نخستین بازرسی از مرکز اتمی فردو

کارشناسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شامگاه روز شنبه ۲۴ اکتبر وارد ایران شدند و بنا به گزارش‌ها، سه روز در ایران خواهند بود. توافق برای دیدار بازرسان آژانس از مرکز جدید اتمی ایران در مذاکرات اول اکتبر میان ایران و شش قدرت بزرگ در ژنو حاصل شد.

بنا بر گزارش‌ها ساخت مرکز اتمی فردو (Fordo) از سال ۲۰۰۵ آغاز شده است. اما دولت ایران وجود آن را اواخر سپتامبر امسال به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اطلاع داد. رسانه‌های آمریکایی نوشتند ایران پس از آن که مطمئن شد غربی‌ها از وجود این مرکز باخبرند و درصدد اعلام علنی آن هستند، به ناچار وجود آن را به آژانس اطلاع داد.

انتشار خبر وجود مرکز اتمی جدید در ایران که ساخت آن سال‌ها مخفی نگه داشته شده، با واکنش تند کشورهای غربی مواجه شد. روسیه نیز که تا پیش از آن بطور عمده جانب ایران را می‌گرفت، در انتقاد از ایران در کنار کشورهای غربی قرار گرفت. ایران که همواره ادعا می‌کرد که فعالیت‌هایش شفاف و در چارچوب مقررات آژانس است زیر فشار شدیدی قرار گرفت.

لو رفتن مرکز اتمی فردو این ارزیابی سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا را که ایران از سال ۲۰۰۳ از فعالیت‌های هسته‌ای با هداف نظامی دست کشیده است، زیر سئوال برد.

با این‌حال مذکرات اول اکتبر در ژنو میان ایران و شش قدرت بزرگ تا حدودی این تنش تازه را مهار کرد. در این مذاکرات، ایران هم بازرسی سریع از مرکز جدید اتمی را پذیرفت و هم موافقت کرد که بخش بزرگی از دخایر اورانیوم غنی‌شده شده‌‌اش برای تلغیظ بیشتر به خارج از ایران انتقال یابد.

چگونگی لو رفتن تاسیسات فردو

مرکز اتمی جدید ایران در نزدیکی روستای فردو و در یک صد کیلومتری جنوب تهران قرار دارد. این تأسیسات در تونلی در دل کوه‌ها ساخته شده و هنوز عملیاتی نشده است. برخی رسانه‌های غربی نوشته‌اند هنوز هیچگونه ابزارآلات فنی در این مرکز نصب نشده اما گفته می‌شود این مرکز برای نصب ۳ هزار دستگاه چرخنده‌ی پیشرفته ایجاد شده است.

ابعاد کوچک تاسیسات فردو و نیز قرار گفتن آن در دل کوه‌ها و کنترل سپاه پاسداران برآن، این گمان را در میان غربی‌ها دامن زده که این مرکز اهدافی نظامی دارد و قرار است در آن اورانیوم مورد نیاز برای مصارف نظامی تولید شود.

آمریکایی‌ها می‌گویند از سال ۲۰۰۶، یک سال پس از آغاز ساخت مرکز فردو، از وجود آن باخبرند. گویا نخست نصب پدافند هوایی در تپه‌های اطراف آن توجه‌شان را جلب کرده و سپس به طرق دیگر اطلاعات خود را تکمیل کرده‌اند. اما برخی رسانه‌های غربی عامل انسانی و "جاسوسی" را دلیل لو رفتن مرکز فردو می‌دانند.

درباره چگونگی لو رفتن مرکز جدید اتمی آنچه بیش از هر چیز توجه رسانه‌ها را جلب کرده "ربوده شدن" یا "فرار" کسانی است که گفته‌می‌شود در ارتباط نزدیک با این مرکز بوده‌اند. در این مورد به ویژه فردی با نام مستعار "شهرام امیری" مورد توجه است که به گفته غربی‌ها "فرار" کرده، اما دولت ایران ادعا دارد که "ربوده" شده است.

ناپدید شدن شهرام امیری و ارتباط او با برنامه‌ی اتمی ایران از سوی منوچهر متکی، وزیر خارجه ایران تایید شده است. اما متکی مدعی است که او ربوده شده و آمریکا را متهم به دست‌داشتن در این "آدم‌ربایی" کرده است.

بنا به گزارش‌های رسما تاییدنشده، "شهرام امیری" از افسران سپاه پاسداران و فرمانده مرکز اتمی فردو بود. او اخیرا در جریان سفر حج در عربستان سعودی ناپدید شده است. گفته می‌شود او اسناد و تصاویر کافی از مرکز اتمی فردو همراه خود برده و همین امر نشان‌دهنده‌ی آن است که او پیشاپیش قصد فرار داشته است.

تردیدهای ایران

روز شنبه (۲۴ اکتبر / ۲ آبان) درست در ساعاتی که بازرسان آژانس وارد تهران شدند، اظهارات برخی‌مقام‌های ایران به تردید‌ها درباره‌ی پایبندی ایران به نتایج مذاکرات هفته‌های اخیر در ژنو و وین دامن زد. در این مذاکرات ایران موافقت کرده بود که بخشی از اورانیوم کم‌غلظت خود را برای تلغیظ بیشتر به روسیه منتقل کند، اما علی لاریجانی غربی‌ها را به "فریب‌کاری" متهم کرد و گفت: «به جای آن‌که سوخت را به ما تحویل دهند می‌خواهند سوخت بگیرند».

لاریجانی که تا یک سال پیش مسئول مذاکرات اتمی ایران با غرب بود، افزود: «من احساس می‌کنم و در سفر اخیر به ژنو هم براساس مذاکراتی که داشتیم این تلقی برای من بیشتر شد که غربی‌ها اصرار دارند به سمتی نوعی فریبکاری بروند و یا به نوعی مواردی را به ما تحمیل کنند. به این معنا که مطرح کردند ما زمانی سوخت ۲۰ درصد را به ایران می‌دهیم که شما مواد غنی‌شده خود را به ما بدهید، که ما هیچ ارتباطی بین این دو مساله نمی‌بینیم.»

پیش از اظهارات لاریجانی، ایران پاسخ خود به پیشنهاد البرادعی را تا هفته‌ی آینده به تعویق انداخت. پیشنهاد البرادعی، درباره‌ی جزئیات مبادله‌ی اورانیوم میان ایران، روسیه و فرانسه بود.

تماس‌های تلفنی اوباما با پاریس و مسکو

در پی بروز نشانه‌های تردید در ایران درباره قول‌های قرارهایش با غرب، اوباما رئیس‌جمهور آمریکا با همتایان خود در مسکو و پاریس به گفت‌وگو پرداخت. براساس گزارش کاخ سفید، رهبران هر سه کشور در این مذاکرات پشتیبانی خود را از پیشنهاد البرادعی اعلام داشتند. هر سه رئیس جمهور خواستار اجرای هرچه سریع‌تر پیشنهاد البرادعی شدند.

در بیانیه‌ای که در مسکو درباره‌ی مذاکرات تلفنی دیمیتری مدودف با باراک اوباما انتشار یافته، گفته می‌شود، مدودف بر اهمیت ارائه تضمین کتبی به ایران درباره مبادله‌ی اورانیوم تاکید کرده است.

مطابق پیش‌بینی‌ها دور دیگر مذاکرات شش قدرت بزرگ با ایران هفته‌ی آینده برگزار می‌شود. همانند دور قبل این دور گفت‌وگوها نیز در ژنو برگزار می‌شود. به‌نظر می‌رسد ایران با به تعویق‌انداختن پاسخ خود به پیشنهاد البرادعی، می‌خواهد در این مذاکرات بازهم در باره مبادله‌ی اورانیوم به گفت‌وگو ادامه دهد.

برخی کارشناسان تحویل ۱۲۰۰ کیلوگرم اورانیوم کم‌غلظت برای دریافت ۳۰ کیلو اورانیوم ۲۰درصد را درست نمی‌دانند. رضا امرالهی، رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی ایران به خبرگزاری ایسنا گفته است برای تهیه ۳۰ کیلوگرم اورانیوم با غلظت ۲۰ درصد، باید حدود ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم کم‌غلظت را داد نه ۱۲۰۰ کیلوگرم.

MM/RN