زندان‌های ایران، لبریز از زندانی و سرشار از بیماری
۱۳۹۴ اردیبهشت ۳۰, چهارشنبه
«نخستین‌بار بود که وارد یک زندان می‌شدم. به‌نظرم از پشت دوربین یک فیلم مستند هم نمی‌توان آنچه را در چنین فضایی می‌گذرد، به تصویر کشید.» این جمله‌ها را حسن هاشمی، وزیر بهداشت و درمان ایران پس از دیدار از زندان قزل حصار در اسفندماه سال ۱۳۹۳ در وب‌سایت شخصی خود نوشت. قزل‌حصار بزرگترین زندان کشور است با گنجایش ۶ هزار زندانی که به گفته‌ی وزیر بهداشت «امروز بیش از دو برابر این رقم را در خود جای داده است».
دیدار وزیر در آن زمان و مشاهده‌ی "۱۴ نفر در ۵ متر مربع روی تخت‌های سه‌طبقه" و آگاهی به این مسئله که "بیماری‌های پوستی، سل مقاوم و ایدز" در یک قدمی زندانیانی هستند که "هیچ‌کدام تحت پوشش بیمه نیستند" و پزشکانی که با حقوق "یک میلیون و ۳۰۰ هزار تومان در ماه با مشکلات بهداشتی و خطرات ناشی از بیماری‌ها درگیرند"، خواب را از چشمان وزیر ربود.
تحول نظام سلامت زندان‌ها
حسن هاشمی پس از این بازدید مهمترین اولویت وزارت بهداشت را افزایش سرانه بهداشتی زندانیان و بهبود وضعیت سلامت و بهداشت زندانیان عنوان کرد و به تدوین تحول نظام سلامت زندان‌های کشور دستور داد. پس از این دیدار قرار شد کارگروهی به منظور اقدامات پیشگیری و تجهیز امکانات پزشکی تشکیل شود و کلیه این تصمیمات ظرف سه ماه اجرایی گردد.
"بسته‌ای خدماتی" که به گفته‌ی عباس صداقت، رئیس اداره کنترل ایدز و بیماری‌های آمیزشی وزارت بهداشت، به صورت آزمایشی توسط همکاران دانشگاه علوم پزشکی البرز و در دفاتر فنی وزارت بهداشت در حال تدوین است. طبق پیش‌بینی صداقت «این بسته تا پایان سه ماهه اول سال ۹۴ نهایی و مرحله آزمایشی آن در سه ماهه دوم سال در زندان رجایی شهر کرج آغاز می‌شود تا بر اساس نتایج آن بتوان تحول نظام سلامت زندان را به کل زندان‌های کشور تعمیم داد.»
محتوای بسته خدماتی برای زندانیان
خدمات پیش‌بینی شده به گفته‌ی مسئولان خدمات مربوط به پیشگیری، کاهش آسیب، مراقبت و درمان ایدز و سایر بیماری‌های آمیزشی را شامل می‌شود. در تدوین و اجرایی شدن این بسته به گفته‌ی رئیس اداره کنترل بیماری ایدز و بیماری‌های آمیزشی، سازمان امور زندان‌ها و نهادهای تعلیمی و تربیتی کشور نیز سهیم هستند.
به گفته‌ی مسئولان، تأمین نیروی انسانی و هزینه‌ی لازم برای اجرای این طرح نیز در حال نهایی شدن است. گذراندن دو سال سربازی در زندان‌ها با همکاری ستاد کل نیروهای مسلح، پرداخت حقوقی اضافه بر حقوق دوران خدمت برای این افراد، بورسیه کردن شماری دانشجو برای کار در زندان‌ها از جمله پیشنهادهای وزیر بهداشت برای جذب نیروی لازم در اجرای طرح سلامت بود.
انباشتن زندان‌ها با دو برابر ظرفیت
اما وضعیت "اسفناکی" که وزیر از آن سخن می‌گفت تنها مختص زندان قزل حصار نبود و نیست.
ابوالفضل حجتی‌پور معاون سلامت، اصلاح و تربیت سازمان زندان‌های کشور روز سه‌شنبه (۲۹ اردیبهشت) در مراسمی گفته است گنجایش زندان‌های کشور حدود ۱۱۰ هزار نفر است. این درحالی‌است که آمارهای رسمی از وجود ۲۱۰ هزار زندانی در ایران خبر می‌دهند؛ یعنی نزدیک به دوبرابر ظرفیت زندان‌های کشور. حجتی‌پور که در همایشی در رشت سخنرانی می‌‌کرد، گفته است: « ۷۳ درصد از زندانیان کشور، به انواع مواد مخدر اعتیاد دارند.»
"بمب‌های ساعتی متحرک"
اعتیاد در کنار بیماری‌های واگیردار، پوستی، سل مقاوم و ایدز نمونه‌ای از واقعیت دردناک امروز زندان‌های ایران است.
این موضوع در دیدار وزیر از زندان قزل‌حصار از چشم او دور نماند. هاشمی در نوشته‌های خود درباره آن دیدار نوشت: «نمی‌توانیم حدود ٨٠٠ نفر را در یک سوله بگنجانیم و انتظار نداشته باشیم با معضل بیماری‌های واگیردار مواجه شویم. » هاشمی با تاکید بر این نکته که "یادمان باشد زندانیان دیر یا زود به جامعه بازمی‌گردند" می‌گوید: «اگر زندانی‌ها به بیماری‌های واگیردار مبتلا شده باشند، به یک بمب‌ساعتی متحرک می‌مانند.»
این‌که سرایت بیماری‌های واگیر در میان زندانیان می‌تواند به کل جامعه آسیب بزند، در صحبت‌های اخیر دیگر مسئولان نیز بازتاب یافته‌است.
مراد هاشم زهی عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس نیز روز سه‌شنبه (۲۹ اردیبهشت) درگفت‌وگو با خبرگزاری "خانه ملت" با اشاره به "مشکلات اعتباری و بودجه‌ای" و انتقاد از این مسئله که "زندان‌ها به حال خود رها شده‌اند" می‌گوید: «برخی زندانی‌ها با مصرف مواد مخدر و استفاده ازسرنگ‌های آلوده و چند بار مصرف به انتقال بیماری‌های مسری درمیان زندانیان کمک می‌کنند.»
او با اشاره به افزایش بیماری‌های عفونی در زندان‌ها گفت: «افراد پس از آزادی از زندان، بیماری خود را به دیگر افراد جامعه نیز منتقل کنند که این موضوع تهدیدی برای بهداشت جامعه است.» عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس با تاکید بر ضرورت بازبینی "نظام سلامت در زندان‌ها وبازداشتگاه‌های کشور" گفت: «اجرای این طرح ازافزایش بیماری‌های مسری جلوگیری می‌کند.»
راه‌های کاهش جمعیت کیفری
راه دیگر در راستای کاهش خطر ورود "بمب‌های ساعتی متحرک" به جامعه، جلوگیری از انباشت زياد زندانيان در زندان‌ها و کاهش جمعيت کیفری است. مسئله‌ای که در قانون جدید مجازات اسلامی در سال ۹۲ به تصویب و تایید رسید. در این قانون برای جلوگیری از انباشت زندانی، موضوع "مجازات‌های جايگزين حبس" پیش‌بینی شد. مجازات‌هایی مانند "خدمات عمومی رايگان، جزای نقدی یا محرومیت از حقوق اجتماعی" كه در شرایطی مشخص تعيين و اجرا می‌شود.
رئیس سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور نیز روز یکشنبه (۲۷ اردیبهشت) کاهش جمعیت کیفری را مهمترین اولویت سازمان زندان‌ها دانست که به گفته‌ی او "از طریق مجازات‌های جایگزین" می‌توان به آن دست یافت.
بیشتر بخوانید: ده هزار زندانی ایران با پابند الکترونیک زندان را ترک می‌کنند
در کنار مجازات‌های جایگزین شاید بتوان گفت اهرم مهم دیگری که در کاهش جمعیت کیفری نقش بزرگی ایفا می‌کند، پیش گیری از جرم و تبهکاری با روش‌های تربیتی و بازدارنده است.
اما تا زمانی که جمعیت زندانیان به گفته‌ی مسئولان "دوبرابر گنجایش زندان‌هاست"، باید دست‌کم در بهبود شرایط بهداشتی و درمانی زندان‌ها کوشید. نه تنها به این دلیل که زندانی بیمار در آینده دردی بر دردهای جامعه خواهد افزود، بلکه به این خاطر که به گفته وزیر بهداشت ایران: «مجرمان هرکدام حقوق شهروندی دارند که نباید نسبت به آن ها بی‌تفاوت بود».