سهم ایران در گاز منطقه آسیای مرکزی و خزر
۱۳۸۷ اسفند ۱۳, سه‌شنبه
در سال‌های اخیر بیشترین منابع فسیلی دنیا در آسیای میانه و دریای خزر کشف شده است. میدان گازی یول آتان ترکمنستان یکی از میدان‌های بزرگ گازی منطقه است که در فاصله ۱۵۰ کیلومتری مرز ایران واقع شده. ترکمنستان اعلام می‌کند که بیش از یک هزار منابع نفت و گاز در مناطق خشکی و دریایی این کشور شناسایی شده است.
به نظر دکتر هومن پیمانی، استاد دانشگاه دیپلماسی و روابط بین‌الملل در ژنو و کارشناس امور آسیای میانه و قفقاز، سهم ایران در حال حاضر در توسعه میدان‌های نفت و گاز منطقه محدود است. وی در گفت‌وگو با بخش فارسی دویچه وله اشاره می‌کند: «اقدام ایران کمی دیرانجام گرفته، ولی می‌تواند سرآغازی باشد برای گسترش توسعه میدان‌های گازی منطقه آسیای مرکزی.»
شانس ایران، شرایط جغرافیائی
هومن پیمانی در خصوص سهم و نقش ایران در توسعه و بهره برداری از میدان‌های نفت و گاز آسیای مرکزی و حوزه دریای خزر متذکر می‌شود: «سهم ایران بسیار محدود است. با وجود اینکه ایران دارنده‌ی دومین ذخایر گازی جهان هست، در زمینه توسعه میدان‌های گازی‌اش، به‌طور مشخص در مقایسه‌ی با کشورهای همسایه از جمله قطر که سومین ذخیره گازی دنیا را دارد، موفق عمل نکرده است.»
وی می‌افزاید: «صادرات گاز ایران هم بسیار محدود بوده و در حال حاضر کمتر از یک درصد از صادرات جهانی را داراست. از این جهت فعالیت ایران در آسیای مرکزی بسیار محدود بوده ولی از طرف دیگر ایران حدود یک قرن است که از نظرانرژی فسیلی سابقه داشته. به‌ویژه در ۳۰ سال گذشته توانسته کادر متخصص نفت و گازی خودش را تربیت بکند و از طرف دیگر بالقوه یک کشور ثروتمندی هم هست. از این جهت ایران تا حدی هم توانائی فنی‌اش را دارد و هم از توانائی مالی برخوردار است تا بتواند نقشی در میان‌مدت و درازمدت در زمینه توسعه میدان‌های گازی منطقه آسیای مرکزی و قفقاز داشته باشد.»
دلایل دیرکرد ایران در سرمایه گذاری
بر اساس برآورد شرکت انگلیسی "دافنی کلاین" میدان گازی یول آتان حداقل بین ۴ تا ۶ تریلیون مترمکعب گاز طبیعی دارد. با توجه به نزیکی برخی از میدان‌های گازی ترکمنستان چرا ایران تا به حال به این فکر نیافتاده است که از این امکانات بهره برداری کند؟
هومن پیمانی در این رابطه معتقد است: «به طور کلی این به دلیل یک سری اشتباهات در زمینه مدیریت بوده. یک مسئله دیگر هم ناروشن بودن اهداف ایران در خصوص انرژی فسیلی چه در داخل کشور و چه در خارج از کشور بوده است. به طور مشخص ایران نقش فعالی در خارج از مرزهایش نداشته. فشار سیاسی آمریکا و غرب هم دلیل عمده‌ای است که ایران تاکنون در توسعه میدان‌های گازی ترکمنستان نقش فعالی نداشته است.»
رقابت ایران و روسیه در توسعه گاز منطقه
میدان‌های گازی منطقه به شبکه لوله نفتی روسیه متصل است و روسیه انحصار صدرو گاز ازبکستان، ترکمنستان و قزاقستان را دارد.
بر اساس آمار رسمی ۱۵۰ میدان نفتی در مناطق مختلف ترکمنستان کشف شده که از این تعداد ۵۰ میدان در حال بهره برداری است. این کشور قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ میلادی سالانه ۱۱۰ میلیون تن نفت و ۲۵۰ میلیارد متر مکعب گاز تولید کند. با توجه به این امر ایران در صنعت گاز ترکمنستان سرمایه گذاری را آغاز کرده.
به نظر هومن پیمانی، ایران قادر نیست با روسیه در عرصه صدور گاز منطقه رقابت کند: «تا امروز عمده سرمایه‌گذاری از طرف کشورهای غربی بوده و تا حد کمتری از کشورهای روسیه و چین. ولی ایران می‌تواند از این فرصت استفاده بکند و با سرمایه گذاری نقش گسترده‌تری در ترکمنستان و یا سایر کشورهای تولید کننده کشورهای آسیای مرکزی داشته باشد. ولی تا آنجا که مربوط به رقابت در کل نفت و گاز منطقه هست، ایران فعلا در میان‌مدت و درازمدت نمی تواند به دلیل قدرت عظیم شرکت‌های نفت و گاز روسی و تسلط آنها بر اکثر لوله‌های نفت و گاز منطقه با روسیه رقابت کند.»
این در حالی است که مطبوعات روسیه ضمن اشاره به افزایش نقش ایران در توسعه و صدور گاز ترکمنستان می‌نویسند، ساخت خط لوله کرپچه – کردکوی بین ایران و ترکمنستان توانست انحصار کامل روسیه به گاز ترکمنستان را بشکند.
طاهر شیرمحمدی