سیری در تاریخچه مسابقات فوتبال جام ملتهای آسیا
۱۳۹۳ دی ۱۹, جمعه
رقابت‌های بازی‌های آسیایی از سال ۱۹۵۱ و با فرونشستن آتش جنگ جهانی دوم پایه گذاری شد. پنج سال بعد، اولین دوره جام ملتهای آسیا در فوتبال نیز برگزار شد. به این ترتیب، سابقه‌ی رقابت‌های جام ملتهای آسیا ۴ سال بیشتر از جام ملتهای اروپاست.
عبدالرحمن پوترا نخست وزیر وقت مالزی نقش مهمی در شکل‌‌گیری این بازی‌ها داشت. ایران از دومین دوره به رقابت‌های این جام راه یافت و آن را تجربه کرد. گزارش زیر مروری است بر دوره‌های مختلف جام فوتبال ملتهای آسیا از نخستین دوره تا به امروز:
۱۹۵۶، هنگ کنگ
چهار تیم کره جنوبی، ویتنام جنوبی، اسرائیل و هنگ کنگ به صورت دوره‌ای با هم بازی کردند تا اولین دوره جام ملت های آسیا را رقم بزنند.
کره‌ای‌ها اولین جام را نصیب خود کردند. اسرائیل نایب قهرمان شد و میزبان بازی‌ها روی سکوی سوم ایستاد. نائوم استلماخ اسرائیلی با ۴ گل، آقای گل بازی‌ها لقب گرفت.
۱۹۶۰، کره جنوبی
مرحله نهایی رقابتها در کره جنوبی برگزار شد. ایران در دور مقدماتی با ۳ گل حمید برمکی، عباس حجری و پرویز دهداری بر اسرائیل غلبه کرد. اما ۱-۴ به پاکستان باخت و ۱-۳ مغلوب هندوستان شد.
رویارویی مجدد تیم ایران با تیم اسرائیل، نتیجه تساوی ۱−۱ را در پی داشت. "هت‌تریک" عباس حجری موجب شد که این تیم از پاکستان با همان نتیجه‌ای که باخته بود، انتقام گیرد و هندوستان را نیز با نتیجه ۱−۲ از پیش رو بردارد. اما در نهایت این اسرائیل بود که راهی مرحله نهایی شد.
چهار تیم تایوان، ویتنام جنوبی، اسرائیل و کره جنوبی در مرحله نهایی به مصاف هم رفتند که در نهایت، کره‌ای‌ها جام قهرمانی را نزد خود حفظ کردند. اسرائیل دوباره دوم شد و تایوان هم روی پله سوم ایستاد.
چو یون اوک از کره جنوبی با ۴ گل، آقای گل رقابتها لقب گرفت. استلماخ اسرائیلی که آقای گل دور قبلی بود، در این بازی‌ها فقط یک گل زد.
۱۹۶۴، اسراییل
اسرائیل، هندوستان، کره جنوبی و هنگ کنگ چهار تیم مرحله نهایی بودند. اولین شگفتی در روز نخست و با شکست ۰-۲ کره جنوبی از هندوستان رقم خورد. اما شکست هند از اسرائیل، تعیین سرنوشت قهرمانی را به نتیجه نهایی دیدار کره جنوبی و اسرائیل موکول کرد.
با شکست ۱-۲ کره جنوبی مقابل اسرائیل، میزبان به مقام اول رسید. هندوستان دوم شد و کره‌ای‌ها در رده سوم قرار گرفتند.
مردخای اشپیگلر از اسرائیل و ایندر سینگ از هندوستان مشترکاً با دو گل، در صدر جدول گل‌زنان این دوره از رقابتها ایستادند.
۱۹۶۸، ایران
در این سال، تعداد تیم‌ها در مرحله مقدماتی به ۱۴ کشورافزایش یافت و مرحله نهایی نیز با حضور پنج تیم به انجام رسید.
از منطقه غرب و جنوب آسیا، برمه به مرحله پایانی راه یافت. برمه‌ای‌ها دو سال پیش از این، به مدال طلای فوتبال بازی‌های آسیایی دست یافته بودند.
در شرق آسیا تایوان بر کره جنوبی چیره شد و به مرحله نهایی رسید.
ایران با برتری کامل به مقام قهرمانی رسید، برمه نایب قهرمان شد و اسرائیل مدافع عنوان قهرمانی، در رده سوم ایستاد. همایون بهزادی با ۴ گل در صدر جدول گل‌زنان ایستاد و گیورا اشپیگل اسرائیلی را پشت سر گذاشت.
۱۹۷۲، تایلند
در این دوره قرار شد قهرمان جام ملتهای آسیا راهی مسابقات جام جهانی کوچک در برزیل شود. به همین خاطر تمام مدعیان آسیایی راهی بانکوک شدند و رقابتها برای اولین بار در دو گروه ۳ تیمی برگزار شد.
دیگر ویژگی این رقابتها، حضور ۲ تیم عربی عراق و کویت بود که برای نخستین بار در جام ملتهای آسیا حضور یافتند.
در گروه اول، تیم‌های ایران، عراق و تایلند و در گروه دوم، کره جنوبی، کامبوج و کویت حضور داشتند.
تیم ایران در حالی که تا دقیقه ۷۴ مقابل تایلند با دو گل شکست خورده بود، در عرض تنها ۵ دقیقه و با ۳ گل علی جباری به برتری دست یافت.
این تیم در دیدار فینال توانست پس از ۱۲۰ دقیقه و در وقت اضافی با گل حسینعلی کلانی، کره جنوبی را مغلوب سازد و برای دومین بار متوالی به قهرمانی دست یابد. تایلند نیز بر کامبوج غلبه کرد و سوم شد.
کلانی و جباری از ایران و پارک ای‌چون، از کره جنوبی هر کدام با ۴ گل، برترین گل‌زنان این بازی‌ها بودند. ابراهیم آشتیانی ستاره بازی‌ها لقب گرفت.
۱۹۷۶، ایران
پس از برگزاری موفق بازی‌های آسیایی ۱۹۷۴ تهران، میزبانی جام فوتبال ملتهای آسیا نیز به ایران تعلق گرفت. این مسابقات در دو گروه ۳ تیمی بر گزار شد و تیم‌های ایران، عراق و یمن جنوبی در گروه اول و تیم‌های کویت ، چین و مالزی در گروه دوم قرار گرفتند.
تیم چین که برای اولین بار در این بازی‌ها حاضر می‌شد، در مرحله نیمه نهایی ۱۲۰ دقیقه در مقابل ایران مقاومت کرد ولی در نهایت با دو گل شکست خورد و به مقام سوم رسید.
ایران در فینال بر کویت غلبه کرد و چین هم در بازی رده بندی در برابر عراق به پیروزی رسید.
ناصر نورایی و غلامحسین مظلومی از ایران به اتفاق فتحی کمیل کویتی هر کدام سه گل زدند و آقای گل بازی‌ها لقب گرفتند. علی پروین نیز بهعنوان ستاره جام معرفی شد.
۱۹۸۰، کویت
هفتمین دوره جام ملتهای آسیا با شرکت ۱۰ تیم و در دو گروه ۵ تیمی برگزار شد. در گروه نخست ایران، سوریه، چین، کره شمالی و بنگلادش حضور داشتند. در گروه دوم نیز کره جنوبی، کویت، قطر، امارات و مالزی به مصاف هم رفتند.
ایران پس از صعود به عنوان تیم اول گروه، در نیمه نهایی مغلوب کویت شد تا با برتری بر کره شمالی به مقام سومی بسنده کند.
کویت با پیروزی ۰-۳ در فینال مقابل کره جنوبی به مقام قهرمانی دست یافت. بهتاش فریبا با ۷ گل در صدر جدول گل‌زنان قرار گرفت.
۱۹۸۴، سنگاپور
باز هم دو گروه پنج تیمی، رقابت‌های این دوره را شکل دادند. کره جنوبی در گروه نخست، با دو تساوی و دو شکست در رده آخر قرار گرفت.
عربستان در دیدار پایانی با دو گل در برابر چین به برتری دست یافت و برای اولین بار جام را به خانه برد. کاپیتان تیم عربستان در این رقابتها، ماجد عبدالله بود.
تیم کویت نیز در ضربات پنالتی بر ایران چیره شد و روی سکوی سوم ایستاد.
جیا ژیو کوآن از چین بهعنوان ستاره مسابقات معرفی شد. در جدول گل‌زنان نیز این ستاره چینی به اتفاق ناصر محمدخانی و شاهرخ بیانی هر کدام ۳ گل به ثمر رساندند.
۱۹۸۸، قطر
نهمین دوره جام ملتهای آسیا با شرکت ۱۰ تیم در دو گروه ۵ تیمی برگزار شد. در دیدار پایانی، عربستان در ضربات پنالتی ۳−۴ کره جنوبی را شکست داد و برای دومین بار متوالی به قهرمانی دست یافت.
تیم ایران، دیدار رده بندی را با ضربات پنالتی از تیم چین برد. کیم جو سونگ از کره جنوبی بهعنوان ستاره بازی‌ها معرفی شد. لی تائه‌هو از همین کشور با ۳ گل در صدر جدول گل‌زنان قرار گرفت.
به رغم درخشش چشمگیر احمدرضا عابدزاده، مسئولین رقابت ها تصمیم گرفتند عنوان بهترین دروازه بان را به ژانگ از چین تقدیم کنند.
۱۹۹۲، ژاپن
این بازی ها با حضور ۸ تیم و در دو گروه ۴ تیمی برگزار شد که عربستان، قطر، چین و تایلند در گروه اول و ایران، ژاپن، کره شمالی و امارات در گروه دوم با هم به رقابت پرداختند.
ایران در این دوره از بازی‌ها موفق به صعود از گروه خود نشد. در دهمین دوره جام ملت‌ها، میزبان رقابتها با برتری یک بر صفر مقابل عربستان بر جام قهرمانی بوسه زد. تیم‌های چین و امارات نیز سوم و چهارم شدند.
کازویوشی میورا ستاره بازی‌ها لقب گرفت. فهد ال‌بیشی از عربستان با ۳ گل، آقای گل شد.
۱۹۹۶، امارات متحده عربی
در یازدهمین دوره بازی‌ها، تعداد تیم‌های مرحله نهایی رقابتها افزایش یافت. مرحله نهایی مسابقات با شرکت ۱۲ تیم در سه گروه ۴ تیمی در سه شهر ابوظبی، العین و دوبی برگزار شد.
گروه اول: امارات، کویت، اندونزی، کره جنوبی
گروه دوم: عربستان، عراق، تایلند، ایران
گروه سوم: ژاپن، چین، ازبکستان، سوریه
تیم ایران پس از صعود از گروه خود و برتری ۶بر ۲ مقابل کره جنوبی در نیمه نهایی به حریف خود عربستان باخت. در دیدار پایانی، عربستان در ضربات پنالتی بر میزبان بازی ها غلبه کرد تا برای سومین بار جام را تصاحب کند. ایران نیز کویت را از پیش رو برداشت و سوم شد.
خداداد عزیزی ستاره جام شناخته شد. علی دایی نیز با ۸ گل، آقای گل بازی‌ها شد. محمد ال دعایه از عربستان نیز بهترین سنگربان بازی‌ها بود.
۲۰۰۰، لبنان
دور نهایی دوازدهمین دوره بازی‌ها با شرکت ۱۲ تیم در سه گروه و در سه شهر بیروت، صیدا و تریپولی برگزار شد. تقسیم بندی تیم ها به شرح زیر بود:
گروه اول: لبنان، ایران، عراق، تایلند
گروه دوم: کره جنوبی، چین، کویت، اندونزی
گروه سوم: ژاپن، عربستان، ازبکستان، قطر
تیم ایران پس از صعود از گروه خود، در برابر کره جنوبی با گل طلایی مغلوب و از دور رقابت ها حذف شد. در نهایت تیم های ژاپن و عربستان با برتری بر چین و کره جنوبی به فینال راه یافتند تا تیم ژاپن به رهبری فیلیپ تروسیه با یک گل عربستان را مغلوب کند و برای اولین بار جام را در آغوش گیرد.
کره جنوبی هم چین را شکست داد و سوم شد. هیروشی نانامی از ژاپن ستاره بازی‌ها لقب گرفت. لی دونگ گوک با ۶ گل آقای گل بازی‌ها شناخته شد. ریوزو موریوکا بهترین مدافع و ژیانگ چینی هم بهترین سنگربان این دوره از بازی‌ها معرفی شدند. جایزه بازی جوانمردانه را عربستان نصیب خود کرد.
۲۰۰۴، چین
برای نخستین بار، ۱۶ تیم در چهار گروه مقابل هم قرار گرفتند. چین میزبان بازی‌ها که با زحمت بسیار به فینال رسیده بود، حریف تیم منضبط و قدرتمند ژاپن نشد و با شکست ۱−۳ به نایب قهرمانی رسید. ایران هم ۲−۴ بحرین را برد و سوم شد.
علا هبیل از بحرین و علی کریمی با ۵ گل زده بهعنوان آقای گل بازی‌ها معرفی شدند. شونسوکه ناکامورا نیز ستاره جام لقب گرفت. کاواگوچی از ژاپن به عنوان بهترین دروازه بان شناخته شد. ژاپنی ها غیر از ناکامورا و کاواگوچی، توانستند میاموتو و ناکازاوا را هم به تیم منتخب جام چهاردهم معرفی کنند.
۲۰۰۷، میزبانان مشترک
برای نخستین بار در تاریخ فوتبال آسیا، این بازی‌ها را چهار کشور اندونزی، مالزی، ویتنام و تایلند به طور مشترک میزبانی کردند. استرالیا برای بار نخست، بهعنوان عضو کنفدراسیون فوتبال آسیا دراین بازی‌ها شرکت کرد.
در دوره چهاردهم جام ملت‌ها نیز نتایج جالبی رقم خورد. استرالیا با گل دقایق پایانی تیم کاهیل از شکست مقابل عمان در گروه A گریخت.
ویتنام یکی از میزبان‌های جام، امارات را ۰−۲ از پیش رو برداشت. در گروه B قطر نیز قهرمان دوره پیشین یعنی ژاپن را با تساوی ۱−۱ متوقف کرد.
در گروه D اندونزی، بحرین را با نتیجه ۲ به ۱ مغلوب کرد. استرالیا مقابل عراق با نتیجه ۱−۳ مغلوب شد.
دیدار رده بندی را کره جنوبی از ژاپن برد و در فینال که به میزبانی جاکارتا انجام گرفت، عراق با یک گل بر عربستان پیروز شد. یونس محمود از عراق نیز ستاره جام شناخته شد. او به اتفاق یاسر قحطانی از عربستان و تاکاهارای ژاپنی، آقای گل جام چهاردهم بودند.
پس از این دوره از بازی‌ها بود که محمدبن همام (رئیس AFC) اعتراف کرد که سپردن میزبانی به چهار کشور تصمیم درستی نبوده است.
۲۰۱۱، قطر
در سال ۲۰۱۱ کشور قطر برای دومین بار میزبانی این مسابقات را برعهده داشت. ژاپن، کره‌جنوبی، استرالیا و ازبکستان چهار تیمی بودند که توانستند بلیت صعود به مرحله نیمه‌نهایی را دریافت کنند.
در این مرحله ژاپن از سد کره جنوبی گذشت و استرالیا نیز با شکست ازبکستان به فینال رسید.
ملی‌پوشان فوتبال ژاپن در نهایت فینال جام ملتهای آسیا در سال ۲۰۱۱ را به سود خود پایان دادند. تک‌گل این تیم توسط لی در دقیقه ۱۰۹ وقت اضافی چهارمین قهرمانی ژاپن در قاره‌ی کهن را رقم زد.
این چهارمین بار بود که ژاپن به قهرمان فوتبال آسیا دست یافت و به این ترتیب یکه‌تاز جدول تیم‌های موفق شد. این تیم پیش از این با ۳ قهرمانی هم‌ردیف تیم ملی فوتبال ایران و عربستان سعودی قرار داشت.
تیم ملی فوتبال کره‌ی جنوبی که در یک‌چهارم نهایی تیم ایران را حذف کرده بود، در دیدار بر سر کسب مقام سوم به مصاف ازبکستان رفت و با پیروزی ۳ بر ۲ مقابل حریف در سکوی سوم جای گرفت.