فرونشست زمین، تهدیدی جدی برای مناطق گوناگون ایران

روز چهارشنبه، هشتم آبان (۳۰ اکتبر) مسعود شفیعی، رئیس سازمان نقشه‌برداری ایران ضمن هشدار در باره وخامت مناطقی که در معرض خطر فرونشت هستند، اظهار داشت که پدیده فرونشست وابسته به تغییرات سطح سفره‌های آب زیرزمینی است.

شفیعی با اشاره به کاهش منابع آبی در ایران گفت: «سرزمین ما دچار مرگ تدریجی می‌شود زیرا با از دست دادن آب، ظرفیت خاک به صفر می‌رسد».

روز چهارشنبه یحیی جمور، معاون فنی سازمان نقشه‌برداری نیز در یک نشست خبری شرکت کرد و در باره فرونشست، خطرات ناشی از آن و اقداماتی که مسئولان در این رابطه انجام داده‌اند سخن گفت.

جمور اظهار داشت که نرخ فرونشست در همه جا یکسان نیست، به عنوان مثال در جنوب و جنوب غرب تهران از سال ۶۸ تا ۸۴ به بیش از سه متر برآورد شده، در گرگان سالانه شش سانتیمتر و در منطقه "فرودگاه امام" ۸/ ۱ سانتیمتر در سال است. به گفته جمور در دشت توس مشهد کاهش ارتفاع به شدت مشهود است.

پدیده فرونشست در تهران در حال گسترش است و از سمت بزرگراه آزادگان به داخل شهر تهران نفوذ کرده است. جمور تصریح کرد که مناطق ۱۷، ۱۸، ۱۹ و ۲۰ تهران تحت تاثیر فرونشست قرار دارند و احتمال می‌رود که این پدیده در آینده نزدیک به میدان آزادی نفوذ کند.

بر اساس داده‌های سازمان نقشه‌برداری، بیشترین نرخ فرونشست در تهران مربوط به جنوب و جنوب غرب، جنوب شرق به ویژه در مناطق ورامین و قرچک است.

به گفته جمور، نرخ فرونشست ایران از سال ۱۹۹۹ تا ۲۰۰۱ به ۲۰ تا ۲۵ میلی متر رسیده است.

اقدامات دولتی

جمور در رابطه با اقدامات سازمان نقشه‌برداری به ایجاد ۱۵۰ ایستگاه دائمی جی‌پی‌اس در مناطق گوناگون کشور اشاره کرد و گفت، شماری از این ایستگاه‌ها در محدوده مناطق فرونشست قرار دارند. این ایستگاه‌ها مؤلفه‌های ارتفاعی مناطق را نشان می‌دهند و به گفته معاون فنی سازمان نقشه‌برداری،  علاوه بر پردازش روزانه امکان پردازش‌ها را هر ۳۰ ثانیه یک بار نیز به کاربران خواهند داد.

جمور تاکید کرد: «این ایستگاه‌ها بر اساس تمرکز جمعیتی و لرزه‌خیزی منطقه، در کشور مستقر شده‌اند؛ ولی عمر برخی از این ایستگاه‌ها رو به پایان است و لزوم توجه جدی برای نوسازی آن وجود دارد.»

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

از دیگر اقدامات سازمان نقشه‌برداری تهیه اطلس‌های فرونشست و مخاطرات عنوان شد. معاون سازمان نقشه‌برداری تصریح کرد: «تاکنون بیش از ۳۰ اطلس از مناطق مختلف مانند قزوین، فارس، تهران، کرمان، آذربایجان و همدان تهیه و به سازمان‌های مرتبط اعم از سازمان مدیریت بحران کشور، وزارت کشور، وزارت‌خانه‌های راه و شهرسازی، جهاد کشاورزی، سازمان برنامه و بودجه و کشور و مسئولان استانی (استاندار و نمایندگان مجلس) ارسال شده است.»

جمور تاکید کرد که سازمان نقشه‌برداری تنها در اطلاع‌رسانی مسئولیت دارد و اقدامات لازم برای تثبیت و کاهش نرخ فرونشست، بر عهده سایر دستگاه‌ها از جمله وزارت نیرو، وزارت کشور و جهاد کشاورزی است.

روز چهارم تیر در مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری نشستی در باره میزان و راه‌کارهای مبارزه با فرونشست زمین برگزار شد که در آن نمایندگان وزارتخانه‌های نیرو، جهاد کشاورزی، راه و شهرسازی و سازمانهای نقشه‌برداری، زمین‌شناسی، جغرافیایی نیروهای مسلح، حفاظت محیط زیست و مدیریت بحران، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، استانداری، شهرداری، مترو و اداره کل آبفای تهران شرکت داشتند.

معاون فنی سازمان نقشه‌برداری در این نشست تاکید کرد که یکی از مشکلات جدی در زمینه مقابله با پدیده فرونشست، عدم پشتیبانی‌های اعتباری به موقع است. او گفت: «سازمان نقشه‌برداری کشور تمام اهتمام خود را به کار بسته است تا خللی در هشدارهای سریع و به موقع و پایش این پدیده در کشور ایجاد نشود اما پشتیبانی‌های اعتباری در این زمینه بسیار ضروری خواهد بود.»

در این نشست همچنین فرخ توکلی، مشاور رئیس سازمان نقشه‌برداری پس از اشاره به تجربیات سایر کشورها از جمله ژاپن در این زمینه اظهار داشت: «عدم وجود قوانین مشخص در کشور برای مدیریت پدیده فرونشست و جلوگیری از زیاد شدن آن که عمدتاً به برداشت آب‌های زیرزمینی بر می‌گردد، از مهم‌ترین چالش‌های پیش رو است. لازم است دستورالعمل‌ها و قوانین مشخصی در این راستا به تصویب برسد و هر چه زودتر اجرایی شود در غیر این صورت اینکه فقط هشدار داده شود، مشکلی را برطرف نخواهد کرد.»

نتایج این نشست قرار است به اطلاع مقامات ذیربط از جمله رئیس جمهور روحانی برسد.

مهم‌ترین عامل فرونشست

به گفته کارشناسان، مهم‌ترین عامل پدیده فرونشست برداشت غیرمتعارف از آب‌های زیرزمینی است. یحیی جمور اواخر تیرماه در گفت‌وگو با ایرنا تاکید کرده بود که در حال حاضر در ایران بیش از میزان ذخیره آب در آبخوان‌ها، آب برداشت می‌شود. او هشدار داده بود: «اگر همین امروز برای برقراری این تعادل تصمیم‌گیری شود (به میزان برداشت، آب تزریق شود) در این شرایط آبخوان حفظ می‌شود و نرخ فرونشست نیز کاهش می‌یابد اما آبخوان‌های از بین رفته احیا نمی‌شوند.»

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

جمور تصریح کرده بود که با تخلیه آب از آبخوان، آبخوان برای همیشه از بین می‌رود و حتی اگر در کشور آب فراوان نیز وجود داشته باشد، امکان ذخیره آن توسط آبخوان وجود ندارد. به گفته او، در آینده‌ای نه چندان دور دشت‌های کشاورزی که با پدیده فرونشست روبه‌رو هستند از بین خواهند رفت.‌‌‌‌‌‌‌

معاون فنی سازمان نقشه‌برداری درباره راه‌کارهای مقابله با فرونشست اظهار داشت: «برخی مواقع بحث تغییر الگوی کشت یا اصلاح آبیاری مطرح می‌شود که راه‌های مناسبی برای کاهش یا تثبیت نرخ فرونشست است اما این موضوع به یک کلاف سردرگم تبدیل شده و تا به امروز هیچ تصمیم قاطعی برای مقابله با فرونشست اتخاذ نشده است.»