قاضی‌القضات جدید جمهوری اسلامی:<br> لاریجانی، اژه‌ای یا باز هم شاهرودی؟
۱۳۸۸ مرداد ۲۳, جمعه
۲۵ مرداد ۱۳۸۸ دوره دهساله ریاست هاشمی شاهرودی بر قوه قضائیه ایران رسما پایان می‌گیرد. آیتالله صادق لاریجانی، عضو شواری نگهبان و برادر علی لاریجانی رئیس قوه مقننه قرار بود که ریاست قوه قضائیه را بر عهده بگیرد. اما روز جمعه بیست و سوم مرداد خبرگزاری دانشجویان ایران ایسنا به نقل از سخنگوی قوه قضائیه اعلام کرد که مراسم تودیع شاهرودی و معارفه لاریجانی به زمان دیگری موکول شده است. علیرضا جمشیدی به دلیل این تعویق، نام رئیس جدید قوه قضائیه و تاریخ آغاز به کار او اشاره‌ای نکرده است.
سربسته بودن خبر تعویق مراسم معارفه و تودیع، گمانه‌زنی‌ها در مورد سرنوشت آتی قوه قضائیه را تقویت کرده است. با نگاهی به اخبار یک ماه گذشته در مورد ریاست جدید قوه قضائیه شاید بتوان دلیل اصلی این حدس و گمان‌ها را فهمید.
آیتالله صادق لاریجانی عضو شورای نگهبان، اولین کسی بود که از او با عنوان جانشین شاهرودی نام برده شد. اما حدود یک ماه پیش برخی از وب‌سایتها خبر از توصیه پدر زن وی برای عدم پذیرش این پست جدید را دادند. سایت خبری سلام در سی و یکم تیرماه نوشت آیتالله وحید خراسانی از علمای قم، به داماد خود توصیه کرده که با پذیرش پست ریاست قوه قضائیه، آخرت خود را خراب نکند.
اما دلایل دیگری نیز برای تردید در خبر ریاست قوه قضائیه توسط صادق لاریجانی وجود دارد از جمله خبری که سایت موج آزادی اولین منتشرکننده آن بود و بعد از آن در بسیاری از سایت‌های اصلاح‌طلبان از جمله نوروز نیز نقل شد.
موج آزادی گزارش داد که صادق لاریجانی عضو فقیه شورای نگهبان در برخی محافل اعلام کرده که در جلسه نهایی شورای نگهبان برای تایید انتخابات، حاضر به تایید آن نبوده و قائل به سلامت انتخابات نیست.
انتشار این خبر کافی بود تا برخی از افراد تندروتر جناح اصولگرا ریاست صادق لاریجانی بر قوه قضائیه را مورد نقد قرار دهند.
هم‌زمان با انتشار این اخبار، نقل قول دیگری از صادق لاریجانی منتشر شد که گفته بود حاضر نیست مسئولیت این همه بازداشت‌شده اخیر را که بلاتکلیف هستند بپذیرد.
بدین ترتیب برای اینکه صادق لاریجانی قاضی‌القضات جدید جمهوری اسلامی نباشد، هم دلایلی برای نپذیرفتن وی وجود دارد و هم نشانه‌هایی بر نخواستن جناح اصولگرا.
اگر لاریجانی نه، پس چه کسی؟
اما در این صورت آیا شاهرودی برای یک دوره پنجساله دیگر در این پست ابقا خواهد شد؟
حسین باستانی روزنامه‌نگار مقیم فرانسه ضمن آنکه معتقد است رسم متداول و تاکنونی جمهوری اسلامی بر این بوده که رئیس قوه قضائیه بیشتر از دهسال در این پست نماند، دلایل دیگری را نیز برای کمرنگ بودن احتمال ریاست مجدد شاهرودی عنوان می‌کند: «به لحاظ محتوایی وضعیت آیتالله شاهرودی در قوه قضاییه مخصوصا در یکی دو سال اخیر این‌طور بوده که گویا خیلی با این پست جفت‌وجور نشده‌اند. یعنی این که رییس مقتدری برای این حوزه به نظر نمی‌آید. مخصوصاً در این سالهای آخر مسئولیت‌شان، در موارد متعددی ما شاهد بودیم که ایشان مواضعی را به ظاهر خیلی هم با بیان قاطع ابراز کردند که زیر مجموعه‌هایشان اعتنا نکردند و این طور به نظر می‌آید که شاید کار ایشان در این حوزه به نوعی گره خورده است. به همین خاطر این یک دلیل دیگر است که ادامه‌ی مسئولیت ایشان را یک مقدار با تردید مواجه می‌کند».
از جمله مواردی که می‌تواند نشان‌دهنده عدم قدرت کافی شاهرودی برای اداره قوه قضائیه باشد میتوان به بخشنامه هفت سال پیش او برای عدم اجرای حکم سنگسار اشاره کرد. این بخشنامه در چندی مورد توسط قضات دادگستری شکسته شد و حداقل در سه مورد حکم صادرشده به مرحله اجرا نیز رسید.
همچنین در ناآرامی‌های پس از انتخابات نیز زمانی که هاشمی شاهرودی در یک بیانیه نسبتا تند از مهلت دوهفته‌ای برای تعیین تکلیف بازداشت‌‌شدگان سخن گفت، سعید مرتضوی دادستان تهران اعلام کرد که کسانی که باید آزاد می‌شدند تا به حال آزاد شده‌اند و آنانکه باقی مانده‌اند جزو عوامل میدانی و نیز آمران اغتشاشات بوده‌اند.
حسین باستانی با توجه به این پیش‌فرضها نتیجه می‌گیرد که ابقای شاهرودی در سمتش بعید به نظر می‌رسد هرچند او هیچ چیز را در جمهوری اسلامی غیرممکن نمی‌داند: «من حیث مجموع آقای شاهرودی الان در قوه قضاییه یک چنین وضعیتی پیدا کرده است که خیلی عجیب خواهد بود اگر ما فکر کنیم که قرار باشد در سمت خودشان ابقا بشوند. البته جمهوری اسلامی به حکومت شگفتی‌ها تبدیل شده است و هر اتفاق دیگری ممکن است بیفتد. ولی حداقل با دو دوتا چهارتای منطقی، احتمال تمدید مسئولیت آقای شاهرودی در قوه قضاییه بعید به نظر می‌رسد».
کارنامه شاهرودی سیاه سیاه نیست
اما شاهرودی نقاط سفیدی نیز در کارنامه دهساله خود دارد. حقوقدانان مهمترین اقدام شاهرودی را ابقای سیستم دادسراها می‌دانند. سیستمی که محمد یزدی رئیس سابق قوه قضائیه آن را حذف کرده و عملا سیستم قضایی را به عدالت‌خانه‌های قاجاری شبیه کرده بود.
صدور بخشنامه حقوق شهروندی هرچند هیچگاه به طور کامل اجرا نشد و نیز تشکیل شوراهای حل اختلاف که در چندین مورد توانست اجرای حکم اعدام متهمان را به تعویق بیندازد از دیگر اقدامات شاهرودی بود که بسیاری از منتقدان اولیه او را به موافق تبدیل کرد، کسانی که دهسال پیش با اعلام ایرانی نبودن شاهرودی مخالفتشان را با وی علنی کردند. روزنامه اصلاح‌طلب همبستگی در اوایل سال ۱۳۸۰ بعد از اشاره به هویت غیرایرانی رئیس جدید قوه قضائیه توقیف شد. اما امروز بسیاری از اصلاح‌طلبان، کارنامه شاهرودی را از سلفش محمد یزدی سفیدتر می‌دانند.
اما نامزد بعدی پست قاضی‌القضات چه کسی است؟ غلامحسین محسنی اژه‌ای وزیر برکنارشده اطلاعات تا کنون تنها نامی است که به عنوان جانشین احتمالی شاهرودی در کنار صادق لاریجانی مطرح شده است.
به باور منتقدان، اژه‌ای قاضی اصولگرا و تندروی است که ریاستش بر دادگاه غلامحسین کرباسچی شهردار اسبق تهران او را بیش از پیش معروف ساخت و نیز اقدام خشونت‌آمیز او در جایگاه قاضی دادگاه مطبوعات نسبت به عیسی سحرخیز نماینده مدیران مطبوعات در جلسه هیأت نظارت بر مطبوعات هنوز از یادها نرفته. اژه‌ای با پرتاب قنددان به سمت سحرخیز به او حمله‌ور شد و شانه او را گاز گرفت، صحنه‌ای که شکار عکاسان و خبرنگاران حاضر در جلسه شد.
آیا قوه قضائيه هم‌چنان به رئیسی نیاز دارد که تنها نام ریاست را با خود داشته باشد و افراد زیرمجموعه او از قدرت اجرایی بالاتری برخوردار باشند؟ یا اینکه زمان آن رسیده که یک قاضی مقتدر و با نفوذ بر این صندلی تکیه زند؟ شاید هم به صلاح نظام جمهوری اسلامی باشد که شخصی بر این پست بنشیند که حداقل ظاهری وجیه‌المله‌تر از بقیه داشته باشد. بیانیه بعدی قوه قضائیه در مورد مراسم تودیع و معارفه، به این گمانه‌زنی‌ها پایان خواهد داد.
نویسنده: میترا شجاعی