عربستان چه اهرم‌هایی برای گسترش نفوذ در عراق دارد؟
۱۳۹۶ آبان ۲, سه‌شنبه
حضور تیلرسون در خاورمیانه، و سفر نخست وزیر عراق به عربستان، مصر و اردن، شروع فصلی از تحرکات با هدف ایجاد جبههای جدید در برابر ایران به شمار می‌رود. پاسخ حیدر عبادی به وزیر خارجه آمریکا که گفت زمان نقش‌آفرینی ایران در عراق سپری شده و این کشور باید نیروهایش را سرجای‌شان برگرداند، صریح بود: عراق هنوز به ایران نیاز دارد.
با این حال تحرکات چند روز اخیر در خاورمیانه جای این سوال را باز می‌گذارد که عربستان سعودی برای کاهش نفوذ ایران در عراق چه شانسی دارد و در کدام حوزه می‌تواند در عراق با ایران رقابت کند؟
مصاحبه با زانا گل‌محمد، کارشناس امور عراق در دانشگاه شفیلد بریتانیا.
عربستان سعودی می‌خواهد در بازسازی عراق نقش بازی کند و سرمایه‌‌های خود را آن جا به کار اندازد. اما ریاض غیر از اهرم مالی، چه ابزار دیگری برای گسترش نفوذ خود در عراق دارد؟
عربستان سعودی در کنار سرمایه‌گذاری در عراق تلاش می‌کند از اهرم روابط دوستانه با کردها و سنی‌های عراق استفاده کند و به این ترتیب مناسبات خود را با گروه‌های متفاوت در صحنه سیاست عراق گسترش دهد. به نظر من عراق و عربستان در سطوح مختلفی می‌توانند به یکدیگر نزدیک شوند و عربستان می‌تواند در حوزه‌های دیگری غیر از اقتصاد نیز تاثیر بگذارد.
در چه حوزه‌‌هایی؟ برخی تحلیلگران معتقدند که ایران مادامی می‌تواند دست بالا را در عراق داشته باشد که این کشور درگیر جنگ یا بحران است. در حالی که عراق پس از جنگ بیشتر نیازمند تعادل و تعامل میان شیعیان این کشور و سنی‌هاست و عربستان می‌تواند با جلب نظر سنی‌ها نقش مهمی در این زمینه بازی کند.
بله، عربستان سعودی می‌تواند در عراق نقش بازی کند، اما این نقش هنوز نمی‌تواند تعیین کننده باشد. حضور و نفوذ ایران در عراق بسیار قوی است. از سیاستمدارانی مانند مالکی گرفته تا نیروهایی مانند حشدالشعبی. آن‌ها می‌توانند برای عربستان سعودی موانع زیادی در عراق ایجاد کنند. به همین دلیل مناسبات عربستان سعودی با عراق زیر سایه نفوذ ایران خواهد بود. البته این را هم باید اضافه کنم که ظرف روزهای اخیر برخی قرار ومدارهای اقتصادی میان عربستان و عراق گذاشته شده‌اند، این روندی است که در درازمدت جواب می‌دهد، اما در مقطع فعلی این مناسبات هنوز شکننده است.
عربستان با کردها و همین‌طور ایاد علاوی (نخست وزیر سابق عراق و اکنون یکی از معاونان رئیس جمهور) روابط دوستانه‌ای دارد. اما سنی‌های عراق و چهره‌های سیاسی آنان در تصمیم‌گیرهای سیاسی عراق نقش زیادی ندارند. در این حوزه شیعیان تعیین کننده‌اند که بعضی‌از رهبران آن‌ها نیز به شدت به ایران نزدیک هستند. بنابراین عربستان سعودی همواره در شکل دادن به نیروهای نزدیک به خود تلاش کرده و می‌کند ولی این یک روند دشوار است.
برخی معققدند که اگر بغداد به عربستان نزدیک شود، آن‌گاه نزدیکی عربستان با سنی‌های آن‌جا می‌تواند برای حکومت شیعه عراق نقش مثبتی به عنوان یک کاتالیزاتور میان بغداد و این گروه‌ها بازی کند. آیا با چنین ارزیابی موافقید؟
بله با این نظر موافقم. باید توجه کرد که شیعیان عراق هم به چند دسته تقسیم شده‌اند. به عنوان مثال حیدر عبادی و مقتدی صدر تمایل بیشتری به گسترش مناسبات دوستانه با عربستان سعودی دارند. ولی وقتی به مالکی و گروه‌های شبه‌نظامی شیعه نگاه کنید، آن‌ها علاقه‌ای به این مناسبات ندارند. من شخصا امید زیادی به آینده مناسبات عربستان و عراق ندارم.
سال آینده انتخابات عراق برگزار می‌شود. اگر گروه‌های طرفدار ایران در این انتخابات بیشترین کرسی‌ها را بگیرند و دست بالا را داشته باشند، آن‌گاه اوضاع می‌تواند تغییر کند.
برای ایران کشور عراق یک زمین سرمایه‌گذاری بزرگ است. عربستان هم نه فقط در عراق که در سایر کشورهای عرب منطقه می‌خواهد سرمایه‌گذاری‌های کلان بکند. یک نمونه‌اش پروژه‌ای ۵۰۰ میلییارد دلاری برای ایجاد یک شهر صنعتی و تجاری در مرز با اردن و قاهره است. این تا چه اندازه می‌تواند به نفوذ عربستان در منطقه و به تبع آن در عراق کمک کند؟ آیا ایران در زمینه اقتصادی توان رقابت با عربستان را دارد؟
اگر منظور سرمایه‌گذاری در عراق باشد، ایران در آن‌جا کاملا دست بالا را دارد، البته بجز منطقه کردستان عراق چون اقتصاد کردستان عراق بیشتر تحت نفوذ ترکیه است. شرکت‌‌های ایرانی و دلارهایی که ایران در عراق سرمایه‌گذاری کرده، از هرکشور دیگری بیشتر است. با این همه شاهد تلاش قوی عربستان برای نفوذ اقتصادی در منطقه و همین طور عراق هستیم. این می‌تواند شروعی برای ایجاد یک پلاتفرم باشد. عربستان تلاش خود را خواهد کرد، ولی من تصور نمی‌کنم که بتواند تغییری ایجاد کند و با مانع ایران برخورد خواهد کرد.
و در این میان آمریکا چه نقشی می‌تواند بازی کند؟
خوب طبیعی است که آمریکا سعی خود را برای نزدیکی عراق با عربستان و کلا جهان عرب خواهد کرد. ولی به نظر من آمریکا نگران نفوذ حشدالشعبی در بغداد است. اما همان طور که گفتم خیلی از روندها در عراق به انتخابات سال آینده عراق بستگی دارد و این که حکومت بعدی عراق چه ترکیبی داشته باشد. این انتخابات سرنوشت روند بعدی سیاست در عراق را روشن می‌کند. همه‌چیز بستگی به این دارد که نیروی طرفدار ایران دست بالا را داشته باشند یا نیروهای متعادل و میانه‌رو مانند حیدر عبادی. اما اگر مالکی یا طرفداران او مانند هادی عامری، فرمانده نیروی بدر در قدرت قرار بگیرند، آن گاه جلوی مناسابات با عربستان را خواهند گرفت. ولی آینده این انتخابات روشن نیست.
اگرچه کردستان عراق پس از رفراندم و پیامدهای بعد از آن وضع خوبی ندارد، با این همه وزن کردستان را نمی‌توان در آینده عراق نادیده گرفت. آن‌ها چه نقشی می‌توانند بازی کنند؟
متاسفانه کردهای عراق دچار چند دستگی‌اند و این سابقه‌ای تاریخی دارد. در این لحظه که ما با هم گفت‌وگو می‌کنیم آن‌ها نگران آینده خودشان هستند. همین امروز هم در حوالی اربیل میان پیشمرگه‌ها و نیروهای عراق و حشدالشعبی درگیری رخ داده است. آن‌ها هشت ماه دیگر باید انتخابات مجلس کردستان را برگزار کنند. انتخاباتی که قرار بود همین ماه نوامبر برگزار شود، ولی مجبور شدند آن را عقب بیندازند.
با این همه فکر می‌کنم که آن‌ها در همین حالا و در آینده بغداد نقش بازی می‌کنند. هم‌چنان که گروهی از نمایندگان مجلس و افراد کابینه کرد هستند. به نظر من آن‌ها در متعادل کردن ترکیب قدرت در عراق می‌توانند نقش مثبتی بازی کنند. هم‌چنان که فواد معصوم، رئیس جمهور عراق هم مناسبات خوبی با کردها دارد و هم با عربستان سعودی و آمریکا. بنابراین کردها می‌توانند در ایجاد مناسبات دوستانه میان عراق و غرب و هم‌چنین با همسایگان عراق نقش مثبتی بازی کنند.