ترکمنستان هشت سال پیش و به خاطر تاخیر یک دهه‌ای ایران در پرداخت بدهی گاز، صادرات گاز به ایران را قطع کرد. چهار سال پیش در پی شکایت عشق‌آباد از تهران در دیوان دادرسی بین‌المللی، ایران دو میلیارد دلار جریمه شد و به اجبار دست‌کم اصل بدهی خود را طی سه سال گذشته پرداخت کرد و مذاکرات برای جریمه دیرکرد نیز ادامه دارد.
ترکمنستان پیشتر روزانه ۳۰ میلیون متر مکعب صادرات گاز به ایران داشت.
در حالی که بحران ناترازی برق ایران در تابستان منجر به نصف شدن تامین برق صنایع و خاموشی‌های گسترده شده، هشدارها نسبت به عمیق‌تر شدن کسری زمستانی گاز افزایش یافته است.
ایران تابستان امسال با کسری ۱۷ هزار مگاواتی برق مواجه شد و انتظار می‌رود کسری زمستانی گاز نیز به ۳۰۰ میلیون متر مکعب برسد.
برای درک بهتر حجم کسری برق و گاز ایران ذکر این نکته کافی است که ترکمنستان بزرگترین صادرکننده برق در میان همه کشورهای همسایه ایران است و اگر حتی کل برق تولیدی خود را تحویل ایران دهد، حتی نیمی از کسری برق ایران جبران نخواهد شد.
بیشتر بخوانید: آغاز "بی‌سر و صدای" کسری گاز ایران از تابستان
ترکمنستان همچنین بعد از روسیه و قطر، بزرگترین صادرکننده گاز منطقه است و اگر حتی کل گاز تولیدی خود را تحویل ایران دهد، تنها یک سوم کسری زمستانی گاز ایران جبران می‌شود.
اگر ترکمنستان صادرات گاز به ایران را در ماه‌های پیش رو و فورا از سر بگیرد، حجمی که تحویل ایران خواهد داد تنها ۱۰ درصد از کسری زمستانی برق را جبران خواهد کرد و البته ارزش این گاز نیز حدود سه میلیارد دلار در سال است.
اینترنت بدون سانسور با سایفون دویچه وله
ایران اخیرا با روسیه نیز تفاهم‌نامه واردات گاز امضا کرد، اما به نظر نمی‌رسد با توجه به نبود زیرساخت‌ها این تفاهم‌نامه به قرارداد تبدیل شود.
ایران دومین ذخایر بزرگ گاز جهان را در اختیار دارد، اما به خاطر عدم توسعه میادین و اتکای بیش از اندازه حوزه انرژی کشور به گاز، با کسری عظیم گاز مواجه است؛ بطوری که کسری زمستانی گاز ایران از کل مصرف گاز ترکیه نیز بیشتر است.
چشم‌انداز کسری گاز ایران
منصور دفتریان، رئیس انجمن مهندسی گاز اخیرا اعلام کرد تا دو دهه آینده تقاضای گاز کشور به دو میلیارد متر مکعب در روز خواهد رسید و این انجمن به شورای عالی امنیت ملی اطلاع داده است اگر به مشکل ناترازی گاز در کوتاه‌مدت رسیدگی نشود، "اداره کشور ممکن نخواهد بود."
مشکل اینجاست که دامنه کسری برق و گاز به تمام فصول سال کشیده شده است؛ اگرچه اوج ناترازی برق در تابستان و اوج کسری گاز کشور در زمستان اتفاق می‌افتد.
دفتریان هشدار داده است در سال ۱۴۱۸ حتی اگر شتاب رشد مصرف به نصف رسانده شود، باز هم ۱۵۰۰ میلیون مترمکعب تقاضای گاز در کشور خواهد بود، اما "تنها قادر به تامین ۴۰۰ میلیون متر مکعب خواهیم بود."
ایران هم‌اکنون روزانه ۷۰۰ میلیون متر مکعب تولید گاز دارد، اما میدان پارس جنوبی که سه چهارم گاز کشور را تامین می‌کند وارد نیمه دوم عمر خود شده و هر سال ۶ درصد از تولید آن کاسته می‌شود. بدین ترتیب انتظار می‌رود تا سال ۱۴۰۸ تولید روزانه گاز کشور تنها ۴۰۰ میلیون متر مکعب باشد.
صندوق توسعه ملی نیز زمستان پارسال پیش‌بینی کرده بود که سطح تولید گاز کشور در ۲۰ سال آینده تنها قادر به تامین "یک سوم" از تقاضای داخلی خواهد بود.
در این میان، مرکز پژوهش‌های مجلس نیز تابستان پارسال گزارش مشابهی منتشر کرده و گفته بود به غیر از کسری روزانه ۲۵۰ میلیون متر مکعبی گاز در زمستان، در دیگر فصول سال هم کسری وجود دارد و در مجموع متوسط ناترازی روزانه گاز کشور در کل سال، حدود ۱۲۳ میلیون متر مکعب است و سال به سال به این کسری افزوده خواهد شد.
چرا تولید گاز ایران کاهش می‌یابد؟
حدود سه چهارم از گاز ایران از میدان پارس جنوبی ، مشترک با قطر، تولید می‌شود. وزارت نفت ایران می‌گوید این میدان از سال گذشته وارد نیمه دوم عمر خود شده و با ادامه افت فشار آن، از سال جاری، هر سال تولید گاز از پارس جنوبی ۱۰ میلیارد متر مکعب کاهش خواهد یافت.
قطر ۱۰ سال زودتر از ایران تولید گاز از این میدان مشترک را آغاز کرد و تاکنون ۲.۸ تریلیون متر مکعب گاز تجاری (متان خالص) از این میدان تولید کرده است.
ایران نیز می‌گوید تاکنون دو تریلیون متر مکعب از پارس جنوبی گاز "خام" تولید کرده است. دقیقاً مشخص نیست چه میزان از این گاز تولیدی متان خالص و بقیه ناخالصی‌های دیگر مانند آب، گازهای سنگین و غیره بوده است.
قطر همچنین سال‌ها پیش با نصب سکوهای ۲۰ هزار تنی (۱۵ برابر بزرگتر از سکوهای بخش ایرانی پارس جنوبی) با قابلیت حمل کمپرسورهای عظیم، مشکل افت فشار این میدان را حل کرده و از سال ۲۰۲۲ با امضای ۲۹ میلیارد دلار قرارداد با غول‌های نفتی جهان، در نظر دارد تا سه سال آینده تولید گاز از این میدان را ۳۵ درصد و تا سال ۲۰۳۰ حدود ۶۰ درصد افزایش دهد.
بیشتر بخوانید: قرارداد قطر با ایتالیا برای صادرات سالانه یک میلیون تُن گاز
ایران بعد از برجام، قراردادی پنج میلیارد دلاری با کنسرسیومی به رهبری شرکت توتال فرانسه برای توسعه فاز ۱۱ پارس جنوبی امضا کرد که نیمی از مبلغ قرارداد برای ساخت یک سکوی ۲۰ هزار تنی با دو کمپرسور عظیم بود.
بعد از خروج آمریکا از برجام، توتال از این پروژه کنار کشید و شریک چینی این پروژه، سی‌ان‌پی‌سی، نیز بعد از مدتی پروژه را رها کرد.
فناوری ساخت این تجهیزات تنها در انحصار چند شرکت انگشت‌شمار غربی است.
حتی با نصب سکوهای عظیم نیز که ساخت هر کدام از آنها چند سال زمان نیاز دارد، از سال ۱۴۱۰ و برداشت چند تریلیون متر مکعب گاز اضافی از این میدان توسط ایران و قطر، فشار مخزن به اندازه‌ای کاهش خواهد یافت که افت تولید میدان اجتناب‌ناپذیر خواهد بود.
پارسال جنوبی سهم بالای ۴۰ درصدی در ذخایر گازی ایران دارد و جمهوری اسلامی می‌تواند با توسعه میادین جدید، افت تولید گاز خود از پارس جنوبی را تا حدی جبران کند، اما طی چند سال گذشته متوسط سرمایه‌گذاری سالانه نفتی و گازی در بخش بالادستی در ایران تنها سه میلیارد دلار بوده که نصف نیمه ابتدایی دهه گذشته و یک هفتم دهه هشتاد خورشیدی است.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
از طرفی ۸۰ درصد میادین نفتی فعال ایران در نیمه دوم عمر خود قرار دارد و سالانه ۸ تا ۱۲ تولید خود را از دست می‌دهد. تمرکز دولت اکنون روی میادین نفتی جدید است تا جلو افت تولید و صادرات آن را بگیرد و پروژه‌های گازی در اولویت نیستند.
بر اساس برآورد بانک جهانی، ایران پارسال همچنین بیش از ۲۰ میلیارد متر مکعب مشعل‌سوزی گاز داشت و آژانس بین‌المللی انرژی نیز میزان نشتی متان از تاسیسات گازی در ایران را سالانه ۸ میلیارد متر مکعب برآورد کرده است. ایران تنها نیاز به ۵ میلیارد دلار برای توقف مشعل‌سوزی و چند میلیارد دلار دیگر برای توقف نشت متان دارد، اما این موضوع نیز با توجه به بحران مالی و کسری بودجه، در اولویت‌های دولت قرار ندارد.