ائتلاف تحت رهبری عربستان نیز اعلام کرده است که حمله اخیر می‌تواند "عملی جنگی علیه پادشاهی عربستان سعودی تلقی شود" و فرماندهی این ائتلاف حق پاسخگویی به ایران را برای خود محفوظ می‌داند.
پیش از این نیز ترکی المالکی، سخنگوی ائتلاف به رهبری عربستان، در تلویزیون دولتی این کشور گفته بود که ایران موشک‌های بالستیک در اختیار شورشیان حوثی قرار داده است. او مدعی شده بود که جمهوری اسلامی برای انتقال موشک‌های بالستیک به استان صعده یمن به حوثی‌ها کمک کرده است.
جنگنده‌های ائتلاف بین‌المللی به رهبری عربستان سعودی روز چهارشنبه گذشته در حمله هوایی به استان صعده، باعث کشته شدن دست‌کم ۲۱ نفر شده بودند.
در این میان، به گزارش کاخ سفید، ترامپ در تماسی تلفنی با ملک سلمان پادشاه عربستان، با ریاض ابراز همبستگی کرده و دو طرف ضمن اشاره به ضرورت ادامه همکاری در مبارزه با تروریسم، بر مقابله با تهدیدهای شبه‌نظامیان حوثی مورد حمایت جمهوری اسلامی تأکید کرده‌اند.
هدف بعدی، دوبی؟
مقام‌های نظامی ایران اما هرگونه دخالت در حمله موشکی به ریاض را تکذیب کرده‌اند. از جمله محمدعلی جعفری، فرمانده کل سپاه پاسداران ایران، گفته است: «اصلا ما امکان انتقال موشک به آنجا را نداریم و موشک‌های یمنی برای خودشان است که با بازسازی، برد آن‌ها را زیاد کردند و به این وسیله انتقام خون شهدای مظلوم یمن را گرفته‌اند». جعفری همچنین سخنان ترامپ را "حرف‌های غلط و بی‌اساس و دروغ" خوانده است.
"کیهان" اما زبان دیگری اختیار کرده است. این روزنامه حکومتی روز گذشته (۱۴ آبان) در گزارشی زیر عنوان "شلیک موشک انصارالله به ریاض هدف بعدی، دوبی" با لحن و زبانی به‌شدت تهدیدآمیز از جمله نوشت: «اوضاع در منطقه عوض شده است و از این پس نه تنها عربستان بلکه دوبی و ابوظبی حتی اگر هدف قرار نگیرند هم مثل گذشته، مناطق امنی برای سرمایه‌گذاران غربی نخواهند بود».
کیهان "هدف‌های بعدی" را هم تعیین کرده است: «الان این انصارالله و انقلابیون یمن هستند که تعیین می‌کنند کجا باید هدف موشک بالستیک دوربرد قرار بگیرد؛ شاید ریاض، جده، طائف و آرامکو هدف بعدی باشد و یا شاید هم انصارالله سر موشک را به سمت بندر شیشه‌ای تر و تمیز دوبی بچرخاند. در هر حال، اختیار در دست انقلابیون یمن است که چه بکنند!».
اما دولت ایران زبان دیگری دارد. امیر حاتمی، وزیر دفاع ایران، ضمن تکذیب دخالت ایران در حمله موشکی حوثی‌ها به ریاض، آن را "اتهام‌زنی" دانسته است.
به گفته امیر طاهری اما مبلغان غیررسمی جمهوری اسلامی حمله موشکی به ریاض را "پاسخ جمهوری اسلامی به استعفای سعد حریری" می‌دانند؛ اقدامی که از نظر آنان زیر فشار عربستان سعودی صورت گرفته است. از نظر این تحلیلگر سیاسی، تحولات اخیر نشانگر تداوم و در عین حال شدت‌گیری تنش‌های "دیپلماتیک ـ نظامی" بین عربستان سعودی و ایران است. اما روشن شدن میزان تمایل ریاض به تشدید بیشتر تنش با تهران، نیازمند گذر زمان است.