«فشار بر نهضت آزادی، پاک کردن صورت مسئله است»

نهضت آزادی ایران که مهدی بازرگان، آیت‌الله طالقانی و یدالله سحابی از چهره‌های اصلی و بنیانگذار آن بوده‌اند در تمامی سال‌های بعد از انقلاب از سوی حکومت ایران به عنوان تشکلی غیرقانونی شناخته شده است. کسانی مانند حجت‌الاسلام علی‌اکبر محتشمی‌پور که ابتدا با استناد به نوشته‌ها و سخنان آیت‌الله خمینی حکم به غیرقانونی‌بودن نهضت آزادی دادند، در سال‌های اخیر از این تفسیر و تعبیرها فاصله گرفته‌اند و ممنوعیت این تشکل را فاقد مبنا اعلام کرده‌اند. اما به گفته نهادهای مدافع حقوق بشر، به ویژه در ۶ سال اخیر، نهضت آزادی بسان اکثر تشکل‌های سیاسی دگراندیش و منتقد با فشارهای سیاسی بیشتری روبرو بوده است. این فشارها در ۷ ماهی که از انتخابات جنجال‌برانگیز ریاست جمهوری ایران می‌گذرد ابعاد تازه‌ای یافته است، به گونه‌ای که شماری از چهره‌های این تشکل در زندان‌اند و فشار نهادهای رسمی برای انحلال آن هم افزایش یافته است.

علت تشدید جدید فشارها بر نهضت آزادی و وضعیت بازداشتی‌های این تشکل سیاسی سؤال‌هایی هستند که رضا حاجی در مصاحبه‌ی زیر به آنها پاسخ داده است. حاجی از اعضای نهضت آزادی ایران است که در آلمان اقامت دارد.

دویچهوله: آقای حاجی، طی روزهای اخیر فشار بر نهضت آزادی ایران تشدید و موج دستگیریها بیش از پیش شامل این تشکل قدیمی سیاسی شده است. علت آن را چگونه ارزیابی میکنید؟

رضا حاجی: از بعد از انتخابات، فشار بر نهضت آزادی بسیار زیاد شده است. علت اصلی آن را هم در این میبینم که خود حاکمین به این مساله پی بردهاند که نهضت آزادی در افکار عمومی مردم، به خصوص در قشر جوان جامعه نفوذ بسیار زیادی دارد.

به این دلیل سعی میکنند نهضت آزادی را در جامعهی ایران، چه در سطح دانشگاهی و نخبگان، چه در سطح عمومی جامعه به نوعی متوقف کنند.

در دیداری که اعضای بلندپایهی نهضت آزادی با مقامات اطلاعاتی داشتند، نهضت آزادی به براندازی نرم متهم شد. این اتهام چگونه قابل تبیین و تفسیر است؟

من فکر میکنم که اصلا براندازی نرم و سخت نداریم. خود کسانی که این اتهام را مطرح میکنند، اصلا متوجه نیستند چه میگویند. چون شرایط جامعهی ما مثل شرایط جوامع بلوک شرق و کشورهایی مانند اوکراین، قزاقستان و… نبوده که ما بخواهیم یک انقلاب مخملی و یا انقلاب برانداز نرم انجام بدهیم.

بعد از فوت مرحوم آیتالله منتظری، وزارت اطلاعات به اعضای نهضت آزادی اخطار داد که در تشییع جنازهی آیتالله منتظری شرکت نکنند و بعد از آن هم هیچ مراسمی از سوی این تشکل برگزار نشود. اما اعضای بلندپایهی نهضت آزادی در مراسم تشییع جنازهی آیتالله منتظری شرکت کردند. بعد از این مراسم، مجددا اعضای این نهضت را خواستند و دوباره تهدید کردند که شما باید فعالیتتان را متوقف کنید و هیچ مراسمی برای آیتالله منتظری برگزار نکنید.

این تهدیدها برای ما چیز جدیدی نیست، ولی مشکل ما با خود حکومت در این است که در این حکومت هر وقت مشکلی پیدا میشود، به جای حل مشکل، صورت مساله را پاک میکنند. میآیند بچههای نهضت را میگیرند و میگویند تمام کارهایی که در ایران صورت میگیرد، زیر سر شماست. پس بقیهی ملت ایران خواب هستند!

به اعتقاد من، نهضت آزادی ایران هم مانند تمام تشکلهایی که در ایران وجود دارند، بخشی از جامعه را نمایندگی میکند و حق طبیعی این تشکل هم هست. حکومت تا کنون هیچ سندی در زمینهی اتهامی که به نهضت میزند، ارائه نداده است.

آیا شما آماری در مورد تعداد دستگیر شدگان نهضت آزادی و این که آخرین وضعیت آنها چیست، در دست دارید؟

تا آنجایی که من اطلاع دارم، چهار نفر از اعضای نهضت آزادی شب گذشته (یکشنبه ۲۷ دی) دستگیر شدهاند. در حال حاضر آقای مهندس خرم، آقای دکتر یزدی، خانم لیلا توسلی، خانم سارا توسلی، آقای معتمدیمهر، آقای محقق، آقای قلی‌زاده و … در بازداشت به سر میبرند. دو سه نفر دیگر از اعضای این نهضت نیز در بازداشت هستند، اما الان متاسفانه حضور ذهن ندارم.

از شرایط دستگیر شدگان در زندان و همچنین از وضعیت حقوقی پروندهی آنان اطلاعی دارید؟

تا آنجایی که من اطلاع دارم، یکی از دختران آقای توسلی را هفتهی پیش به دادگاه بردند و دوباره برگرداندند. هیچ اتهامی هم مطرح نکرده بودند.

دبیر نهضت آزادی، آقای دکتر یزدی که بیمار است، هفتهی گذشته تلفن کرده و دارو خواسته است. اما بعد از آن اطلاع دیگری از او نداریم. همچنین خبر نداریم آقای خرم در کجا زندانی است.

ما از دوستانمان هیچ اطلاعی نداریم. فقط استمدادمان از تمام آزادیخواهان و فعالان حقوق بشر این است که مقداری فعالیت کنند و ببینند این دوستان ما کجا هستند.

با توجه به صحبتهایی که اخیراً، یعنی پس از تهدید وزارت اطلاعات صورت گرفت، آیا فعالیت نهضت آزادی عملا به حالت تعلیق درآمده است یا این که این فعالیتها به نوعی ادامه دارد و نهضت همچنان به سبک سابق به کار خود ادامه میدهد؟

شورای مرکزی نهضت آزادی دو هفتهی پیش تصمیم گرفت فعالیتهایاش را تا اطلاع ثانوی متوقف کند. از دوستان در داخل سؤال کردم که آیا این حکم از نظر حقوقی قابل اجرا بود؟ که پاسخ دادند حداکثر اعضا در این نشست حضور پیدا کردهاند و متفقالقول این تصمیم را گرفتهاند.

وزارت اطلاعات با تهدیدها و با فشار روزافزون بر نهضت، دستگیری اعضای آن، از جمله رییس دفتر سیاسی و سه تن از اعضای خانوادهی او، تلاش میکند فعالیتهای نهضت آزادی را متوقف کند. نهضت مدتها است متوقف شده، ولی این بار رسما اعلام کردند و گفتند راه فعالیتی ندارد.

مصاحبه‌گر: فرید وحیدی

تحریریه: بهمن مهرداد