دولتی که فعال حقوق بشر را ’’محارب‘‘ می‌داند

شیرین عبادی برنده جایزه صلح نوبل می‌گوید ایران در سال ۱۹۹۸ قطعنامه‌ی مجمع عمومی سازمان ملل متحد را امضا کرد. طبق این قطعنامه دولتها موظف هستند به مدافعان حقوق بشر درانجام وظایفشان کمک کنند.

خانم عبادی می‌گوید کاری که در حال حاضر دولت ایران انجام می‌دهد دقیقا بر خلاف این قطعنامه است.

دویچه‏وله: خانم عبادی، اخیرا احکامی برای دستگیر شدگان اعتراضات پس از انتخابات، مبنی بر متهم کردن آن‏ها به محاربه صادر می‏شود. در آخرین مورد هم دو عضو جوان کمیته‏ی گزارشگران حقوق بشر به محاربه متهم شده‏اند. اصولاً اتهام محاربه در قوانین ایران چگونه تعریف شده است؟

شیرین عبادی: محاربه در قوانین ایران متاسفانه تعریف دقیقی ندارد و به همین دلیل با تفسیرهای گوناگونی که می‏کنند، دادگاه بسیاری از مسایل را به اشتباه از مصادیق محاربه می‏داند.

در این خصوص، لازم است یاد‏آوری کنم که در سال ۱۹۹۸ مجمع عمومی سازمان ملل متحد قطعنامه‏ای تصویب کرد که در آن دولت‏ها متعهد شدند به مدافعان حقوق بشر در انجام وظایف‏شان کمک کنند. دولت ایران هم به این قطعنامه رأی مثبت داده است.

بسیار متأسفم که دولت ایران به جای آن که به مدافعان حقوق بشر کمک کند تا وظایف انسانی خود را انجام دهند، آن‏ها را به شدیدترین نحو مجازات می‏کند و در معرض چنین اتهام هولناکی قرار می‏دهد.

شرایط احراز این جرم از نظر قوانین ایران چیست؟

همان‏طور که تعریف خود جرم مشخص نیست، شرایط احراز آن را هم قانون مبهم گذاشته است و گاه دیده شده که نوشتن یک مقاله‏ی ساده و یا ایراد یک سخنرانی را مصداق محاربه با خدا گرفته‏اند. یعنی حتی نوشتن چند کلام می‏تواند انسان را در معرض احراز جرم محاربه قرار بدهد.

اخیرا دادستان تهران در ملاقات با خانواده‏ی خانم شیوا نظرآهاری، رسماً اعلام کرد که ارتباط با کمیته‏ی گزارشگران حقوق بشر جرم است. دو عضو این کمیته هم به محاربه متهم شده‏اند و پیش از این نیز شاهد فشارهایی بر اعضای کانون مدافعان حقوق بشر− شما و دیگر همکاران‏تان− بودیم. به نظر می‏رسد در حال حاضر در ایران اساسا حساسیتی روی فعالیت‏های حقوق بشری وجود دارد. به نظر شما دلیل این حساسیت چیست؟

دلیل این حساسیت آن است که مدافعان حقوق بشر از حقوق مردم دفاع می‏کنند و هرجایی که حقوق مردم نقض شود، در ذات وظیفه‏ی ‏آنان است که آن را به مردم ایران و هم‏چنین مراجع بین‏المللی گزارش کنند.

چنین وظیفه‏ای دولتی را که نقض حقوق بشر می‏کند خوش نمی‏آید و به همین دلیل همکاری با نهادهای مدافع حقوق بشر را ممنوع اعلام می‏کند و آن را در ردیف جرم‏های سنگین جنایی قرار می‏دهد.

البته خود آقای دادستان تهران می‏دانند که حرف ایشان کاملا خلاف قانون و بر خلاف تعهدات بین‏المللی ایران است. امیدوارم آقای دادستان که باید حافظ قانون باشند، خود این‏چنین قانون‏شکنی نکنند.

بر مبنای قطعنامه‏‏ی مصوب سازمان ملل که اشاره کردید ایران هم آن را امضا کرده است، دولت‏ها موظف هستند از فعالیت‏های حقوق بشری در کشورشان حمایت کنند. در شرایطی که دولت ایران دقیقا خلاف این کار را انجام می‏دهد، چه اقدام بین‏الملی می‏توان در جهت کمک به کسانی که در ایران فعالیت حقوق بشری انجام می‏دهند و اتهامات سنگینی مانند محاربه بر آن‏ها وارد می‏شود، صورت داد؟

اقدامات بین‏الملی موکول است به این که کمیساریای عالی حقوق بشر را در جریان این اتفاقات قرار بدهیم و بگوییم که دولت ایران با مدافعان حقوق بشر چگونه رفتار می‏کند. البته این کار هم از ناحیه‏ی من و هم از ناحیه‏ی دیگر سازمان‏های مدافع حقوق بشر صورت گرفته است. ما سازمان ملل متحد و کمیساریای عالی حقوق بشر را در جریان رفتار خلاف قانون دولت ایران قرار داده‏ایم.

خانم عبادی، سؤال دیگری در مورد بازداشت‏های خانوادگی که شدیداً در ایران رایج شده، دارم. آخرین مورد این بازداشت‏ها داماد آقای بهشتی است. دختران آقای توسلی و همسر مهدیه‏ گلرو نیز پیش از این دستگیر شده بودند. حتی شنیده می‏شود که این افراد در زندان برای اعتراف‏گیری و این که اعضای فعال خانواده‏ دست از فعالیت‏شان بردارند، تحت فشار قرار داده می‏شوند. ارزیابی شما در این مورد چیست؟

اجازه بدهید به جای لغت «دستگیری» از کلمه‏ی «گروگان‏گیری» استفاده کنم. متاسفانه کار بی‏قانونی دولت ایران و دستگاه قضایی به جایی رسیده است که گروگان‏گیری می‏کند و بستگان فعالین سیاسی و مدنی را به گروگان می‏گیرد که آن‏ها را تحت فشار قرار بدهد.

از جمله این که به منظور تحت فشار قرار دادن آقای توسلی برای اعلام انحلال نهضت آزادی، خود او را دستگیر نمی‏کنند. چرا که می‏دانند او پیرمردی است که سالیان سال در زندان‏های شاه و همین‏طور در زندان جمهوری اسلامی بوده است و می‏تواند مقاومت کند و هرگز تن به این کار نمی‏دهد. اما دو دختر جوان و بی‏گناه او را دستگیر می‏کنند که از این طریق او را تحت فشار مضاعف قرار بدهند. این رفتار واقعا غیرانسانی و غیرقانونی است.

آیا در این مورد نیز در سطح بین‏المللی اطلاع‏رسانی شده است که افراد بی‏گناهی صرفا به خاطر نسبت خانوادگی‏شان در ایران بازداشت می‏شوند؟

بله؛ به کرّات اطلاع‏رسانی شده و به همین دلیل است که دولت ایران در موارد متعدد، به نقض حقوق بشر متهم است و بر این اساس بود که در دسامبر گذشته مجمع عمومی سازمان ملل برای بیست و پنجمین بار، دولت ایران را به نقض حقوق بشر متهم کرد. تمام این موارد به موقع گزارش می‏شود و دلیل دشمنی دولت ایران با مدافعان حقوق بشر هم همین است؛ یعنی می‏گوید اگر ما کار خلاف قانون می‏کنیم، کسی حق ندارد این مسایل را به سازمان ملل متحد خبر بدهد.

مصاحبه‌گر: میترا شجاعی
تحریریه: بهمن مهرداد