سال پیش در دویچه وله فارسی در ایکس یا همان توییتر سابق از ایلان ماسک، مالک شرکت اسپیس‌ایکس که پروژه عظیم اینترنت ماهواره‌ای استارلینک را راه اندازی کرده پرسیدم که آيا امکان فنی فراهم کردن استفاده از اینترنت ماهواره‌ای استارلینک برای مردم ایران وجود دارد؟
ایلان ماسک که در آن زمان هنوز مالک توییتر نبود در پاسخ به این پرسش نوشت: «برای معافیت از تحریم و راه‌اندازی اینترنت ماهواره‌ای در ایران درخواست خواهیم کرد.»
ظرف کمتر از ۲۴ ساعت پس از اعلام آمادگی او برای درخواست معافیت از تحریم‌های مرتبط با ایران با هدف ارائه اینترنت ماهواره‌ای استارلینک، وزارت خزانه‌داری ایالات متحده آمریکا نیز اعلام کرد صادرات برخی تجهیزات اینترنت ماهواره‌ای به ایران ممکن است.
این بیانیه، در واقع به عنوان چراغ سبز دولت ایالات متحده اصولا برای ارائه خدمات اینترنت ماهواره‌ای در ایران تعبیر شد اما در عین حال مشخص نشد که چنین کاری چه زمانی و چگونه می‌تواند عملی شود.
ماسک در پاسخ به آنتونی بلینکن، وزیر خارجه ایالات متحده که در حساب توییتر خود به اقدام آمریکا برای توسعه اینترنت آزاد و جریان آزاد اطلاعات برای مردم ایران اشاره کرده بود نوشت: «در حال فعالسازی استارلینک…»
بیشتر بخوانید: ممنوعیت ورود آیفون ۱۴به ایران؛ استارلینک یا چیز دیگر؟
هرچند بر اساس نقشه کنونی پوشش استارلینک ایران همچنان در مناطق خاکستری رنگ و خارج از پوشش این شبکه نمایش داده می‌شود اما به نظر می‌رسد که در این مدت شرایط بسیار تغییر کرده است.
واقعیت این است که موانع حقوقی و تحریم، که ایلان ماسک به طور ضمنی به آن اشاره کرد تنها مشکلات بر سر راه تامین اینترنت ماهواره‌ای برای مردم ایران نبود. دسترسی مردم ایران به استارلینک، افزون بر این‌ها چالش‌ها و دشواری‌های فنی و حتی مالی بسیاری نیز دارد که نظیر آن حتی در مناطق جنگی مانند اوکراین هم سابقه نداشته است.
با این حال، مدتی بعد در اواخر دسامبر سال گذشته ایلان ماسک از وجود حدود ۱۰۰ دستگاه فعال استارلینک در ایران خبر داد.
با وجود این، رقم دقیق دستگاههای فعال استارلینک در ایران مورد بحث بود و وال‌استریت‌ژورنال این تعداد را ۲۰۰ دستگاه برآورد کرد و یک هفته پس از توییت ایلان ماسک، رییس اتحادیه دستگاههای مخابراتی ارتباطی نیز اعلام کرد که تعداد ۸۰۰ دستگاه فعال استارلینک قاچاق در ایران وجود دارد.
به کدام ایستگاه زمینی باید وصل شد؟
در واقع بزرگ‌ترین مشکل فنی در آن زمان این بود که اینترنت ماهواره‌ای استارلینک به ایستگاه زمینی یا اصطلاحا (gateway) نیاز داشت. اگرچه به نظر می‌رسد که این مشکل اکنون تا حد زیادی حل شده و نیاز به وجود ایستگاه‌های زمینی مدام کمتر شده است و خود ماهواره‌ها می‌توانند از طریق شبکه لیزری با یکدیگر ارتباط برقرار کنند.
این فناوری همان مدلی است که استارلینک در جنوبگان به کار برد و موفق شد به یک مرکز تحقیقاتی در قاره قطب جنوب، خدمات اینترنت ماهواره‌ای ارائه دهد. البته اینترنت ماهواره‌ای بسیار ابتدایی‌تر از مناطق شهری نه به این معنی که بتوان با آن به طور نامحدود فیلم آنلاین تماشا کرد.
اما سال گذشته و در زمانی که صحبت از ارائه اینترنت ماهواره‌ای به ایران به میان آمد، برای ارتباط با اینترنت ماهواره‌ای به ایستگاه زمینی نیاز بود و اینکه وزارت خزانه‌داری ایالات متحده مانعی بر سر راه استارلینک نمی‌دید به خود‌ی‌خود کافی نبود.
البته لزومی ندارد که ایستگاه زمینی در همان جایی که اینترنت استارلینک مورد نیاز است وجود داشته باشد. وجود ایستگاه زمینی در فاصله ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ کیلومتری نیز مشکل را حل خواهد کرد. با این همه، باید این واقعیت را نیز در نظر گرفت که خدمات استارلینک تازه از سال ۲۰۲۰ آغاز شده و تعداد ماهوارههای در مدار استارلینک، که در ارتفاع تقریبا ۵۵۰ کیلومتری از زمین قرار دارند هنوز به میزان نهایی نرسیده‌اند.
بیشتر بخوانید: استارلینک برای ایران؛ پاسخ ایلان ماسک به همکار دویچه‌وله فارسی
مدل‌های پیشرفته‌تر و ماهوارههای نسل جدید استارلینک از جمله ۱.۵ و ۲، وابستگی کمتری به ایستگاه‌های زمینی دارند و بر ارتباطات لیزری ماهواره به ماهواره اتکا دارند.
در حال حاضر ۱۴۷ ایستگاه زمینی عملیاتی وجود دارند و ۱۳ ایستگاه زمینی هم پس از دریافت تاییدیه نظارتی در دست ساخت‌اند و ۱۹ سایت دیگر نیز در انتظار شروع کار به سر می‌برند. امروزه ۴۵۱۹ ماهواره استارلینک در آسمان وجود دارد و از این تعداد، ۴۴۸۷ ماهواره فعالند.
در حال حاضر فناوری دسترسی گوشی‌های موبایل به اینترنت ماهواره‌ای استارلینک در دست بررسی است و سال گذشته، اسپیس‌ایکس اعلام کرد که به همراه اپراتور مخابراتی تی‌موبایل در حال توسعه آن است.
بیشتر بخوانید: طرح اتصال مستقیم گوشی‌های هوشمند به ماهوارههای "استارلینک"
بر اساس پروژه این دو شرکت که Coverage Above & Beyond نام دارد و قرار است در اواخر سال ۲۰۲۳ اجرایی شود، کاربران موبایل در هر نقطه از جهان، بدون توجه به فاصله‌شان از برج‌های مخابراتی، مستقیما و بدون هیچ تغییری به ماهواره‌ها وصل خواهند شد و می‌توانند پیام‌های متنی MMS و SMS و صدا و مقادیر کمی داده را از سراسر نقاط جهان انتقال دهند.
پرداخت هزینه اشتراک
برای وصل شدن به اینترنت ماهواره‌ای استارلینک، فراتر از این، پیش‌شرط‌های دیگری نیز وجود دارد. به عبارت دیگر، به دست آوردن دیش و تجهیزات، برطرف شدن موانع فنی مانند ایستگاه زمینی و نظایر آن تنها بخشی از ماجراست. پرداخت هزینه ماهانه استارلینک، صرف نظر از مبلغ نسبتا سنگین آن، در شرایطی که امکان پرداخت با سیستم‌های بانکی بین‌المللی در ایران وجود ندارد، مشکل دیگری است.
هرچند در آینده روش‌ها و فناوری‌های جدیدی به بازار خواهند آمد اما مساله پرداخت اشتراک ماهانه، از جمله موانعی است که به هر حال، دست‌کم تا زمانی که رژیم کنونی بر سر کار است، باید در نظر گرفت.
منابع خبری دویچه‌وله فارسی که نخواستند نام‌شان فاش شود اینک از فعال شدن بیش از ۱۰۰۰ و کمتر از ۱۵۰۰ دستگاه ماهواره استارلینک در ایران خبر داده‌اند. این موضوع در صورت تایید، پیش از هر چیز به معنای آن است که مشکلات و موانع ذکر شده، از جمله دسترسی به تجهیزات و دیش، مشکل ایستگاه زمینی و مشکل پرداخت اشتراک، رفع شده است.
اما مساله‌ای که باقی می‌ماند مقیاس محدود دسترسی است. فعال شدن هزار یا چندهزار دستگاه استارلینک، هرچند امیدوارکننده است اما برای غلبه بر دیوار فیلترینگ، کاهش سرعت و قطع مقطعی اینترنت، حتی مسکن مقطعی نیز به شمار نمی‌رود.