ایران طی سال گذشته برای اولین بار با کمبود گاز در فصل پاییز مواجه شد و برای مدتی به جای گاز، سوخت به شدت آلاینده مازوت را در نیروگاههای برقی استفاده کرد که منجر به آلودگی شدید هوا برای چند ماه در شهرهای مختلف کشور شد.
ایران همواره در فصل زمستان با کسری گاز مواجه بود، اما پارسال کمبود گاز از فصل پاییز آغاز شد.
برخلاف ادعای مقامات ایران در رابطه با "افزایش چشمگیر" تولید گاز، به نظر نمی‌رسد ایران موفقیتی در این زمینه داشته باشد و نکته مهم اینکه تا دو سال آینده، بخش ایرانی میدان پارس جنوبی که ۷۰ درصد گاز کشور را تامین می‌کند، با افت فشار مواجه می‌شود و هر سال از تولید آن کاسته خواهد شد. این اطلاعات قبلا نیز به دفعات از طرف وزارت نفت ایران تایید شده، اما هیچ اقدامی که منجر به نتیجه‌ای شود انجام نشده است.
قرار است از سال ۲۰۲۳ به آن سو افت چشمگیر فشار بخش ایرانی پارس جنوبی آغاز شود و به تبع آن هر سال ۱۰ میلیارد متر مکعب از تولید میدان کاسته خواهد شد.
معمولا هر میدان نفتی یا گازی وقتی بخشی از ذخایر آن استخراج شد، وارد نیمه دوم عمر خود می‌شود و فشار طبیعی مخزن کاهش می‌یابد. در نتیجه باید راهی برای حفظ سطح تولید جستجو کرد. فشار بخش قطری میدان سال‌ها پیش کاهش یافته بود، چون قطر تاکنون ۲.۵ برابر ایران از پارس جنوبی گاز تولید کرده است.
راه حل پارس جنوبی، مانند آنچه قطر انجام داده، نصب سکوهای ۲۰ هزار تنی (۱۰ برابر سکوهای کنونی در بخش ایرانی) به همراه کمپرسورهای عظیم است تا سطح تولید را حفظ کند. قرار بود اولین سکوی عظیم توسط شرکت فرانسوی توتال برای فاز ۱۱ ساخته شود و سکوهای عظیم بعدی نیز در سال‌های آینده نصب شوند، اما توتال بعد از خروج آمریکا از برجام از قرارداد فاز ۱۱ کنار کشید و ایران، چین و هیچ شرکت شرقی یا روسی تجربه ساخت چنین سازه‌های عظیم و کمپرسورهای پیشرفته و قدرتمند را ندارند.
قطر می‌گوید تا ۴ سال آینده تولید گاز از این میدان مشترک را روزانه ۱۸۰ میلیون متر مکعب (معادل سالانه ۶۵ میلیارد متر مکعب) افزایش خواهد داد. این در حالی است که اگر ایران تا دو سال آینده نتواند سکوهای عظیم را جایگزین سکوهای معمولی فعلی بکند، هر سال ۱۰ میلیارد متر مکعب از تولیدش کاسته خواهد شد و احتمالا در نیمه دهه آینده، تولید ایران از این میدان نصف خواهد شد.
هر سکوی عظیم ۲۰ هزار تنی به همراه دو یا سه کمپرسور، حدود ۲.۵ میلیارد دلار هزینه دارد و ساخت هر کدام حدود سه سال طول می‌کشد. بخش ایرانی این میدان نیاز به حداقل ۱۰ سکوی عظیم خواهد داشت. ایران همچنین چندین فاز این میدان را نیز تکمیل نکرده است.
بیژن زنگنه وزیر نفت ایران روز سه‌شنبه در جلسه پاسخگویی به نمایندگان مجلس گفت برای نگهداشت تولید پارس جنوبی و دیگر میدان‌های گازی به حدود ۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز داریم.
این در حالی است که بودجه شرکتهای ملی نفت و گاز ایران یا از محل فروش نفت و گاز (۱۴ درصد کل صادرات) تامین می‌شود، یا از طریق استقراض.
سال ۹۸ مرکز پژوهشهای مجلس گزارش داده بود که بدهی‌های شرکت ملی نفت ایران (به همراه شرکت ملی گاز) به نزدیک ۵۰ میلیارد دلار رسیده است.
این در حالی است که در بهترین حالت، حتی در دوران قبل از تحریم‌ها ایران سالانه ۶۰ میلیارد دلار صادرات نفت، محصولات نفتی و گاز داشت و سهم شرکتهای ملی نفت و گاز کشور از این رقم تقریبا ۸.۵ میلیارد دلار بود.
این در حالی است که بر اساس اسناد وزارت نفت، ارزش کل تجهیزات و دارایی‌های صنعت نفت و گاز کشور حدود ۴۰۰ میلیارد دلار است و سالانه تنها برای تعمیر، نگهداری و نوسازی آنها ۲۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز هست.
بدین ترتیب، درآمد شرکت ملی نفت ایران حتی کفاف نیمی از هزینه لازم برای نوسازی تجهیزات کهنه را نیز نمی‌دهد، چه رسد به سرمایه‌گذاری جدید در میادین نفت و گاز.
زنگنه: مایل به صادرات گاز نیستیم
آقای زنگنه در بخش دیگری از سخنان خود به عدم دسترسی ۴.۵ میلیون ایرانی به شبکه گاز کشور اشاره کرد.
وی همچنین گفت صادرات گاز در دولت حسن روحانی دو برابر شده و اگر بخواهیم صادرات گاز اضافی داشته باشیم هیچ راهی جز بهینه‌سازی مصرف نداریم.
وی گفت وزارت نفت مایل به صادرات گاز نیست و درآمد صادرات گاز نیز صرف یارانه‌ها می‌شود.
دو برابر شدن صادرات گاز کشور مورد تایید آمارهای بین‌المللی است، اما مشکل اینجاست که ایران خود با کسری گاز در فصول زمستان - و پارسال در پاییز و زمستان- مواجه است و صادرات گاز در شرایط فعلی پرسش‌برانگیز است.
ایران حتی بهار امسال با قطعی گسترده برق مواجه شده، اما صادرات برق خود را متوقف نکرده است.
آقای زنگنه در ادامه گفت صادرات گاز تنها به وزارت نفت مربوط نیست و "ابعاد مختلف سیاسی" دارد که همه این ابعاد را باید در کنار هم در نظر گرفت.
وی توضیح نداد این ابعاد سیاسی چیست، اما عراق طی سال‌های گذشته بزرگ‌ترین مشتری گاز و برق ایران بوده، اما به خاطر تحریم‌ها پولی به جمهوری اسلامی پرداخت نکرده و بر اساس گزارش‌ها ۶ میلیارد دلار بدهی به ایران دارد.
زنگنه در بخش دیگری از سخنان خود افزود که سالانه ۳۵ میلیارد دلار یارانه گاز در ایران است. آخرین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی می‌گوید یارانه پنهان گاز در ایران ۱۸ میلیارد دلار است. یعنی اگر دولت ایران به جای فروش داخلی گاز، آن را صادر کند، ۱۸ میلیارد دلار درآمد بیشتر کسب می‌کند.
البته ایران ۵۲ میلیارد دلار نیز یارانه پنهان برق دارد و بیش از ۷۰ درصد سوخت نیروگاههای حرارتی ایران نیز از گاز تامین می‌شود.
نیروگاههای برقی ایران نیز راندمان بسیار اندک و در حدود ۳۷ درصد دارند که آقای زنگنه نیز به آن اشاره کرده و گفته است: «اگر نیروگاه‌ها بازده حرارتی‌شان را افزایش دهند با گازی که در اختیارشان قرار می‌گیرد به راحتی می‌توانند ۱.۵ برابر انرژی برق بیشتری تولید کنند و برای تولید برق بیشتر به گاز بیشتری نیاز نخواهند داشت، اما وقتی قیمت گاز برای نیروگاه‌ها تقریباً صفر است، چرا باید سرمایه‌گذاری کنند؟»