نقش مراجع تقلید در انتخابات ریاست جمهوری ایران

مهدی کروبی، چندی پیش از سوی شورای مرکزی حزب متبوعش به عنوان نامزد دهمین دوره‌ی انتخابات ریاست جمهوری پیشنهاد شد، اما تصمیم‌گیری نهایی در این مورد را به پس از رایزنی با افراد حزبی و غیر حزبی موکول کرد. دیدار او با مراجع تقلید در شهر قم، که یک هفته‌ی پیش در روز ۱۸ مهر انجام شد، ظاهرا آخرین مرحله‌ی این رایزنی‌ها بوده است. دبیرکل حزب اعتماد ملی در پی این دیدارها، آمادگی خود را برای ورود به مبارزات انتخاباتی در یک نشست خبری اعلام کرد. از میان کسانی که نام‌شان در پیوند با انتخابات بر سر زبان‌هاست، کروبی نخستین فردی است که رسما وارد این کارزار شده است.

«بهره‌مندی از رهنمودها و نظرات مراجع تقليد»

صبح امروز، پنجشنبه ۲۵ مهرماه، حسن روحانی، یکی دیگر از نامزدان احتمالی نیز، برای ملاقات و گفت‌وگو با علمای قم وارد این شهر شد.

روحانی، عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام و مجلس خبرگان، در فاصله‌ی دیدار با آیت‌الله مکارم شیرازی و موسوی اردبیلی به خبرنگاران گفت: « شخصيت‌های حقيقی و احزاب زيادی خواستار حضور من در انتخابات رياست‌جمهوری بوده‌اند و در اين زمينه مصر هستند، اما من هنوز تصميم نگرفته‌ام». او سفر یک روزه‌ی خود را « در راستای سلسله ديدارهای قبلی و جهت بهره‌مندی از رهنمودها و نظرات مراجع تقليد» توصیف کرد.

با این همه اغلب ناظران معتقدند مسئله‌ی انتخابات یکی از محورهای گفت‌وگوی روحانی با شش مرجع تقلید بوده است. از جزئیات این گفت‌وگوها، که خبرنگاران در آن غایب بودند، تاکنون اطلاع چندانی منتشر نشده است.

دخالت روحانیون، دلیل«درهم پیچیدگی اوضاع کشور»

سفر کروبی و روحانی به قم، در حالی انجام شد که اخیرا برخی از مراجع نگرانی عمیق خود را از تلاش‌هایی که گفته می‌شود «برای تضعیف روحانیت» صورت می‌گیرد ابراز کرده‌اند. ظاهرا نمونه‌ای از این تلاش‌ها اظهارات افرادی است که در قالب حمایت از دولت و رئیس‌جمهور، سخنان تندی علیه برخی از روحانیان گفته‌اند. در ماه‌های گذشته، چند تن از مراجع قم خواستار برکناری اسفندیار رحیم‌مشایی، یکی از معاونان رئیس جمهور که از «دوستی با مردم اسرائیل» سخن گفته بود شدند.

در پی بی‌اعتنایی محمود احمدی‌نژاد به این درخواست و اصرار مراجع، محمد نوری‌زاد، روزنامه نگار و مستند ساز، شهریور ماه در یادداشتی نوشت: «یکی از علت‌های درهم پیچیدگی اوضاع ما درکشور، همین دخالت‌های بی حد ومرز مراجع، امام جمعه‌ها و روحانیانی است که در امور حکومتی دخالت می‌کنند و هرگز نیز مسئولیت عواقب ناشی از دخالت‌های مکررخود را نمی‌پذیرند».

گرچه چنین سخنانی از سوی جناح‌های مختلف و به ویژه گروه‌های اصولگرا تقبیح و محکوم شد، اما برخی از مراجع پرنفوذ قم نگران روندی هستند که به زعم آنها هدفش محدود کردن حوزه‌ی اقتدار علما است. آیت‌الله مکارم شیرازی اواسط شهریور ماه گفت: « كسانی كه به دنبال خانه نشین كردن مراجع هستند، این آرزو را به گور خواهند برد». در همین ارتباط دیدارهایی نیز میان برخی از مراجع تقلید در قم انجام شد. یکی از اعضای دفتر آیت‌الله نوری همدانی به روزنامه‌ی خراسان گفته است: « در دیدار مکارم شیرازی با آیت‌الله صافی گلپایگانی این دو تصمیم گرفته‌اند به دلیل بی‌اعتنایی دولت به توصیه‌‌های مراجع و اهانتی که به آنها شده، فعلا از پذیرش اعضای کابینه خودداری کنند».

لاریجانی: «مرجعیت رکن تفکر اسلامی است»

در پی این اتفاقات، برخی از وزیران دولت نهم، از جمله وزیر ارشاد محمد حسین صفارهرندی در صدد دلجویی از مراجع برآمدند. او با تاکید بر ضرورت حفظ شان و جایگاه بزرگان دین، به اهالی رسانه‌ها هشدار داد:« دامن زدن به مسایلی که فقط دل‌ها را آزرده و روح را مکدر می کند سوغات منحوسی است که از بیرون آمده است». وزیر ارشاد این سخنان را بدون بدون ذکر نام، در ارتباط با نوشته‌های محمد نوری‌زاد بیان کرد. نوری‌زاد با اشاره به «مراجعی مانند شریعتمداری، منتظری، صانعی، آذری‌قمی و چند تن دیگر» که به گفته‌ی او « یا بنا به مصالحی از گردونه مرجعیت به دور افتادند و یا ترجیحا خانه‌نشین شدند» نتیجه می‌گیرد: « هیچ دلیلی ندارد مرجعی كه امروز از عزت و احترام برخوردار است، صباحی دیگر از گردونه اعتبار به كناری نیفتد».

به رغم این واقعیت که بعضی از مراجع به دلایل متفاوت از جمع صاحب‌نفوذان دورافتاده یا دور نگه داشته شده‌اند، ظاهرا این جایگاه هنوز از چنان نفوذی برخوردار است که کاندیداهای ریاست جمهوری نمی‌توانند نسبت به آن بی‌اعتنا باشند. علی لاریجانی رئیس مجلس، هفدهم شهریورماه، با بیان این که «مرجعیت رکن تفکر اسلامی است»، توهین به ساحت مراجع را «اقدامی برخلاف مصالح کشور» عنوان کرد.

لاریجانی، که خود نیز که از نامزدان احتمالی انتخابات ریاست‌جمهوری محسوب می‌شود، تصمیم برای نمایندگی از شهر قم را پس از رایزنی با علمای ساکن این شهر اتخاذ کرد. تجربه‌ی انتخابات گذشته نشان می‌دهد که مراجع تقلید قم، حتی اگر به تنهایی تعیین کننده‌ی نتیجه نباشند، مواضع‌شان در کاهش یا افزایش آراء بعضی از نامزدان بی‌تاثیر نیست.