سیاست انرژی – آشنایی مقدماتی با آن

بن، ۲۶ ژانویه: امروز در شهر بن "آژانس بین‌المللی انرژی تجدید‌پذیر" فعالیت خود را آغاز کرد. این رخداد ممکن است در آینده به عنوان نقطه‌ی عطفی در سیاست انرژی تلقی شود و هم در سطح جهان و هم در سطوح ملی به طرح ایده‌هایی تازه در سیاست‌گذاری برای تأمین انرژی راه برد. جا دارد بپرسیم که سیاست انرژی چیست و چه تاریخچه‌ای دارد.

مجموعه‌ای از نوشته‌‌ها در مورد سیاست انرژی

"مرکز فدرال آموزش سیاسی" (Bundeszentrale für politische Bildung) در آلمان یک مؤسسه‌ی آموزشی فراحزبی است. وظیفه‌ی عمده‌ی آن تهیه نوشته‌ها و دیگر مواد آموزشی برای استفاده‌ی عموم بویژه در دبیرستان‌هاست. نشریات این مؤسسه از کیفیت آموزشی بالایی برخوردارند. موضوع را با زبانی روشن می‌شکافند و راه را می‌گشایند تا خواننده خود در ادامه دریابد چگونه می‌تواند اطلاعاتش را تکمیل کند.

وبگاه این مؤسسه (www.bpb.de)، حاوی اطلاعات فراوانی در مورد موضوع‌های مختلف سیاسی و اجتماعی است. یک پرونده‌ی بروز در آن در مورد "سیاست انرژی" است. دانیل رایشه (Danyel Reiche)، استاد دانشگاه آزاد برلین با تخصص در زمینه‌ی سیاست‌های زیست‌محیطی، در اینجا نوشته‌ای عرضه کرده است با عنوان "درآمدی بر سیاست انرژی"، که فشرده‌ی آن در زیر می‌آید.

پیدایش سیاست انرژی

زمانی بود که حوزه‌ی تأمین انرژی حوزه‌ای غیرسیاسی تلقی می‌شد. سیاستمداران به مسئله که می‌نگریستند، آن را از دریچه‌ی چشم تولیدکننده می‌دیدند: چگونه می‌توان انرژی ارزان تهیه کرد؟

پیش از عصر صنعت، نوع انرژی اساسا تجدیدپذیر بود: آب بود و باد بود وآفتاب و چوب و فضولات حیوانی. ابتدا ذغال سنگ جای اینها را گرفت و بعد نفت. سپس دوره‌ی "اتم" رسید.

در دوره‌ی اخیر توجه‌ها مجددا به انرژی‌های تجدیدپذیر جلب شده است. پیش از این، بحث بر سر چگونگی صرفه‌جویی در مصرف انرژی‌های فسیلی داغ شده بود. بالا رفتن شدید قیمت نفت در سالهای ۱۹۷۳ و ۱۹۷۴ برانگیزاننده‌ی این بحث بود. در این مقطع، کشورهای پیشرفته‌ی غربی با حالتی شوک‌زده دریافتند که تأمین انرژی در آنها تابع عواملی بیرونی است.

در سال ۱۹۷۲ کتابی به نان "مرزهای رشد" منتشر شد که حاوی گزارشی از کارشناسان "انستیتو تکنولوژی ماساچوست" (MIT) در مورد مسئله‌ی انرژی و منابع آن بود. گزارش به سفارش "باشگاه رم" (Club of Rome) تهیه شده بود، انجمنی تأسیس شده به سال ۱۹۶۸، که گروهی سیاستمدار و کارشناس و متفکر را دربرمی‌گیرد و مشغولیت آن تأمل بر مسائل عمده‌ی جهانی است.

نتیجه‌ی گزارش بحث‌انگیز "باشگاه رم" این بود که اگر بهره‌برداری از مواد خام، به میزان کنونی ثابت بماند، صد سالی نمی‌گذرد که رشد اقتصادی متوقف می‌شود، زیرا منابع ته می‌کشند. از آن هنگام تا کنون بحث صرفه‌جویی در مصرف انرژی و تأمین انرژی‌به شیوه‌‌ای که ماده‌ی اصلی چنان مصرف نشود که برای همیشه از میان رود، مدام ادامه دارد. عنوان عرصه‌ی بحث "سیاست انرژی" است.

موضوع محیط زیست

توجه به انرژی‌های بدیل و تجدیدپذیر، محصول دوره‌ی مخالفت با بهره‌برداری از نیروی اتمی است. بحث از آمریکا آغاز شد و به اروپا سرایت کرد. جنبش صلح، به جنبش ضد سلاح‌های اتمی و این جنبش به جنبش صد نیروگاه‌های اتمی تبدیل شد. در این جنبش این موضوع مطرح شد که: پس چاره چیست؟ اگر اتم بدیل مواد فسیلی نباشد، پس چه باید کرد؟

در جنبش ضداتمی بود که ایده‌ی استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر تقویت شد و بربنیاد آن رواج عمومی یافت. گروهی از شرکت کنندگان در تظاهرات ضد نیروگاه‌های اتمی، نشانه‌ی خورشید را بر سینه می‌زدند یا بر پلاکاردهایشان می‌نگاشتند، خورشید، به عنوان یک منبع بی‌پایان و بی‌خطر انرژی.

هر چه گذشت موضوع محیط زیست عمده‌تر شد. آلودگی‌های زیست‌محیطی جلوه‌ی بارزتری یافتند و دیگر لازم بود در سیاست انرژی به این موضوع توجه ویژه‌ای شود.

سیاست انرژی، به تدریج جایگاه مهمی در کل سیاست اقتصادی یافت. از زاویه‌ی سیاست امنیتی نیز، که موضوع وابستگی به منابع بیرونی انرژی و مخاطرات آن را در نظر می‌گرفت، به انرژی نگاه می‌شد و همین امر بر اهمیت موضوع سیاست تأمین انرژی می‌افزود.

نقش دولت

درک تازه از سیاست انرژی باعث شد که نقش دولت در رابطه با این موضوع اهمیت یابد. همچنانکه اشاره شد، پیشتر فقط به ارزانی انرژی فکر می‌شد. از زاویه‌ی اقتصادی محض، طبعا محاسبات سود و زیان مطرح است. دولت برای سیاست‌گذاری در زمینه‌ی انرژی می‌بایست به عامل‌های دیگری بیندیشد و فقط به فکر ارزانی منبع انرژی نباشد. توجه به محیط زیست ایجاب می‌کند که دولت گاه در برابر بخش خصوصی بایستد تا این بخش عامل محیط زیست را از نظر دور ندارد.

لزوم هدایت درازمدت

سیاست انرژی، هدایت درازمدت امر تأمین انرژی با نظر به محیط زیست است. هدایت در اروپا هم در سطح کشوری پیش می‌رود، هم در سطح اتحادیه‌ی اروپا. هدایت در سطح فراملی به گونه‌ای است که مانع ابتکارهای کشوری نشود و به رقابت اجازه دهد. به این شیوه‌ی هدایت، شیوه‌ هدایت باز می‌گویند که فرق دارد با شیوه‌ی هدایتی که به بستن قراردادهای الزام‌آور محدود می‌شود.

خواندنی‌های دیگر

دانیل رایشه، در پایان مقاله‌ای خود در باب سیاست انرژی کتابهایی را برای مطالعه‌ی بیشتر معرفی کرده است. کسانی که آلمانی می‌دانند در دوسیه‌ی "سیاست انرژی" در سایت "مرکز فدرال آموزش سیاسی" مطالب خواندنی دیگری می‌یابند، از جمله در مورد بازار نفت و گاز، منابع دریایی، خاورمیانه و نزدیک به عنوان پمپ بنزین جهان و نیز مسئله‌ی انرژی در آلمان و اتحادیه‌ی اروپا.