موافقت ایران با مبادله سوخت هسته‌ای؛ پایان بن‌بست دیپلماتیک؟
۱۳۸۹ اردیبهشت ۲۷, دوشنبه
به موازات تلاش‌های قدرت‌های غربی برای تشدید تحریم‌ها و تصویب دور چهارم تحریم‌ها در شورای امنیت سازمان ملل، صبح روز دوشنبه (۱۷ مه)، پس از ۱۸ ساعت گفت‌وگو، مقامات ایران، ترکیه و برزیل با انتشار بیانیه مشترکی اعلام کردند که ایران سرانجام تبادل سوخت هسته‌ای را پذیرفته است.
بر اساس این توافق قرار است ایران ۱۲۰۰ کیلوگرم اورانیوم کمتر غنی‌شده (LEU) را تحت نظر آژانس نزد ترکیه به امانت بگذارد و در صورت پذیرش این توافق از سوی گروه وین، پس از یک سال ۱۲۰ کیلوگرم اورانیوم ۲۰ درصد غنی‌شده مورد نیاز رآکتور تحقیقاتی تهران را دریافت کند. در متن بیانیه مشترک تهران تصریح شده در صورتی که طرف مقابل به تعهدات خود عمل نکند، «ترکیه بدون هیچ شرطی و به سرعت ذخایر اورانیوم را به ایران برمی‌گرداند.» گروه وین متشکل از آمریکا، روسیه، فرانسه و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است.
روزنامه لس‌آنجلس تایمز این اقدام ایران را «گامی بزرگ در راستای پایان دادن به بن‌بست دیپلماتیک و رفع ابهامات و نگرانی‌های جامعه جهانی پیرامون اهداف ایران از برنامه هسته‌ای» خوانده است.
پیش از این هم اعلام شده بود که میانجی‌گری برزیل و ترکیه، آخرین شانس برای یافتن راه‌حلی دیپلماتیک برای مناقشه اتمی ایران پیش از تصویب دور چهارم تحریم‌ها در شورای امنیت سازمان ملل است. هفته‌نامه آمریکایی تایم روز گذشته در مقاله‌ای به قلم تونی کارون نوشت با میانجی‌گری برزیل و ترکیه که هر دو از اعضای غیردائم شورای امنیت سازمان ملل هستند، شطرنج دشوار هسته‌ای با ایران، پیچیده‌تر از گذشته خواهد شد.
توافق کنونی، ویرایش جدیدی از توافق صورت گرفته در اکتبر سال گذشته است که بر اساس آن قرار بود برای حصول اطمینان از عدم دست‌یابی ایران به تسلیحات هسته‌ای، بخش عمده‌ای از ذخایر اورانیوم آن به روسیه و سپس به فرانسه منتقل شود تا در مقابل، صفحه‌های سوختی مخصوص برای استفاده در رآکتور تحقیقاتی تهران در اختیار ایران قرار گیرد. . ایران در ابتدا این پیشنهاد را پذیرفت و در رسانه‌های دولتی از آن با عنوان یک پیروزی بزرگ برای ملت یاد شد، اما پس از مواجهه با انتقادات گسترده برخی از اصول‌گرایان و بسیاری از اصلاح‌طلبان و مخالفان، دولت محمود احمدی‌نژاد از تصمیم خود صرف‌نظر کرد و این معامله به حالت تعلیق درآمد.
«تعامل به جای تقابل»
به گزارش رویترز، رامین مهمان‌پرست سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در گفت‌وگو با تلویزیون دولتی این کشور گفت پذیرش این توافق به معنی تلاش ایران برای دوری از تقابل و روی آوردن به تعامل با جامعه جهانی است. به گفته وی اگر گروه وین اعلام آمادگی کند، یک ماه بعد موافقت‌نامه‌ای میان آنها امضا خواهد شد و ایران بخش عمده‌ای از ذخایر اورانیوم با درجه پائین غنی‌شده خود را نزد ترکیه به امانت خواهد گذاشت.
خبرگزاری فرانسه به نقل از کاترین اشتون، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفت: «هنوز سوالات بسیاری بی‌پاسخ مانده است، اما این گامی در مسیر درست است، اگرچه باید جزئیات این توافق مورد بررسی قرار گیرد. ایران همواره از مذاکرات جدی بر سر برنامه هسته‌ای سر باز زده است.»
مقامات روسیه، آلمان و فرانسه هم گفته‌اند پیش از اظهار نظر باید اطلاعات بیشتری درباره جزئیات این توافق داشته باشند، اما برنار والرو، وزیر خارجه فرانسه گفت: «این معامله نمی‌تواند نگرانی‌های اساسی جامعه جهانی را رفع کند.»
به گزارش رویترز، دریاسالار جیمز استاوریدیس، فرمانده کل نیروهای مشترک پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در واکنش به انتشار اخبار پیرامون این توافق، آن را «یک تحول بالقوه مثبت» خواند و گفت: «این نمونه‌ای از آن چیزی است که همه ما از مدت‌ها پیش انتظارش را داشتیم، یعنی ساز و کار دیپلماتیکی که رژیم ایران را ترغیب به تغییر رفتار می‌کند.» اما وی تاکید کرد که تا حل‌وفصل نهایی این مساله «راه بسیار درازی در پیش است.»
تداوم تردید و ابهام
محمود احمدی‌نژاد پس از اعلام پذیرش این معامله از سوی ایران، گفت «گروه ۵+۱ دیگر بهانه‌ای برای از سرگیری مذاکرات با ایران نخواهد داشت» و منوچهر متکی هم گفت «غربی‌ها باید این مذاکرات را به فال نیک بگیرند و با فاصله گرفتن از ادبیات تحریم و تهدید، بستر همکاری و تعامل را فراهم کنند.» اما از سوی دیگر مقامات انگلیس گفته‌اند «تلاش برای تشدید تحریم‌ها هم‌چنان باید ادامه یابد، تا زمانی که ایران به جامعه جهانی اطمینان دهد که برنامه هسته‌ای این کشور در پی تحقق اهداف صلح‌آمیز است.»
رجب طیب اردوغان پس از امضای این بیانیه مشترک گفت: «انتظار ما این است که پس از این بیانیه، نیازی به تشدید تحریم‌ها نباشد.» سلسو آموریم، وزیر خارجه برزیل هم گفت: «پذیرش تبادل سوخت از سوی ایران، اقدامی در جهت اعتمادسازی است و به جامعه جهانی امکان تعامل تا رفع همه تردیدها و ابهامات را خواهد داد.» اما برخی تحلیلگران در گفت‌وگو با رویترز گفته‌اند این تصمیم ایران را می‌توان یک «کودتای دیپلماتیک» نامید، چون بدون آن‌که مستقیما وارد معامله با قدرت‌های غربی شود، اقدامی انجام داده که جزئیات آن هم چندان روشن نیست. به اعتقاد بسیاری از ناظران ایران با پذیرش این معامله تا حدود زیادی از احتمال تصویب قریب‌الوقوع تحریم‌ها کاسته است.
به گزارش رویترز، تحلیلگران می‌گویند ایران با پذیرش این معامله می‌تواند خطر تشدید تحریم‌ها را دفع کند، در میان قدرت‌های غربی شکافی پدید آورد و فرصت بیشتری برای کنترل بحران سیاسی داخل کشور داشته باشد که از زمان اعلام نتایج انتخابات ریاست‌جمهوری، هم‌چنان در سطح و عمق جامعه ایران قابل رویت است.
قمار آخر
هنوز موضع رسمی مقامات آمریکایی در این‌باره منتشر نشده و قرار است بزودی کاخ سفید با انتشار بیانیه‌ای موضع خود را نسبت به آن اعلام کند. مقامات آمریکایی پیش از این اعلام کرده بودند که تلاش برای تشدید تحریم‌ها و منزوی کردن ایران، به موازات تلاش‌های دیپلماتیک ادامه خواهد یافت.
گالا ریانی، تحلیلگر مسائل بین‌المللی در گفت‌وگو با رویترز گفت: «در مورد این توافق ابهامات بسیاری وجود دارد. در مورد ایران همیشه این احتمال وجود دارد که با هدف زمان خریدن دست به این اقدامات بزند.» وی افزود: «این توافق به مثابه قماری بزرگ برای همه طرف‌های درگیر است.»
نیکول استرک، تحلیلگر مرکز پژوهشی خلیج در دوبی نیز گفت: «شاید در کوتاه‌مدت این اقدام بتواند کارساز باشد و تحریم‌ها را به تاخیر بیندازد، اما نباید این واقعیت را از نظر دور داشت که سه دور تحریم پیش از این در شورای امنیت تصویب شده که خواستار تعلیق کامل غنی‌سازی اورانیوم در ایران شده است.» به اعتقاد وی استراتژی ایران تغییر کانون توجه از تعلیق کامل غنی‌سازی به مساله تبادل سوخت است و به نظر می‌رسد تا کنون موفق هم بوده است.
مقامات ایران در ماه فوریه و در جشن ملی فناوری هسته‌ای اعلام کرده بودند که غنی‌سازی ۲۰ درصدی را آغاز کرده‌اند و حتی اگر سوخت مورد نیاز آنها توسط گروه وین تامین نشود، به زودی آن را تولید خواهند کرد. کشورهای غربی امیدوارند که ایران پس از انجام این معامله، غنی‌سازی در داخل کشور را متوقف کند، اما علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران در گفت‌وگو با رویترز گفت: «پذیرش تبادل سوخت هسته‌ای هیچ ربطی به فعالیت‌های ما در زمینه غنی‌سازی اورانیوم ندارد.» باید منتظر ماند و دید که آیا این اظهارات فقط برای فرونشاندن انتقادات احتمالی در داخل کشور بیان می‌شود، یا در عمل هم ادامه خواهد یافت.
EN/BM