سفر ملک سلمان به روسیه؛ نرمش در سوریه در ازای فشار بر ایران
۱۳۹۶ مهر ۱۳, پنجشنبه
ملک سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه عربستان سعودی، روز چهارشنبه (۴ اکتبر/ ۱۲ مهر) در سفری تاریخی وارد مسکو شد. این نخستین سفر یک پادشاه سعودی در تاریخ مناسبات دو کشور است. در عین حال این سفر چهار روزه مصادف شده است با سالروز تولد ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه. پوتین روز ۷ اکتبر ۶۵ ساله می‌شود.
بهای نفت، اوضاع سوریه و تنش‌های خاورمیانه از محورهای گفت‌وگوی ملک سلمان با ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، عنوان شده‌اند.
روسیه از سال ۲۰۱۵ میلادی در حمایت از بشار اسد وارد جنگ داخلی سوریه شد، در حالی که عربستان همواره از مخالفان رئیس جمهوری سوریه حمایت کرده است.
در راستای توافق بر سر بهای نفت
با وجود اختلافات منطقه‌ای عربستان و روسیه، مناسبات دو کشور در سال‌های اخیر بهبود یافته است. آنها از جمله، به‌رغم عدم عضویت روسیه در اوپک، توانستند در چارچوب تصمیم‌های این سازمان، بر سر کاهش تولید نفت با هدف افزایش بهای آن، با یکدیگر توافق کنند. با توجه به سودآور بودن چنین توافقی برای طرفین، به نظر می‌رسد که مسکو و ریاض در آینده نیز به تعهدات متقابل‌شان در خصوص تولید و صدور نفت پایبند بمانند.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
عربستان سعودی و روسیه بزرگترین صادرکنندگان نفت جهان هستند که حدود نیمی از نفت خام جهان را تولید می‌کنند. این امر باعث می‌شود که دو کشور در عین داشتن منافع مشترک، در رقابتی تنگاتنگ و مداوم با یکدیگر برای کسب جایگاه برتر تولید نفت جهانی باشند. روسیه همچنین دارای بیشترین ذخایر گاز جهان است. در این میان خبرهایی هم از احتمال یک توافق تسلیحاتی میلیاردی میان دو کشور و کمک روسیه به عربستان برای دستیابی به انرژی هسته‌ای منتشر شده است.
رقابت‌ها، توافق‌ها و منافع مشترک در عرصه انرژی را اما اختلافات منطقه‌ای همراهی می‌کنند. به همین دلیل نیز گرچه از یک‌سو بهای پایین نفت باعث همکاری تنگاتنگ دو کشور بزرگ صادرکننده‌ی طلای سیاه شده و دلیلی می‌شود برای نخستین دیدار یک پادشاه سعودی از مسکو، اما از سوی دیگر مواضع مختلف آنان نیز، از جمله در مورد سوریه و ایران، در فهرست موضوع‌های مورد بحث دو طرف قرار می‌گیرد.
نفوذ روسیه و "نرمش" عربستان
بعید به نظر می‌رسد که سرمایه‌گذاری یک میلیارد دلاری ریاض در حوزه انرژی روسیه، آنگونه که وزیر انرژی روسیه خبر داده است، مطالبه‌ای منطقه‌ای از سوی عربستان را به همراه نداشته باشد. منصرف کردن روسیه از حمایت از حضور ایران در سوریه می‌تواند خواست اصلی ملک سلمان در سفرش به مسکو باشد.
سفر تاریخی ملک سلمان به روسیه و دیدارهای برنامه‌ریزی‌شده‌اش با رئیس جمهوری و نخست‌وزیر این کشور، در عین حال می‌تواند نشانگر نفوذ بیش از پیش روسیه در خاورمیانه باشد. عربستان پس از اسرائیل بزرگترین متحد منطقه‌ای آمریکاست و سفر بی‌سابقه پادشاه عربستان به روسیه نیز می‌تواند از اهمیتی نمادین برخوردار باشد.
این سفر در کنار زنجیره‌ای از تحولات دیپلماتیک دیگر، نشانگر حضور و نقش بی‌سابقه روسیه در خاورمیانه است؛ کشورهایی مثل اسرائیل، مصر و ترکیه نیز که به طور سنتی در جبهه آمریکا بوده‌اند، مدت‌هاست که نگاهی نیز به روسیه دارند.
یکی از معانی این سفر می‌تواند به رسمیت شناختن عملی نقش و نفوذ روسیه در منطقه باشد؛ سفری که هم‌زمان شده است با دیده شدن نرمشی در مواضع عربستان سعودی در برابر تحولات سوریه. به‌رغم برخی شعارها، ریاض دیگر بر کناره‌گیری بشار اسد تأکید نمی‌ورزد و از اتخاذ مواضع تند در برابر عملیات نظامی روسیه در سوریه پرهیز می‌کند. اگر تحرکات آمریکا در سوریه طی سال‌های گذشته از اهمیت اصلی برخوردار بود، با به قدرت رسیدن دونالد ترامپ در آمریکا و سیاست‌های جدید او، توجه به روسیه در خاورمیانه بیشتر شده است.
از سوی دیگر موقعیت عربستان و گروه‌های مورد حمایت ریاض در سوریه تضعیف شده است. بنابراین یکی از اهداف ملک سلمان در سفرش به مسکو می‌تواند تلاش برای ماندن حامیان خود در سوریه از یک‌سو و جلب موافقت روسیه برای تضعیف موقعیت ایران در آن کشور و فشار بر جمهوری اسلامی برای خروج از سوریه از سوی دیگر باشد.
"انتظار" ریاض برای فشار مسکو بر ایران
روسیه زیرکانه تلاش کرده است تا جای خالی ایالات متحده را پس از خروج نیروهای آمریکایی از منطقه در دوران اوباما پر کند. ملک سلمان هم در این میان امیدوار است چیزی را از پوتین بگیرد که اوباما نمی‌خواست و ترامپ هم به‌زحمت می‌تواند به او بدهد: جلوگیری از نفوذ رو به گسترش ایران در منطقه؛ کشوری که عربستان او را تهدید اصلی برای خود می‌داند.
گرچه ترامپ در حال بررسی لغو توافق اتمی با ایران است، اما لغو برجام هم چیزی نیست که الزاما بتواند خیال ریاض را از بابت بلندپروازی‌های جمهوری اسلامی راحت و نفوذ منطقه‌ای رو به گسترش ایران را مهار کند. لغو برجام چه بسا حتی، با توجه به احتمال از سرگیری برنامه اتمی ایران، عربستان را از بابت آن چه "تهدید ایران" می‌خواند، نگران‌تر کند.
عربستان می‌داند که برای تضعیف ایران در شرایط کنونی بایستی از سوریه بیاغازد. به نظر می‌رسد که ریاض می‌خواهد تمام گروه‌های نزدیک به اسد و مورد حمایت روسیه را مجبور به قرار گرفتن در زیر یک چتر کند؛ در مقابل اما انتظار دارد که نیروهای ایران و شیعیان شبه‌نظامی حزب‌الله از سوریه خارج شوند؛ خواستی که همواره نتانیاهو نیز که در یک سال و نیم گذشته ۴ بار به مسکو سفر کرده، بر آن تأکید داشته است.
ترکیه نیز خشمگین از حمایت آمریکا از کردهای سوریه، به روسیه نزدیک‌تر شده است. این کشور عضو ناتو حتی با مسکو قرارداد خرید سامانه دفاع موشکی بسته است.
مسکو اما در دخالت بیش از پیش در خاورمیانه، مجبور به ایجاد موازنه در روابط با شرکای خود است. شاید هم پوتین به همین خاطر روز چهارشنبه در آخرین موضع‌گیری درباره حضور ایران در سوریه گفت که این خود ایران است که باید درباره خروج نیروهایش از سوریه تصمیم بگیرد.