دعواهای داخلی و منطقه‌ای بر سر انتقال آب خزر
۱۳۹۱ فروردین ۳۰, چهارشنبه
قرار است سالانه ۵۰۰ میلیون مترمکعب آب دریای خزر به مناطق کویری ایران انتقال بیابد. بنابه گفته‌ی مقام‌های ایرانی آب در کناره‌های خزر شیرین می‌شود و از طریق خطوط لوله آبرسانی انتقال می‌یابد. این طرح جاه‌طلبانه، به‌نظر بسیاری از کارشناسان ممکن است به دلیل تنگناهای اقتصادی موجود هرگز تحقق نیابد. با این همه علاوه بر ناخرسندی‌هائی در استان‌های شمالی ایران، نگرانی‌هائی را نیز در ترکمنستان، آذربایجان، قزاقستان و روسیه برانگیخته است.
مخالفت نمایندگان مجلس
سيدسلمان ذاكر، نماينده مردم اروميه در مجلس شورای اسلامی انتقاد می‌کند: «انتقال آب خزر به كوير سمنان دور از عدالت است و در حالی‌كه درياچه اروميه در معرض خشكی كامل است، اين اقدام جایی ندارد. مسئولان به فرياد مردم آذربايجان برسند و هرچه سريع‌تر جلو خشكسالی اروميه را بگيرند تا مورد غضب مردم آذربايجان و اروميه قرار نگيرند.»
بنا به نوشته ایسنا علی اكبر آقایی عضو كميسيون عمران مجلس نیز درباره طرح انتقال آب خزر گفته است:«اين كار در حالی انجام می‌شود كه ما شاهد نابودی و مرگ و مير درياچه اروميه هستيم.» از سوی دیگر علی اصغر جمعه‌ای، رئیس اتاق بازرگانی و صنایع و معادن سمنان از این طرح حمایت کرده و گفته است:«بخش صنعت آماده خرید و استفاده از آب انتقالی است.»
محسن نریمان نایب رئیس کمیسیون عمران مجلس بر این باور است که « دولت نمی‌تواند پاسخگوی تبعات اقتصادی، زیست‌محیطی و بین‌المللی انتقال آب خزر باشد».
ایلنا: دشت ترکمن صحرا را از بی‌آبی نجات دهید!
بحث انتقال آب خزر به فلات ایران دامن رسانه‌های ایرانی را نیزگرفته است. خبرگزاری کار ایران در یادداشتی می‌نویسد: «پروژه انتقال آب دريای خزر به فلات مركزی ايران در حالی كلنگ‌زنی شد كه استان مازندران و همسايه‌اش استان گلستان از كمبود آب رنج می‌برند و اين شائبه وجود دارد كه اكوسيستم روخانه‌ای و طبيعی استان مازندران برهم بخورد.»
ایلنا اشاره می‌کند، هنوز بخش وسیعی از دشت بزرگ آمل، بابل، فریدونکنار، محمود‌آباد، بابلسر با خشکی تابستانه و کم آبی نگرانی آوری روبرو هستند. این خبرگزاری در پایان می‌نویسد:«با اولویت بخشیدن به تامین آب استان گلستان دشت وسیع و حاصلخیز ترکمن صحرا را نیز از کم آبی شدید نجات دهید.»
«از آب خزر چیزی باقی نمی‌ماند»
"خبر آنلاین"نسخه‌ی الکترونیکی روزنامه "خبر" نیز در مطلبی تحت عنوان "حق نداریم به دریای خزر دست بزنیم و آن را به خطر بیندازیم"، می‌نویسد: «در این پروژه هیچ نکته‌ی مثبتی وجود ندارد و با چنین اقدامی، سطح آب این دریا پایین خواهد آمد. یکی دیگر از مواردی که در این قضیه باید در نظر گرفت این است که پنج کشور خودشان را درباره‌ی دریای خزر صاحب حق می‌دانند و کافی است کشورما بهانه به دست کشورهای دیگر بدهد تا آن‌ها بیشتر از ما از این دریا برداشت کنند.»
خبر آنلاین هشدار می‌دهد که دیگر چیزی از آب این دریا باقی نخواهد ماند چون‌که در ترکمنستان هم کویر وجود دارد و ایران با این طرح به آن‌ها مجوز می‌دهد که مشکلاتشان را با برداشت آب از این دریا مرتفع کنند.
بزرگترین کانال مصنوعی جهان در همسایگی ایران
بزرگترین صحراهای خشک قاره آسیا در خاک همسایه‌های شمالی و ساحلی خزر ترکمنستان و قزاقستان واقع شده‌اند. هشتاد درصد از مساحت ترکمنستان را صحرای قرهقوم تشکیل می‌دهد. قسمت عمده صحرای قیزیل‌قوم هم در قزاقستان قرار داد. در مجموع این دو صحرا بیش از ۷۵۰ هزار کیلومتر مربع وسعت دارند.
طرح انتقال آب به صحرای قرهقوم در زمان حاكميت شوروی سابق با اجرای کانال قرهقوم اجرا شد. این عمليات به منظور احيای ۴ ميليون هكتار از اراضی بيابانی تركمنستان به مرحله اجرا درآمد. آق محمد ولساپار، نویسنده ترکمنستانی که درباره کانال قرهقوم تحقیق کرده می‌گوید: «آب قرهقوم به تنهائی چهار برابر مجموع آب‌های همه رودخانه‌های ترکمنستان است و صحبت کردن از تبعات زیست محیطی آن همیشه تابو بوده است.»
انتقال آب خزر و تجربه‌ی تلخ کانال قرهقوم
ولساپار با شنیدن خبر انتقال آب دریای خزر به مناطق کویری ایران می‌گوید، ایران باید از تجربه‌ی تلخ ترکمنستان درس بگیرد. وی دراین‌باره توضیح می‌دهد که زیربنای کانال قرهقوم بتون ریزی نشده و بیش از نیمی از آب این کانال در صحرای خشک رسوب می‌کند و اکوسیستم آن را نابود می‌کند.
وی ادامه می‌دهد: «در شهرهایی که در مسیر این کانال قرار گرفته‌اند آب در منابع زیر زمینی رخنه کرده و باعث بالا آمدن سطح آب زیر زمینی شده است. در شهرعشق آباد آب کانال حتی به زیر زمین‌های خانه‌ها هم رخنه کرده است. گرچه آب کانال قرهقوم شیرین است، اما موجب تولید نمک فراوانی هم شده است.»
ولساپار نتیجه می‌گیرد، انتقال آب دریای خزر به مناطق کویری و شهرهای واقع در آن همان بلایی را بر سر ایرانی‌ها خواهد آورد که انتقال آب به صحرای قرهقوم بر سر اهالی ترکمنستان آورده است.
اعتراض همسایه‌های شمالی به طرح انتقال آب خزر
آق محمد ولساپار بر این باور است که «ترکمنستان و جمهوری آذربایجان که در جنوب دریای خزر با ایران هم جوارهستند به بهره برداری یک جانبه از آب دریای خزر از سوی ایران اعتراض خواهند کرد.»
اما دکتر بهروز عبدالوند، هماهنگ‌کننده‌ی "مرکز تحقیقات حوزه‌ی خزر در برلین" نظر دیگری دارد. وی می‌گوید:«اگرانتقال آب به‌وسیله‌ی خط لوله انجام بگیرد، آب دیگر به لایه‌های زیرزمینی فرو نمی‌رود و اگرقیمت آب نمک‌زدائی شده مقرون به صرفه باشد، کمک شایانی به کشاورزان ایرانی خواهد کرد.»
وی کانال قرهقوم را مثال می‌آورد که بیش از ۶۰ درصد از آب آن مصرف اقتصادی و یا کشاورزی ندارد و بخشی از آن نیز بخار می‌شود. وی تاکید دارد که تجربه تلخ کانال قرهقوم ترکمنستان در ایران تکرار نخواهد شد.
ابعاد منطقه‌ای انتقال آب دریای خزر
دکتر چنگیزاسماعیل‌اف، کارشناس علوم جغرافی و رئیس مرکز تحقیقات خزر در دانشگاه دولتی باکو نیز درباره‌ی پروژه ایران به خبرگزاری ترند آذربایجان گفته است، همسایه‌های شمالی ایران با این پروژه موافق نیستند: «این پروژه قابل اجرا شدن نیست و دولت ایران این حرف‌ها را برای این می‌زند که نشان دهد تحریم‌ها تاثیری بر کشور نداشته وگرنه این پروژه نه توجیه اقتصادی دارد، نه از لحاظ جغرافیایی قابل اجرا شدن است.»
هم محقق ترکمنستانی ولساپار و هم چنگیز اسماعیل‌اف، کارشناس آذربایجانی معتفدند که همسایه‌های شمالی ایران با طرح انتقال آب خزر در ایران مخالفت می‌کنند. اما دکتر عبدالوند می‌گوید در کشورهای دیگر ساحلی پروژه‌هایی اجرا می‌کنند و نظر ایران را تاکنون نپرسیده‌اند. آقای عبدالوند نتیجه می‌گیرد با توجه به فقدان یک نظام حقوقی همه جانبه، ایران نیز می‌تواند از حقوق خود در خزر استفاده کند.
به رغم نظرهای متفاوتی که درباره‌ی بهره‌برداری از منابع آب خزر وجود دارد، کارشناسان این نظررا پذیرفته‌اند که اکنون پس از ۲۰ سال فروپاشی شوروی زمان آن فرا رسیده است که نظام حقوقی همه جانبه خزر با مشارکت ۵ کشور ساحلی تعیین و ساختاری برای کنترل طرح‌های کلان در خزر ایجاد گردد.
طاهر شیرمحمدی
تحریریه: جواد طالعی