میراث فرهنگی ایران در سال ۸۸

سال ۸۸ سال هشدار "مؤسسه‌ی بین‌المللی بناها و محوطه‌های تاریخی" یا "مؤسسه‌ی ایکوموس ایران" نسبت به وضعیت میراث فرهنگی اصفهان بود. این مؤسسه طی بیانیه‌ای وضعیت میراث فرهنگی اصفهان را «اسف‌بار» خواند و اعلام کرد که این شهر «شواهد تاریخی و فرهنگی خود را از دست می‌دهد».

شکوه میرزادگی، مسئول اجرایی کمیته‌ی بین‌المللی نجات پاسارگاد، سال ۸۸ را «سالی بسیار بد در ارتباط با میراث فرهنگی، تاریخی و طبیعی و محیط زیست ایران» می‌داند. وی می‌گوید: « اخبار زیادی از تخریب و سرقت قاچاقچیانی که به آنها قاچاقچیان باستانی می‌گویند داشتیم. حفاری غیر مجاز زیاد داشتیم که مهم‌ترین آنها در اصفهان رخ داده است».

سالی که در آن برج جهان‌نما کوتاه آمد

در سال ۸۸ سرانجام اخطارهای یونسکو کارگر افتاد و مسئولان ایرانی حاضر به آغاز مراحل پایانی تعدیل برج جهان‌نما در اصفهان شدند. با این همه موضوع تعدیل این برج هنوز به اتمام نرسیده و یونسکو اعلام کرده است، گزارش نهایی خود را در اواسط فروردین‌۸۹ ارائه خواهد کرد.

۳ طبقه از این برج تا کنون تعدیل شده ولی یونسکو اعلام کرده در صورتی که تعدیل آخرین طبقه یعنی طبقه‌ی چهارم به اتمام نرسد نام میدان نقش جهان را از فهرست آثار جهانی این سازمان حذف خواهد کرد.

شکوه میرزادگی یادآوری می‌کند: «در اصفهان به دلیل پروژه‌ی مترو خرابی‌هایی به وجود آمد، میدان عتیق تقریبا خراب شد، زاینده‌رود بی‌آب شد، پل خاجو گرفتار بحران و تخریب شد و همین طور نقش جهان که جزو آثار جهانی است با خطر مواجه شد».

وی می‌افزاید: «از جمله مسایل دیگر در زمینه‌ی میراث فرهنگی ایران سرقت از موزه‌ها بود. حتی از موزه‌ی رئيس جمهور هم سرقت شد که معلوم نیست چرا از اینها به درستی نگهداری نمی‌کنند و شایع است که دست‌هایی از خودی‌ها در این سرقت نقش داشته است».

گشوده شدن درهای انبارهای بی‌سامان موزه‌ی ملی ایران

در سال ۸۸ درهای انبارهای موز‌ه‌ی ملی ایران برای نخستین بار به روی خبرنگاران و عکاسان باز شد. خبرنگاران این انبار را بسیار بی‌سامان و آثار باستانی داخل آن را در معرض خطر و نابودی توصیف کرده‌اند.

بیژن روحانی، کارشناس میراث فرهنگی، معتقد است، سازمان میراث فرهنگی درهای انبارهای این موزه را به روی خبرنگاران گشود تا از انتقادهایی که در مورد رئيس جدید موزه‌ی ملی مطرح شده است رهایی یابد. منتقدان می‌گویند، آزاده‌ی اردکانی، رئيس جدید موز‌ه‌ی ملی ایران، هیچ‌گونه ‌تحصیلاتی در این زمینه ندارد و برای این گزینش مناسب نیست.

بیژن روحانی معتقد است: «میراث فرهنگی گفت، من درهای انبار را باز می‌کنم تا ببینید مدیرهای قبلی هم که تحصیلات مرتبط داشتند چندان کارهای مثبتی برای انبارهای موزه انجام ندادند. در هر صورت این سئوال باقی می‌ماند که چرا مهم‌ترین موزه‌ی باستان‌شناسی ایران و در حقیقت یکی از مهم‌ترین موزه‌‌های باستان‌شناسی در خاور میانه چنین وضعیتی دارد و طی این همه دهه‌هایی که از تشکیل موز‌ه‌ی ملی می‌گذرد هنوز به وضعیت انبارهای موزه‌ی مادر یا موز‌ه‌ی اصلی در ایران رسیدگی نشده است».

کشف بقایای ارتش کمبوجیه

سئوال دیگری که در رابطه با میراث فرهنگی ایران مطرح است، مربوط به صحت خبر "پیدا شدن بقایای ارتش کمبوجیه در مصر" است.

در سال ۸۸ شبکه‌ی "دیسکاوری نیوز" فیلمی مستند از دو برادر ایتالیایی پخش کرد. این دو برادر مدعی بودند که حدود ۱۰ سال پیش در صحرای مصر آثاری پیدا کرده‌اند که مشابه آثار دوره‌ی هخامنشی است و احتمالا متعلق به ارتش گم‌شده‌ی کمبوجیه در صحرای مصر است.

بیژن روحانی می‌گوید: «می‌دانیم فقط هرودوت، مورخ یونانی، از این ارتش نام برده. تنها منبعی که چنین داستانی را روایت می‌کند هرودوت است و می‌گوید، حدود ۵۰ هزار سرباز ایرانی در آن صحرا ناپدید شدند».

اما چندی بعد زاهی حواس، مدیر کل آثار باستانی مصر، اعلام کرد که چنین اتفاقی نیافتده و این دو برادر دو باستان‌شناس آماتور هستند که مجوز انجام چنین کاری را نداشته‌اند و اظهاراتشان را نباید جدی تلقی کرد.

اما مقام‌های ایرانی که از ابتدا موضوع را جدی تلقی کرده بودند، همچنان خواستار پیگیری این موضوع هستند و اعتقاد دارند که مقام‌های مصری تمایلی به اعلام حقیقت ندارند. بیژن روحانی در این باره می‌گوید: «آنها معتقد بودند که این آثار در مصر پیدا شده و مصری‌ها به دلایل سیاسی یا هر دلیل دیگری نمی‌خواهند اعلام کنند که چنین آثاری در صحرای آنها یافت شده و در نهایت کار به اینجا رسید که سازمان میراث فرهنگی ایران با برخی دیپلمات‌های مصری (احتمالا با دفتر حافظ منافع مصر در ایران) مذاکره کرد و قرار شد که پیگیری‌های بیشتری روی این مسئله‌ انجام شود».

در سال ۸۸ کشمکش بین ایران و بریتانیا بر سر به امانت گرفتن منشور یا استوانه‌ی کوروش هخامنشی نیز به جایی نرسید و بریتانیا که قول داده بود این منشور را چند ماهی برای به نمایش در آمدن در موزه‌ی ملی به ایران قرض بدهد بارها این اقدام را به تعویق انداخت.

ثبت سازه‌های آبی شوشتر

سال ۸۸ سالی بود که در آن سازه‌های آبی شوشتر در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. بیژن روحانی شرح می‌دهد: «این ساختارها شامل مجموعه‌ی گسترده‌ای از بندها، سدها، آبشارها و آسیاب‌هایی هستند که در دوران گذشته یک ساختار بزرگ کنترل و توزیع آب را در خوزستان ایران تشکیل می‌دادند و متعلق به دوره‌های متعدد تاریخی می‌شوند. از آثار هخامنشی در آنجا هست تا ساسانی و دوره‌های پس از اسلام».

ادامه‌ی تخریب پاسارگاد و شوش

احداث پالایشگاه‌ها، جاده‌ها، سدها در مناطق مختلف ایران در مناطق باستانی از دیگر مشکلات مربوط به میراث فرهنگی ایران در سال ۸۸ بود.

شکوه میرزادگی،‌مسئول کمیته‌ی بین‌المللی نجات پاسارگاد از تخریب‌ها می‌گوید: «شوش که یکی از آثار مهم جهانی است را دارند تخریب می‌کنند. در حریم کوه و قله‌ی دماوند جاده‌سازی شده. امسال بلاد شاپور در اهواز که به دوره‌ی ساسانی متعلق است را تخریب کردند. مسجد کبود (در تبریز) و تپه‌ی تاریخی اشرف (در اصفهان) و محوطه‌ی باستانی در اهواز را تخریب کردند. گورستان‌های شاهزاده‌های ایران در رامهرمز را تخریب کردند و بالاخره مشکل تخت جمشید و پاسارگاد را داشتیم که هر دو به علت رطوبت و سرقت‌هایی که از اطراف تخت جمشید شده و گلسنگ‌هایی که بر روی آن زده در حال تخریب است».

کمیته‌ی نجات بین‌المللی پاسارگاد به امید نجات آثار فرهنگی و طبیعی ایران سال ۱۳۸۹ را سال "محیط زیست و میراث طبیعی ایران" نامیده است.

فریبا والیات
تحریریه: مصطفی ملکان

برای شنیدن این گزارش می‌توانید به لینک صوتی زیر مراجعه کنید.