سرنوشت القاعده بعد از الظواهری؛ تجدید ساختار یا تضعیف رهبری؟
۱۴۰۱ مرداد ۱۳, پنجشنبه
یک موشک هل فایر از نوع R9X با شلیک از یک پهپاد امریکایی، مستقیم به بالکن طبقه اول خانه‌ای در محله شرپور کابل اصابت کرد و بدون وارد کردن خسارت به دیگر طبقات این ساختمان مسکونی و یا سایر ساکنان آن، ایمان الظواهری، رهبر القاعده را کشت.
این تکنیک جدید که بدون وارد کردن خسارات جانبی تنها سوژه مورد نظر را هدف قرار می‌دهد، از نظر دولت ایالات متحده یک مزیت چشمگیر دارد: جو بایدن، رییس جمهوری آمریکا می‌تواند به افکار عمومی کشورش ایک پیروزی سیاسی-نظامی را اعلام کند بدون آنکه با کشته شدن افراد بیگناه، طرفداران و وابستگان القاعده تحریک شوند.
با کشتن الظواهری، ایالات متحده تروریستی را از بین برد که در سال‌های گذشته کمتر در اخبار و رسانه‌ها دیده شده بود؛ آخرین بار سپتامبر سال گذشته.
الظواهری۷۲ سال داشت و در مصر به دنیا آمده بود. احمد بَن، از مرکز راهبردی امارات در ابوظبی به دویچه‌وله می‌گوید که الظواهری در ماه‌های اخیر به شدت بیمار بود. علاوه بر این او نتوانست گروه القاعده را که به چند بخش تقسیم شده بود دوباره متحد کند.
عاصم الدفراوی، نویسنده چند کتاب درباره گروه‌های جهادی بین‌المللی که آخرین آنها با نام "مارچندسر جهادگرایی؛ ظهور، گسترش و دفاع در برابر تهدید جهانی" در سال ۲۰۲۱ منتشر شد، به دویچه‌وله می‌گوید در مقایسه با اسامه بن‌لادن، موسس القاعده، ایمان الظواهری یک ضعف بزرگ داشت: «او کاریزمای بن‌لادن را نداشت و به همین دلیل القاعده بخشی از عظمت سابق خود را در چشم هواداران بالقوه‌اش از دست داد.»
بیشتر بخوانید: کشته شدن الظواهری؛ آمریکا و عربستان خشنود، طالبان خشمگین
با این وجود بسیاری از گروه‌های جهادی، الظواهری را به عنوان یک مرجع تاریخی قبول داشتند. این بیش از هرچیز به نقش او در جهاد بین‌المللی بر می‌گردد که الظواهری یکی از بنیان‌گذاران اصلی آن بود.
الدفراوی می‌گوید: «و این باعث شد که علیرغم نداشتن کاریزما این سوال پیش بیاید که کجا می‌توان فردی قابل مقایسه با او را پیدا کرد. به همین دلیل جانشین بالقوه او در فضای عمومی کمتر شناخته شده است.»
پیامدهای متفاوت مرگ الظواهری برای القاعده
در مجموع می‌توان گفت کشته شدن الظواهری پیامدهای متفاوت و حتی متضادی خواهد داشت. این گروه تروریستی یک چهره مشهور خود را از دست داده است. پیدا کردن جانشین برای او سخت و زمان‌بر است.
در عین حال مرگ او باعث می‌شود بخشی از شبکه گسترده القاعده برای سازماندهی مجدد و ایجاد شبکه نفوذ جدید انگیزه پیدا کنند.
احمد بَن می‌گوید: «ایمان الظواهری ۴۰ سال در این گروه کار کرد. مرگ او حالا می‌تواند انگیزه‌ای برای یک اتحاد دوباره باشد.»
از دید این گروه نیز چنین تجدید ساختاری ضروری است. بَن ادامه می‌دهد: «قدرت عملیاتی آنها به شدت تضعیف شده و این گروه دیگر در شرایطی نیست که بتواند عملیات‌هایی مانند ۱۱ سپتامبر یا حمله به سفارت‌خانه‌ها را سازماندهی کند. چنین اقداماتی نیاز به تلاش‌های زیاد عملیاتی دارد که این گروه در حال حاضر قادر به انجام آنها نیست.»
آلبرت فرهت، روزنامه‌نگار و متخصص اسلام‌گرایی ساکن پاریس به دویچه‌وله می‌گوید ایدئولوژی القاعده بسیار منسجم‌تر و سیستماتیک‌تر از سایر گروه‌های تروریستی است اما از آنجا که این گروه از مد‌ت‌ها پیش بسیار تضعیف شده، جذب اعضای جدید برای آن بسیار مشکل است.
موقعیت‌های متفاوت در مناطق مختلف
عاصم الدفراوی معتقد است موقعیت القاعده در هر منطقه بسیار متفاوت است. در کشورهای عربی مرکزی مثل سوریه و عراق، القاعده به دلیل رقابت با گروه ترویستی داعش مشخصا زیر فشار است. اما تا حالا توانسته مقاومت کند؛ در استان ادلب گروه جهادالنصرت شاخه‌ای از القاعده است که داعش را در این منطقه پس زده است.
القاعده اما در حاشیه بیرونی کشورهای عربی بسیار قدرتمندتر است. الدفراوی می‌گوید: «در سومالی القاعده گروه الشباب را شاخه‌ای از خود می‌داند. حدود دو هفته پیش هم در اتیوپی نزدیک به ۵۰۰ جنگجوی جهادی چندین روز با ارتش این کشور در نبردی سخت بودند که تعداد زیادی کشته از هردو طرف بر جای گذاشت. چنین عملیات‌هایی بیشتر از آنکه جنبه نظامی داشته باشند، تاثیر تبلیغاتی و تهییجی دارند. پرچم القاعده در سرزمین اتیوپی به اهتزاز درمی‌آید؛ اتفاقی که به ندرت روی داده بود و این بر بسیاری از هواداران و جنگجویان احتمالی تاثیری جذب کننده دارد.»
بیشتر بخوانید: پیام ویدیویی رهبر القاعده در سالروز حملات یازدهم سپتامبر
با توجه به مشکلات بسیاری که در حال حاضر آن منطقه درگیر آن است، ناظران شک دارند که کشتن الظواهری بتواند به طور عمومی جهادگرایان را تضعیف کند. روزنامه پان‌عربیست "العربی الجدید" که در لندن منتشر می‌شود نوشته که دولت ایالات متحده، دچار یک اشتباه محاسباتی خواهد شد اگر فکر کند که کشته شدن یک شخص می‌تواند تاثیر تعیین‌کننده‌ای بر جهادگرایی اسلامی داشته باشد.
بر اساس تحلیل این روزنامه، تروریسم بر اساس ترکیبی از مشکلات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شکل می‌گیرد. این روزنامه می‌نویسد: «فراتر از کابل و بالکنی که الظواهری در آن کشته شد، مناطق زیادی در خاورمیانه، افریقا و آسیا وجود دارند که ساکنان آنها احساس عمیقی از بی‌عدالتی، سوءاستفاده از قدرت، سرکوب و استبداد دارند. موفقیت سازمان‌های جهادی مبتنی بر توانایی آنها از برانگیختن آتش این گونه احساسات است.»