عملکرد دولت در بحران کرونا و کارنامه مجلس در آینه نظرسنجی
۱۳۹۹ خرداد ۲, جمعه
مرکز افکار دانشجویان ایران «ایسپا» روز ۳۱ اردیبهشت گزارشی را منتشر کرد که در آن نتایج پنج نظرسنجی درباره میزان رضایت یا نارضایتی مردم تهران از عملکرد دولت در مقابله با کرونا و همچنین میزان اعتماد یا بی‌اعتمادی مردم به آمار رسمی پرداخته است. گزارش در حقیقت تحلیلی را انعکاس داده که ضمن نشان دادن منحنی تغییرات روحیه مردم تهران، به تحلیل عواملی پرداخته که در نتایج نظرسنجی از شهروندان پایتخت نقش داشته‌اند. نظرسنجی‌ها منحنی افزایش و کاهش «رضایت» و «نارضایتی» تهرانی‌ها در بازه زمانی نیمه اسفندماه گذشته تا نیمه اردیبهشت امسال را در بر می‌گیرد.
منحنی نارضایتی و بی‌اعتماد به دولت
نظرسنجی‌ها توسط دفتر مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران با همکاری ایسپا انجام شده و بیان این است که «گروهی بر فرصت ترمیم شکاف دولت-ملت و گروهی بر فراخ‌تر شدن آن تأکید می‌کنند.» دو سوال اصلی در این نظرسنجی‌ها عبارتند از «رضایت مردم از عملکرد دولت و سایر نهادهای عمومی در مقابله با کرونا» و دیگری «میزان اعتمادشان به آمار رسمی ابتلا و فوت به کرونا».
گزارش می‌گوید در میانه اسفند اکثریت تهرانی‌ها (۶۵ درصد) از عملکرد دولت در مواجه با کرونا ناراضی بوده‌اند، ۱۵ درصد تا حدی راضی و ۲۰ درصد راضی بوده‌اند. اما در ادامه و علیرغم گسترش کرونا نارضایتی به تدریج کاهش می‌یابد و در میانه فروردین به ۴۶ درصد می‌رسد. این روند مجددا از پایان فروردین‌ماه دچار نوسان می‌شود طوری که «ابتدا نارضایتی افزایش و سپس مجددا کاهش» می‌یابد.
نظرسنجی‌ها درباره میزان اعتماد مردم تهران نسبت به آمارهای رسمی پیرامون میزان ابتلا و عده قربانیان کرونا چه می‌گویند؟ آن‌ها نشان می‌دهند که نزدیک به ۷۰ درصد شهروندان پایتخت در میانه اسفند اعتماد کمی نسبت به این آمار داشته‌اند، اما این بی‌اعتمادی در آخرین نظرسنجی در نیمه اردیبهشت به ۵۱ درصد کاهش می‌یابد.
علل بی‌اعتمادی و نارضایتی
گزارشی که ایسپا منتشر کرده در حقیقت نگاهی است به منحنی افزایش و کاهش نارضایتی و عدم اعتماد مردم به دولت همراه با تحلیل دلایل آن که روز ۲۹ اردیبهشت و در کانال «پنجره» توسط آرش نصر اصفهانی نوشته شده است. نویسنده در تحلیل خود پیرامون علت بالا بودن نارضایتی و بی‌اعتمادی عمومی در نیمه اسفندماه به دو عامل اشاره کرده است: «انگشت اتهام بسیاری از مردم در آن مقطع به سبب عدم کنترل مسافران ورودی از چین و همچنین قرنطینه نشدن شهر قم متوجه حاکمیت بود.»
نظرسنجی اسفندماه نشان می‌دهد که ۳۷ درصد از شهروندان پایتخت «تداوم تردد مسافر از چین و ۱۶ درصد قرنطینه نشدن قم را دلیل اصلی شیوع بیماری» می‌دانند. از این عده ۲۲ درصد «ضعف مدیریت دولت در درمان» و ۱۲درصد «عدم توجه مردم به توصیه‌های بهداشتی» و بخشی نیز ترکیبی از هردو را علت گسترش کرونا دانسته‌اند.
همچنین «کمبود مواد ضدعفونی، ماسک و دستکش هم در این نگرانی جمعی اثرگذار بود؛ یافتههای نظرسنجی نشان میداد ۶۳ درصد مردم به این وسایل دسترسی کافی نداشتند.»
مردم تهران به آمارهای رسمی هم چندان اعتمادی در این دوره زمانی نداشته‌اند؛ «گمانه‌هایی در مورد پنهان‌کاری در خصوص زمان ورود بیماری به کشور و تعداد واقعی مبتلایان در رسانه‌ها هم طرح می‌شد که نتیجه‌ای جز تایید برخی نشانهها و تردید مردم در صحت آمار رسمی نداشت. هنوز محدودیت‌ها به‌طور جدی شروع نشده بود اما ۶۱ درصد تهرانی‌ها خواهان قرنطینه شهر و ۳۳ درصد مخالف آن بودند. نتیجه اینکه دلایل زیادی برای ناراضی بودن وجود داشت.»
نوسانات دماسنج اعتماد و بی‌اعتمادی، رضایت و نارضایتی
تحلیل یاد شده به «کاهش» نارضایتی و «افزایش» اعتماد تا بعد از تعطیلات نوروز اشاره می‌کند و علت آنرا سه‌گانه می داند: «همه‌گیر شدن کرونا در جهان و درگیر شدن کشورهای صنعتی»، و "از بین رفتن این تصور" که «کرونا به سبب سهل‌انگاری دولت وارد ایران شده است و بقیه کشورها از آن مصون مانده‌اند». ظاهرا وقتی مردم می‌بینند که کرونا به همه دنیا سرایت کرده، از میزان خشم عمومی نسبت به دولت تا حدی کاسته می‌شود.
دولت هم در این میان کمی بر اوضاع مسلط می‌شود و به قول تحلیل از «شوک اولیه» بیرون می‌آید؛ «افزایش ظرفیت بیمارستان‌ها، بهبود اطلاع‌رسانی در مورد بیماری، بالا رفتن آمار رسمی مرگ و ابتلا که نشانه‌ای از واقعی‌تر شدن آن بود و نهایتاً بهبود تدریجی دسترسی به ماسک و مواد ضدعفونی (حداقل برای اقشاری که توان مالی خرید آن را داشتند) در افزایش رضایت عمومی» موثر است. اما هم‌چنان نیمی از جامعه ناراضی‌اند. سومین عامل تلاش دولت برای ایجاد یکسری محدودیت‌های کسب‌وکار و کاهش ترددهای شهری و بین‌شهری بوده است. اقداماتی که مردم در حقیقت در همان ابتدا یعنی در اسفندماه انتظار داشتند که دولت انجام دهد.
در میانه فروردین بنابر گزارش نارضایتی عمومی نسبت به ماه قبل از آن «کاهش چشمگیری» پیدا می‌کند. نظرسنجی سوم درست در همین نقطه انجام می‌شود. در این نظرسنجی از مردم خواسته می‌شود «میان تداوم تعطیلی تا پایان کرونا و شروع فعالیت‌ها برای اینکه مردم شغل و درآمدشان از دست نرود یکی را انتخاب کنند: ۷۶ درصد تهرانی‌ها تداوم تعطیلی را ترجیح» می‌دهند.
اما منحنی کاهش نارضایتی با دستور دولت برای شروع کسب و کارهای «با ریسک کم» پس از پایان تعطیلات نوروزی مجددا تغییر جهت می‌دهد. نظرسنجی چهارم در روزهای نخست اردیبهشت انجام می‌شود و نشان از آن دارد که ۵۱ درصد شهروندان تهران «مخالف تصمیم دولت برای شروع کسب‌وکارها و ۳۲ درصد موافق بودند.» آنچه در این میان نقش موثری بازی می کند «تشکیک در آمار رسمی فوت ناشی از کرونا از سوی برخی چهره‌های شناخته‌شده شورای شهر تهران» است که «با استناد به آمار دفن در بهشت‌زهرا وارد چالش مستقیم با دولت» می‌شوند. نتیجه این که در ابتدای اردیبهشت روند کاهش نارضایتی و بی‌اعتمادی قطع می‌شود.
«شاید داریم عادت می‌کنیم»
عنوان تحلیلی که ایسپا آن را منتشر کرده «شاید داریم عادت می‌کنیم» است که اشاره ایست به عادت کردن مردم به کاستی‌ها و ریسک‌ها و تنگناها. نظرسنجی آخر در نیمه اردیبهشت انجام شده و نشان از کاهش مجدد نارضایتی مردم تهران دارد. نویسنده در تحلیل این که چرا علیرغم نارضایتی نیمی از تهرانی‌ها از شروع کار ادارات و دیگر فعالیت‌های اقتصادی، باز میران نارضایتی کاهش می‌یابد، می‌گوید: «در میانه اردیبهشت و با گذشت زمان ظاهراً مردم با تصمیم دولت برای بازگشایی کسب‌وکارها بیشتر کنار آمده‌اند و از حجم نارضایتی و بی‌اعتمادی تا حدی کاسته شده است. مخالفان تصمیم به بازگشایی از ۵۱ درصد در ابتدای اردیبهشت به ۳۹ درصد کاهش یافته است.»
بخشی از علت این کاهش مشکلات اقتصادی خانوارهاست. چیزی که روحانی نیز در یکی از سخنرانی‌های اخیر خود به آن اشاره کرد: «چالش نان و جان» و مدعی شد که دولت به خوبی از پس آن برآمده است. نظرسنجی آخر نیز نشان می‌دهد ۳ درصد از پاسخگویان «گفته‌اند حداقل یک نفر در خانواده‌شان به سبب شیوع کرونا شغل خود را از دست داده است.»
در تحلیل این "کاهش نارضایتی" تاکید می‌شود که این «به معنای رفع نگرانی‌های مردم از شیوع بیماری نیست؛ ۵۹ درصد مردم هنوز تصور می‌کنند در هفته‌های آتی شیوع کرونا بیشتر خواهد شد. به همین سبب است که اکثریت با شروع فعالیت مکان‌های عمومی مانند مدارس، سینماها، استادیوم‌ها و اماکن مذهبی مخالف‌اند.»
این نظرسنجی از آنجا که فقط در تهران انجام شده، طبعا دربرگیرنده نظر تنها بخشی از جمعیت ایران است. ممکن است اگر امکان نظرسنجی در تمام ایران بود، نتایج نظرسنجی حکایت از نارضایتی به مراتب بیشتری داشت. به ویژه این که میزان بیکاری، فقر در بسیاری مناطق دور و نزدیک به تهران، از پایتخت بسیار بالاتر است. میزان شیوع و قربانیان کرونا در مناطقی که به حداقل‌های درمان و بهداشت دسترسی ندارند نیز، همینطور.
در تحلیل یاد شده نیز تاکید شده است که نمی‌توان نتایج نظرسنجی‌های پنج‌گانه در تهران را به همه ایران تعمیم داد. در نهایت نیز به این مسئله توجه داده شده است که رضایت مردم از عملکرد دولت در مواجهه با کرونا را باید از نحوه مدیریت پیامدهای آتی این بیماری در حوزه اقتصاد جدا کرد؛ «میتوان انتظار داشت افزایش فقر و نابرابریهای اجتماعی حاصل از اضافه شدن کرونا به دیگر مسائل کلان کشور به متغیری تعیینکننده بر نگرش عمومی به عملکرد دولت و دیگر نهادهای عمومی بدل شود.»
کارنامه مجلس دهم: یک درصد قبولی، ۷۲ درصد رفوزه
یک نظرسنجی عمومی و گسترده شاید نتایج متفاوتی در برابر جمهوری اسلامی بگذارد، این در حالی است که یک نظرسنجی دیگر نیز این روزها در جریان است. سایت اعتمادآنلاین از مخاطبان خواسته نظر خود را درباره عملکرد مجلس دهم با توجه به پایان یافتن دوره چهارساله آن بگویند و میان «خیلی خوب»، «خوب»، «متوسط»، «ضعیف» و «خیلی ضعیف» انتخاب کنند. ۷۲ درصد کارنامه مجلس دهم را «خیلی ضعیف» ارزیابی کرده‌اند. ۱۴ درصد «ضعیف»، ۱۱ درصد « متوسط»، دو درصد «خوب» و یک درصد «خیلی خوب». نظرسنجی البته ادامه دارد، اما بعید است در نتایج آن تغییرات چندان قابل توجهی رخ دهد.