موج انتقاد به اردوغان همزمان با ادامه ریاست او بر حزب حاکم

چهارمین کنگره‌ی بزرگ حزب "عدالت و توسعه"، حزب حاکم در ترکیه، روز یکشنبه (۳۰ سپتامبر/ ۹ مهر) در آنکارا برگزار شد. رجب طیب اردوغان، رئیس حزب و نخست‌وزیر کنونی ترکیه، در این مراسم بار دیگر به‌عنوان رئیس حزب در مقام خود ابقا شد.

هیچ سیاستمداری در ترکیه در ده سال گذشته به اندازه‌ی اردوغان ۵۸ ساله فضای سیاسی این کشور را تحت تأثیر خود قرار نداده است. او حزب خود را برای دستیابی به "عدالت" و "توسعه" پایه گذاشت و در رقابت‌های انتخاباتی یکی پس از دیگری پیروز شد.

اردوغان در سخنان خود در برابر بیش از ۳۰ هزار هوادار و عضو حزب در ورزشگاه محل برگزاری کنگره، مستقیم و غیر مستقیم اشاره کرد که او و حزب "عدالت و توسعه" برنامه‌ای برای ترک عرصه‌ی سیاسی ترکیه ندارند.

بر اساس اساسنامه کنونی حزب اما اردوغان دیگر نمی‌تواند نامزد ریاست حزب یا ریاست دولت برآمده از حزب شود. با این حساب نه‌تنها حزب عدالت و توسعه، بلکه کشور ترکیه در آستانه‌ی تغییر قرار گرفته است.

"خیز برای ریاست جمهوری"

در سال ۲۰۲۳ جمهوری ترکیه ۱۰۰ ساله می‌شود؛ جمهوری‌ای که مصطفی کمال آتاتورک آن را پایه گذاشت. گفته می‌شود که اردوغان علاقه دارد این سالگرد را به‌عنوان رئیس جمهوری ترکیه تجربه کند.

او برای رسیدن به این هدف باید در انتخابات ریاست جمهوری دو سال دیگر شرکت کند و اجازه ندارد در هنگام نامزدی برای این مقام، هیچ پست سیاسی‌ای داشته باشد. اردوغان علاوه بر این باید دوست هم‌حزبی خود عبدالله گل، رئیس جمهوری کنونی، را متقاعد به چشم‌پوشی از کاندیداتوری کند.

اما هم در صف هم‌حزبی‌های نخست وزیر ترکیه و هم در میان بخش‌هایی از رأی‌دهندگان مخالفت‌هایی با این تصمیم احتمالی وجود دارد.

اتهام تمامیت‌خواهی

اردوغان روز یکشنبه در سخنرانی بیش از دو ساعته‌ی خود بارها دستاوردهای اقتصادی و سیاسی ترکیه از زمان نخستین پیروزی انتخاباتی حزب عدالت و توسعه (۲۰۰۲) را برجسته کرد. به زعم اردوغان، پیش از روی کار آمدن دولت برآمده از این حزب، ثبات اقتصادی، امنیت و دمکراسی در ترکیه وجود نداشته است.

کم نیستند کسانی که اردوغان را در حال حرکت در مسیر تمامیت‌خواهی می‌بینند. نخست وزیر ترکیه روز یکشنبه در میان کف‌زدن‌های هوادارانش تصریح کرد که دوران کودتاهای نظامی در ترکیه برای همیشه به پایان رسیده است.

حدود یک هفته‌ی پیش نزدیک به ۳۳۰ ژنرال، افسر و سرباز ارتش ترکیه به اتهام برنامه‌ریزی برای کودتا به حبس سنگین محکوم شدند. این احکام حتی در محافلی که خواستار کاهش قدرت نظامیان در ترکیه هستند هم با انتقاد مواجه شدند زیرا به زعم مخالفان با اصول حکومت قانون در تضاد هستند.

برخی دیگر هم  اصلاحات اردوغان را کم‌تحرک ارزیابی می‌کنند. این سیاستمدار ترکیه از سوی جناح‌های لیبرال و بعضا محافظه‌کار اسلامی حزب عدالت و توسعه به کم‌کاری در مسیر اصلاح قانون اساسی متهم می‌شود؛ تغییراتی که به اعتقاد منتقدان ترکیه را به کشوری واقعا دمکراتیک تبدیل می‌کنند.

البته اردوغان روز یکشنبه وعده داد که مسیر جدیدی را در پیش بگیرد.

برخی دیگر از منتقدان مواضع سیاسی اردوغان ادعا می‌کنند که نخست وزیر ترکیه در فکر تغییر سیستم سیاسی این کشور به یک جمهوری رئیس‌جمهور-محور مانند آمریکا یا فرانسه است.

این دسته از منتقدان این ادعا را به شاهد دیگری بر حرکت اردوغان در مسیر تمامیت‌خواهی تعبیر می‌کنند.

سیاست خارجی و موضوع کردها

سیاست خارجی دولت ترکیه و همچنین سیاست آنکارا در قبال کردها از دیگر موارد انتقاد به دولت اردوغان هستند. مسعود بارزانی، رئیس اقلیم کردستان عراق و رهبر حزب دموکرات کردستان این کشور، یکی از مدعوین به همایش در روز یکشنبه در آنکارا بود. نمایندگان حزب کرد "آشتی و دمکراسی" ترکیه اما در این مراسم حضور نداشتند.

البته این‌که در فضای سیاسی ترکیه موضوع کردها مطرح می‌شود، موفقیت بزرگی برای حزب عدالت و توسعه به حساب می‌آید. اردوغان در بخش دیگری از سخنان خود از تصمیم دولت ترکیه برای گشودن فصلی جدید در روابط با کردها خبر داد؛ سیاستی که به صلح و برادری ختم خواهد شد. وی در عین‌حال تصریح کرد که کردها هم باید برای شکل‌گیری چنین رابطه‌ای مخالفت خود با ترور را اعلام کنند.

محمد مرسی، رئیس جمهوری مصر، و خالد مشعل، رئیس دفتر سیاسی حماس نیز دو تن از مهمانان ویژه‌ی کنگره‌ی حزب عدالت و توسعه بودند. اردوغان در سخنان خود اعلام کرد که در دولت او تغییری در روابط با اسرائیل صورت نخواهد پذیرفت.