در جست‌وجوی اورانیوم از دست رفته
۱۳۸۹ اردیبهشت ۹, پنجشنبه
هفته‌نامه تایم در گزارشی به قلم ویوین والت، از روزنامه‌نگاران برجسته حوزه انرژی در دنیا، گفته است ایران نیاز مبرمی به یافتن منابع تازه اورانیوم خام دارد و این نیاز هر روز پررنگ‌تر می‌شود. تایم با استناد به برخی گزارش‌هایی که به آن دست یافته، «تجدید ذخایر تحلیل‌رفته اورانیوم خام» را از دغدغه‌های اساسی مقامات ایرانی خوانده و پیش‌برد برنامه هسته‌ای این کشور را در گرو فائق آمدن بر این مانع بزرگ دانسته است.
پشت پرده یک آغوش گرم
یکی از مقامات دولت زیمبابوه که نخواست هویتش فاش شود، یک روز پس از ورود احمدی‌نژاد به آن کشور، به روزنامه انگلیسی دیلی تلگراف گفت که دیدیموس موتاسا، وزیر امور ریاست‌جمهوری زیمبابوه، ماه گذشته (مارس ۲۰۱۰) و در جریان دیدارش از تهران یک معامله محرمانه انجام داده که بر اساس آن قرار است ایرانی‌ها نیاز حیاتی این کشور به نفت را تامین کنند و در مقابل «محموله‌های اختصاصی اورانیوم» دریافت کنند. زیمبابوه به‌خاطر تحریم‌های گسترده و شدید بین‌المللی، برای واردات نفت مورد نیاز خود با مشکلات و موانع بسیاری روبرو است.
گزارشگر تایم با استناد به این گزارش و با تاکید بر این نیاز متقابل، می‌نویسد به همین خاطر است که پنجشنبه هفته گذشته، محمود احمدی‌نژاد در نخستین گام از سفر دوره‌ای خود به آفریقا، در فرودگاه هراره نشست و آن‌چنان گرم و محکم رابرت موگابه، دیکتاتور زیمبابوه را در آغوش کشید.
نه ایران و نه زیمبابوه، اخبار این معامله اورانیومی را که می‌تواند از موارد نقض تحریم‌های سازمان ملل محسوب شود، تایید نکرده‌اند و حتی روز دوشنبه، یکی از مقامات جنبش تغییرات دموکراتیک زیمبابوه که جناح اقلیت حاضر در دولت ائتلافی این کشور است، این گزارش‌ها را تکذیب، و مصرانه اعلام کرد که چنین توافقی به امضای طرفین نرسیده است.
زیمبابوه دارای معادن عظیم اورانیوم است که در دهه ۱۹۷۰ کشف شده‌اند، اما هرگز مورد بهره‌برداری قرار نگرفته‌اند.
دستان خالی و وعده‌های واهی
به گزارش تایم، ذخایر اورانیوم ایران، قدمتی ۳۰ ساله دارد. اوایل دهه ۱۹۸۰ بود که آفریقای جنوبی ۵۳۱ تن کیک زرد به ایران فروخت. کیک زرد پودری حاصل از اورانیوم خام است که می‌تواند کارکردی دوگانه داشته باشد و پس از طی فرایند غنی‌سازی، هم برای تولید سوخت مورد نیاز رآکتور هسته‌ای و هم به‌طور بالقوه، برای تولید مواد مورد نیاز برای ساخت بمب هسته‌ای مورد استفاده قرار گیرد.
موسسه علوم و امنیت بین‌الملل واشگتن (ISIS) که پیگیر برنامه هسته‌ای ایران است، در آخرین گزارش خود که در دسامبر ۲۰۰۹ منتشر شد، اعلام کرد که از ذخایر اورانیوم خام ایران، «مقدار نسبتا کمی» باقی مانده است. بخش عمده‌ای از کیک زرد ایران تبدیل به هگزا فلوئورید اورانیوم شده که بر اساس اصول معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT) تحت نظر مستقیم بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است.
بر اساس داده‌های گزارش تایم، «اگر ذخایر فعلی اورانیوم با درجه پائین غنی‌شده ایران تا سطح مورد نیاز برای ساخت سلاح هسته‌ای غنی شود، برای ساخت یک بمب هسته‌ای کافی است. اما همین مقدار هم بسیار کمتر از میزان مورد نیاز برای استفاده در رآکتور هسته‌ای با هدف تولید انرژی است، چه رسد به تولید چندین سلاح هسته‌ای برای ایجاد یک زرادخانه هسته‌ای قابل اتکا.» البته بر این نکته هم تاکید شده است که این فرایند، مستلزم اخراج بازرسان آژانس و به‌تبع آن آشکار شدن اهداف غیرصلح‌آمیز ایران است.
میزان ذخایر اورانیوم خام از جمله عواملی است که همواره بر تردیدها و نگرانی‌های جامعه جهانی نسبت به ماهیت برنامه هسته‌ای ایران افزوده است. مقدار اندک ذخایر اورانیوم در داخل کشور و محدودیت‌های گسترده در دسترسی به معادن خارجی، با اهداف اعلام‌شده ایران هم‌خوانی ندارد. به‌عنوان مثال، گفته می‌شود بخش کوچکی از معادن عظیم اورانیوم «روسینگ» در نامیبیا متعلق به ایران است، اما با توجه به تحریم‌های کنونی، اجازه واردات فناوری یا موادی که ممکن است در برنامه هسته‌ای کاربرد داشته باشد، از ایران سلب شده است.
اواخر فروردین ماه امسال، محمود احمدی‌نژاد در جشن ملی فناوری هسته‌ای، با معرفی نسل دوم سانتریفیوژها اعلام کرد که بر اساس زمان‌بندی ۶۰ هزار سانتریفیوژ در تاسیسات غنی‌سازی نطنز مستقر خواهد شد، اما اکنون آن‌طور که دیوید آلبرایت، از بازرسان سابق سازمان ملل در عراق و رئیس موسسه علوم و امنیت بین‌الملل واشنگتن در گفت‌وگو با تایم می‌گوید «صرف‌نظر از تردیدها و نگرانی‌ها، هدف ایرانی‌ها از برنامه هسته‌ای هرچه که باشد، تحقق آن غیرممکن به نظر می‌رسد چون ایران ذخایر اورانیوم مطمئن و کافی در اختیار ندارد و وقتی شما اورانیوم کافی در اختیار ندارید، یعنی هیچ چیزی ندارید.»
آمریکا در کمین
به نظر می‌رسد مقامات غربی، توجه چندانی به مساله مهم ذخایر رو به پایان ایران نشان نداده‌اند. کلیف کوپچان، تحلیلگر گروه اوراسیا در واشنگتن، در گفت‌وگو با تایم می‌گوید «تلاش برای اعمال دور جدید تحریم‌ها علیه ایران، بخش عمده‌ای از اقدامات دیپلماتیک ماه‌های اخیر را مصروف خود ساخته و آن‌قدر انرژی‌گیر و زمان‌بر بوده که تعداد بسیار کمی از مقامات به نیاز مبرم ایران برای تجدید ذخایر اورانیوم خود توجه کرده‌اند، اما باید گفت ذخیره کیک زرد ایران تقریبا رو به پایان است.»
اگرچه ممکن است جامعه جهانی، توجه لازم را به سیر اکیدا نزولی ذخایر اورانیوم ایران نشان ندهد، اما مقامات ایرانی سخت می‌کوشند تا منابع جدیدی برای تامین مواد خام مورد نیاز خود بیابند و زیمبابوه یکی از گزینه‌های مهم آنها است. برخی پژوهش‌های انجام شده پیرامون مقدار ذخایر اورانیوم زیمبابوه نشان می‌دهد نزدیک به ۴۵۰ هزار تن سنگ معدنی اورانیوم در معادن این کشور موجود است که از این مقدار می‌توان ۲۰ هزار تن اورانیوم خام تهیه کرد.
نوامبر سال گذشته، یک گزارش اطلاعاتی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که به بیرون درز کرد و در اختیار اسوشیتد پرس قرار گرفت، اعلام کرده بود که ایران در آستانه خرید ۱۳۵۰ تن سنگ معدن اونیوم تصفیه شده از قزاقستان است. قزاقستان که از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان اورانیوم در جهان است، قرار بود در قبال این مقدار اورانیوم خام، ۴۵۰ میلیون دلار از ایران دریافت کند. اگرچه این معامله قرار بود «در همان روزها انجام شود» اما پس از انتشار این گزارش به نظر می‌رسد که به نتیجه نرسید و ناکام ماند.
به گزارش تایم، نورسلطان نظربایف، رئیس‌جمهور قزاقستان در دیداری خصوصی با باراک اوباما در واشنگتن و در حاشیه اجلاس امنیت هسته‌ای کاخ سفید، پذیرفت که هواپیماهای نظامی آمریکا برای تامین نیازهای نیروهای حاضر در افغانستان، از حریم هوایی این کشور پهناور عبور کنند. آقای نظربایف هم‌چنین پذیرفت که دو کشور در زمینه منع گسترش تسلیحات هسته‌ای با یکدیگر همکاری کنند. ویوین والت، گزارشگر تایم می‌گوید این نشانه‌ها حاکی از آن است که ایران باید در جایی دیگر به دنبال اورانیوم باشد. آقای کوپچان تحلیلگر گروه اوراسیا در واشنگتن، در این‌باره می‌گوید اگر مقامات زیمبابوه تصمیم گرفته باشند که نفت ایران را با ذخایر اورانیوم خود تاخت بزنند، مقامات آمریکا قطعا مطلع خواهند شد. به اعتقاد وی «این معامله از آن معامله‌هایی است که سنسورهای آمریکا روی آن حساسیت فوق‌العاده‌ای دارند.»
احسان نوروزی
تحریریه: فرید وحیدی