سفر سیاسی و جنجالی اردوغان به تهران
۱۳۹۴ فروردین ۱۸, سه‌شنبه
اردوغان رئیس جمهور ترکیه در صدر هیاتی عالیرتبه روز سه شنبه (۷ آوریل/۱۸فرودین) به دعوت رسمی حسن روحانی همتای ایرانی خود وارد تهران شد. روحانی به طور رسمی از رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه در مجموعه فرهنگی تاریخی سعدآباد استقبال کرد.
در این سفر مولود چاوش اوغلو وزیر خارجه، نهاد زیبکچی وزیر اقتصاد، نورالدین جانیکلی وزیر تجارت و گمرکات، تانر یلدیز وزیر انرژی، عمر چلیک وزیر فرهنگ و گردشگری و جودت یلماز وزیر توسعه، اردوغان را همراهی می کنند.
سفر رئیس جمهور ترکیه پس از چهار سال صورت می پذیرد. پیش از این عبدالله گل به عنوان رئیس جمهور ترکیه به ایران سفر کرده بود.
اردوغان در دومین نشست مشترک شورای عالی همکاری دو کشور با حضور وزرای عضو هیات دولت ایران و ترکیه شرکت میکند، اما هدف اصلی وی به گفته ابراهیم کالین، سخنگوی نهاد ریاست جمهوری ترکیه مذاکره و گفت و گو با سران ایران درباره مسائل سیاسی- منطقهای در سوریه، عراق و یمن و تنش‌های مذهبی است.
اردوغان در دوره نخست‌وزیری خود ایران را "خانه دوم خود" نامید. اما پس از احراز مقام ریاست جمهوری برای نخستین بار حتی علی خامنهای، رهبر دینی ایران را به باد انتقاد گرفت.
او ۴ ماه پیش در دانشگاه مرمره استانبول گفت: «من به این رهبر دینی میگویم در سوریه ۲۵۰ هزار نفر کشته شدهاند و سئوال کردم شما چرا در قبال این اتفاق عکسالعمل نشان نمیدهید؟» به نظر کارشناسان امور از جمله عارف کسگین از "مرکز تحقیقات استراتژیک ترکیه"، اردوغان با بیان این سخنان "تابوی انتقاد از رهبر ایران در ترکیه" را شکست.
چرا سفر اردوغان لغو نشد؟
کارشناسان ترک به دویچه وله گفتند سفر اردوغان به ایران همیشه با حاشیههایی همراه بوده است اما اینبار با "جنجال سیاسی" روبرو شد. نمایندگان مجلس ایران خواستار لغو این سفر یا عذرخواهی رئیس جمهور ترکیه از ایران شدند. زیرا اردوغان با اشاره به تحولات یمن گفته بود: «ایران باید دیدگاهش را تغییر دهد. این کشور باید همه نیروهایش و هرچه که در یمن و همچنین سوریه و عراق دارد را عقب کشیده و به تمامیت ارضی آن‌ها احترام بگذارد.»
در واکنش به این اظهارات، وزارت امور خارجه ایران کاردار ترکیه را احضار کرد. نمایندگان مجلس هم گفتند "پهن کردن فرش قرمز پیش پای فردی که به نظام توهین کرده به مصلحت دیپلماسی کشور نیست." اما اردوغان بلافاصله در واکنش گفت که آن‌ها را (نمایندگان مجلس ایران) در سطح خود نمیداند. وی افزود: «این افراد تعیین نمی‌کنند که من به ایران سفر کنم یا نه. این که بروم یا نروم به ما مربوط میشود.»
این موضوع باعث خشم بیشتر نمایندگان مجلس شد و ۵۰ نماینده در نامهای به روحانی خواستند از سفر اردوغان به ایران جلوگیری کنند. رئیس جمهور ایران ولی برخلاف این مخالفتها به استقبال اردوغان شتافت.
"سفر اردوغان ربطی به جنگ یمن ندارد"
به نظر محمد مشتاق، کارشناس امور ترکیه و ایران انتقادهای اخیر اردوغان ارتباطی به سفر وی به ایران نداشت و با توجه به تحولات یمن صورت گرفته است. وی خاطرنشان میکند: «اردوغان به عنوان "خلیفه مسلمانان و سلطان جدید عثمانی" خواست به ایران غیرمستقیم هشدار دهد. اعتراض نمایندگان مجلس ایران به حق و بجاست برای این‌که اردوغان سیاست ضد شیعه را در منطقه پی‌گیری و از گروههای تند سنی حمایت میکند. ترکیه از قدرتمندی ایران هراس دارد، چون قدرتمندی ایران به سیاستهای اردوغان ضرر میرساند.»
اما آقای مشتاق یادآور میشود که ایران و ترکیه به همدیگر احتیاج دارند و ترکیه وقتی علیه ایران تحریم اعمال میشد، نیازمندیهای ایران را تامین میکرد. ترکیه به انرژی ایران احتیاج دارد و برق مناطق مرزی خود را از طریق ایران تامین میکند. مشتاق همچنین اضافه میکند که اردوغان در سیاست داخلی و خارجی خود از یک سیاست مذهبگرا پیروی میکند و به نظر او با سیاستی که وی در منطقه پیش گرفته است، تفاهم و تعامل خود با ایران را ادامه نخواهد داد.
چرا روحانی به انتقاد اردوغان واکنش نشان نداد؟
محمد صالح خاتم کارشناس مقیم استانبول نظر دیگری دارد. به گفته او نامه ۵۰ نماینده مجلس و درخواست آنان از روحانی برای لغو سفر رسمی بلندپایه‌ترین مقام یک کشور از سوی میزبان پیامدهای سیاسی جبران‌ناپذیری برای ایران دربرداشت و به همین دلیل روحانی نمی‌توانست این سفر را لغو کند.
این کارشناس بر این باور است که نمایندگان مجلس به دنبال تسویه حسابهای جناحی در داخل ایران هستند و علت مخالفتشان با سفر اردوغان به ایران، نه فقط ضدیت با اردوغان بلکه به نوعی تحت فشار قراردادن دولت روحانی بوده است.
صالح خاتم هم یادآور میشود: «نباید فراموش کرد که در دوره‌ای که ایران تحت شدیدترین فشارهای سیاسی غرب قرار داشت، این ترکیه بود که پشت ایران ایستاد و به دنبال تفاهم ایران با غرب بود. برخلاف نظر اکثر سیاستمداران ایرانی منتقد ترکیه، روابط خوب ایران با جامعه جهانی به نفع ترکیه هم هست. چرا که ترکیه به لحاظ جغرافیای سیاسی دروازه ورود ایران به غرب است».
مقایسه اردوغان با روحانی از طرف روزنامههای ترکیه
روزنامههای ترکیه هم در قالب پوشش خبرهای مربوط به ایران و سفر اردوغان به تهران رهبر کشورشان را با روحانی، رئیس جمهور ایران مقایسه کردند.
عبدالحمید بیلیجی تحلیلگر روزنامه زمان نزدیک به جریان فتح الله گولن در این روزنامه مینویسد: «روحانی که در هر فرصتی پیامهای نرمشگونه میدهد و از توئیتر استفاده میکند و به غرب در زمینه مبارزه با گروههای تروریستی دینی پیشنهاد همکاری میدهد، از بسیاری جهات با اردوغان تا سال ۲۰۱۱ شباهت دارد. در حالی که تهران از این طریق به دنبال در آغوش گرفتن دنیاست، انگار ترکیه در دوره اخیر هم با سیاستهای سرکوب داخلی و هم با اسلوب درگیر شدن با کل دنیا احمدی نژاد را الگو گرفته است.»
روزنامه زمان ادامه میدهد: «اردوغان جلوی اعضای دائم شورای امنیت سینه سپر میکند و می گوید که تنها ماندن در دنیا اهمیتی برایش ندارد و از یک طرف هم اعتماد متفقین سنتی خود را از دست داده و در مقابل رقبای سیاسی خود قاعده و قانونی نمی‌شناسد و با سخنرانی‌هایش همواره تیتر رسانههای جهان است و از این جهات شباهت بسیاری به احمدی نژاد دارد.»
روزنامه جمهوریت وابسته به حزب مخالف اردوغان هم در مطلبی به قلم نیلگون جراح‌اوغلو نوشته است: «ایران در حال پیشرفت است و ترکیه در حال پسرفت. به هر روزنامه خارجی اگر نگاهی بیندازید خبری می‌بینید درباره این‌که ترکیه به سمت آینده تاریکی میرود. عدم ثبات، درگیریهای درونی، موج خشونت، فشارهای دولت پلیسی، سانسور، هوس سلطنت و غیره مطالبی هستند که همواره در کنار نام ترکیه تکرار می‌شوند. در حالی که ترکیه رو به آینده‌ای نامعلوم و طرد شدن میرود، ایران به جامعه بین‌المللی بازمی‌گردد.»
اما روزنامه حریت در تحلیل خود مینویسد: «ترکیه برای آنکه در معادلات منطقهای نقش خود را به ایران واگذار نکند به سناریوی جدیدی احتیاج دارد. دو کشور بیش از آنکه خود را رقیب دیگری بدانند باید با هم همکاری کنند و در این زمینه احتیاج به یک استراتژی جدی احساس میشود. ایران به همکاری با ترکیه در زمینه انرژی احتیاج خواهد داشت و تنها مسیر ایران برای رساندن نفت و گاز خود به بازارهای اروپایی مسیر ترکیه است.»
به رغم "انتفادها و تهدید به عمل انقلابی" علیه اردوغان، انتظار میرود دیدار یک روزه او از تهران از شدت تنش سیاسی موجود بین دو کشور همسایه بکاهد و راه را برای حضور و سرمایهگذاری شرکتهای ترک در ایران هموارسازد. اما این سفر شاید هم فرصت مناسبی برای کاهش تنش و برقراری صلح، ثبات و امنیت در شرایط موجود خاورمیانه باشد.