رشد آگاهی نسبت به حقوق بشر در ایران

روز چهارشنبه، ۱۰ دسامبر ۲۰۰۸، شصت سال از تصویب اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر می‌گذرد، اعلامیه‌ای هنجارگذار که تنها با مبارزه و آموزش و رشد آگاهی در این زمینه متحقق می‌شود. در چند دهه‌ی اخیر جنبش حقوق بشر در سراسر جهان رشد یافته است. رشد این جنبش در همه‌ی جهان و سرکوب گسترده‌ی آزادی‌ها در ایران موجب تقویت گفتمان حقوق بشر در میان ایرانیان نیز شده است. نگاهی به رشد آگاهی نسبت به حقوق بشر در ایران در مصاحبه با شیرین عبادی، فعال حقوق بشر و برنده‌ی جایزه نوبل صلح. این مصاحبه در آستانه‌ی شصتمین سالگرد تصویب اعلامیه جهانی حقوق بشر انجام گرفته است.

دویچه‌وله: خانم عبادی، به‌زودی در ماه دسامبر شصتمین سالگرد تصویب اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر است. در شصت سالی که از تصویب این اعلامیه می‌گذرد به نظر شما رشد آگاهی و اندیشه بر حقوق بشر در ایران چگونه بوده است؟

شیرین عبادی: به نظر من رشد آگاهی در زمینه‌ی حقوق بشر و همچنین ارتقای فرهنگ حقوق بشر در ایران مثبت بوده است. من به‌خاطر دارم که در سالهای اول انقلاب، یعنی مثلا سال ۶۰، ۶۱ و ۶۲، وقتی که روزنامه‌های خصوصا دست‌راستی و روزنامه‌های حکومتی می‌خواستند به کسی ناسزا بگویند، به او می‌گفتند «لیبرال»، «فمینیست»، «برو ای طرفدار حقوق بشر غربی»، و اینها را به منزله‌ی فحش و ناسزا به‌کار می‌بردند. در آن زمان‌ها طرفداری از حقوق بشر ارزشی اجتماعی نبود. اما خوشبختانه در اثر مجاهدت‌ها و کوشش‌های مدافعان حقوق بشر در ایران و همچنین خارج از ایران، کار به‌جایی رسید که در حال حاضر طرفداری از حقوق بشر ارزشی اجتماعی است و بسیاری مدعی طرفداری از حقوق بشر هستند، هرچند که گاه بعضی ناقض آن هم هستند.

دویچه‌وله: نقش نهادهای حقوق بشری در این میان چه بوده است؟

شیرین عبادی: اجازه بدهید نهادهای حقوق بشر را به دو بخش داخلی و بین‌المللی قسمت کنیم. در زمینه‌ی داخلی تا مدتها به علت جو سنگینی که بود، کسی اساسا جرأت صحبت از حقوق بشر را نداشت. خاطرم هست که وقتی می‌خواستیم در باره‌ی حقوق بشر حرف بزنیم، چون جو اجازه نمی‌داد، برای اولین‌بار با کمک عده‌ای از دوستان «انجمن حمایت از حقوق کودکان» را تاسیس کردیم و در قالب حمایت از حقوق کودکان از کنوانسیون حقوق کودک صحبت کردیم؛ در کنوانسیون حقوق کودک دقیقا همان مسایلی مطرح است که در کنوانسیون‌های پایه و اساس حقوق بشر مطرح شده است. در آن هنگام سازمان‌های بین‌المللی حقوق بشر، از جمله سازمان دیده‌بان حقوق بشر، عفو بین‌الملل و فدراسیون بین‌المللی جوامع حقوق بشر، بسیار به کمک مدافعان حقوق بشر در داخل کشور آمدند. این سازمان‌ها با دادن جوایز و تشویق مدافعان حقوق بشر سعی کردند که آنها را به این گونه فعالیت‌ها دلگرم کنند. با اختصاص دوره‌های آموزشی کوشیدند که مدافعان حقوق بشر را در ایران ازدیاد ببخشند. با درج اخبار نقض حقوق بشر در ایران سعی کردند به مردم نشان بدهند که فایده‌ی حقوق بشر چیست. در مراحل بعدی سازمان‌های داخلی تاسیس شدند. من می‌توانم از جمله از «انجمن حمایت از حقوق کودکان» نام ببرم که سرلوحه‌اش کنوانسیون حقوق کودک است و جزو یکی از اولین سازمان‌ها بود. بعد به تدریج فضا کمی بازتر شد و ما توانستیم پنج‌سال پیش با کمک تعدادی از همفکران «کانون مدافعان حقوق بشر» را تاسیس کنیم. با وجود آنکه ما حائز کلیه‌ی شرایط قانونی برای ثبت شدن بودیم، اما حتا در دوران اصلاحات هم حاضر نشدند ما را ثبت کنند. در دوران ریاست جمهوری آقای احمدی‌نژاد هم دوبار اخطار شد که کارمان را باید تعطیل کنیم و چون کار ما قانونی بود، اعلام کردیم ما تعطیل نخواهیم کرد، به فعالیت خود ادامه خواهیم داد. به‌هرحال تا به الان هرچند که برخلاف قانون ما را ثبت نکردند، اما ما روز به روز بر دامنه‌ی فعالیت‌های خود افزوده‌ایم. یکی از مهم‌ترین کارهایی که می‌کنیم، هر سه ماه یکبار گزارشی از نقض حقوق بشر در ایران منتشر می‌کنیم و همچنین یک گزارش سالیانه از نقض حقوق بشر در ایران داریم که آن را برای کلیه‌ی سازمان‌های بین‌المللی حقوق بشر و همچنین رسانه‌ها در سطح ملی و بین‌المللی می‌فرستیم.

دویچه‌وله: کسانی که فعالیت‌های مدافعان حقوق بشر را دنبال می‌کنند، از جمله فعالیت کسانی را که با «کانون مدافعان حقوق بشر» در ایران همکاری دارند، می‌دانند که این فعالان اغلب با چه شرایط سختی روبه‌رو هستند و با وجود این، آنان به فعالیت‌شان ادامه می‌دهند. به نظر شما چگونه می‌شود نهادهای داخلی حقوق بشری را در ایران باز توانمند کرد؟

شیرین عبادی: توانایی را من در دانایی می‌بینم. یعنی بایستی هرچه بیشتر آموزش حقوق بشر به طریق صحیح انجام گیرد. علت اینکه تاکید می‌کنم به طریق صحیح، این است که الان در برخی ازدانشگاه‌ها مؤسسات تحقیقاتی حقوق بشر داریم. اما وقتی انتشارات اینها را نگاه کنید، می‌بینید راجع به نقض حقوق بشر در زیمبابوه، نقض حقوق بشر در فلسطین، وضعیت حقوق بشر در آمریکا، به طور مفصل تحقیق کرده‌اند که البته پژوهش‌های ارزشمندی هم هست، اما یک کتاب راجع به نقض حقوق بشر در ایران ننوشته‌اند. وقتی می‌گوییم نقض حقوق بشر یعنی ما بایستی به طریق درست آموزش بدهیم حقوق بشر چیست و آموزش بدهیم که دولت ایران به چه کنوانسیون‌هایی پیوسته و متعهد بین‌المللی به چه مسایلی است و بعد قوانین و عملکردهای دولت ایران را با تعهدات بین‌المللی بسنجیم و نقض حقوق بشر را در ایران دانه به دانه بیرون بیاوریم و آموزش بدهیم. این سیستم درست آموزش حقوق بشر در ایران است.