نمایشگاه گنجینه «توت‌عنخ‌آمون» در کلن آلمان
۱۳۸۹ مهر ۲۱, چهارشنبه
سکان حکومت را وزیر او "اِیه" در دست داشت و هم او پس از مرگ «توت‌عنخ‌آمون» جانشین‌اش شد. توتانخامون در ۱۹ سالگی به‌گونه‌ی مرموزی درگذشت.
قبر «توت‌عنخ‌آمون» و گنجینهی اشیای از نظر تاریخی ارزشمند درون اتاق مقبره در ۲۲ نوامبر ۱۹۲۲ در "دره‌ی ملوک و ملکات" توسط باستان‌شناس انگلیسی هووارد کارتر پس از یک تلاش هفت‌ساله کشف شد. در آن هنگام این کشف باستان‌شناختی به دنیای تخیلات افکار عمومی جهانی دامن زد.
جسد مومیایی این فرعون جوان مصر که نخست درون یک قبر و سپس در چهار محفظه نگهداری می‌شد، در ۲۹ نوامبر ۱۹۲۲ برای بازدید عموم و رسانه‌‌های بین‌المللی به طور رسمی گشایش یافت. شکوه و جلال این گنجینه جهانیان را در شگفتی فروبرد و ذهن بیننده را به سوی دنیای رازناک تاریخ مصر باستان کشاند.
امپراتوری مصر باستان
امپراتوری‌های مصر باستان تاریخی سه هزار ساله دارند که از ۳۱۰۰ پیش از میلاد می‌آغازد و با فتح مصر توسط امپراتوری رُم در سال ۳۰ پیش از میلاد پایان می‌گیرد.
این دوران تاریخی را به سه دوره تقسیم می‌کنند: میان‌دوره‌ی نخستین (سلطنت میانی)، میان‌دوره‌ی دوم (سلطنت نوین) و میان‌دوره‌ی سوم (سلطنت پسین). در طول این هزاره‌ها ۳۰ سلسله بر سرزمین مصر فرمان راندند. سی و یکمین سلسله متعلق به بتلمیوسی‌ها بود که جانشینان اسکندر به حساب می‌آیند.
امپراتوری نوین با سلسله‌ی هیجدهم آغاز می‌شود که پادشاهان آن نزدیک به ۳۵۰ سال (از ۱۵۵۰ تا ۱۲۹۲ پیش از میلاد) بر سرزمین مصر فرمان راندند.
بارزترین چهره‌‌‌ی این سلسله آمِنوفیس سوم، جد «توت‌عنخ‌آمون» بود که ۴۰ سال (۱۳۷۰ تا ۱۳۴۰) بر مصر حکومت کرد. فرمانروایی او برای سرزمین حاشیه‌ی نیل، ثبات، رفاه و قدرت به ارمغان آورد.
آمنوفیس سوم برخلاف سنت اسلاف خود، با «اِیه» زنی خارج از خانواده‌ی سلطنتی ازدواج کرد و او را به عنوان ملکه در جوار خود نشاند. او که یکی از دختران دبیران بلندپایه‌ی دربار بود، با شخصیت قدرتمند خود در اتخاذ سیاست‌های داخلی و خارجی فرعون نقشی تعیین‌کننده داشت.
آمنوفیس سوم در طول فرمانروایی خود کتیبه‌های بسیار برای خود و خانواده‌اش برجای گذارد. وی عظیم‌ترین بناهای سنگی را به هنگام حیات خود برافراشت که نشان از امپراتوری قدرتمند مصر دارند.
ملکه اِیه برای آمنوفیس سه دختر و سه پسر آورد که اخناتون یکی از آنها بود. هم او پس از مرگ پدر با نام سلطنتی آمنوفیس چهارم بر تخت پادشاهی نشست.
آمنوفیس چهارم که نخست همچون اسلاف خود خدایان چندگانه، از جمله خدای خورشید را می‌پرستید، در سال سوم سلطنت خود معبدی عظیم برای خدای خورشید «آتون» بنا کرد. وی چندی بعد سنت دینی پیشینیان خود را شکست، چندخدایی را برچید و ستایش خدای بزرگ مصر «آمون» را ممنوع کرد.
این فرعون مصر خداوند یکتا را خدای خورشید «آتون» اعلام کرد. او با این اصلاح رادیکال دینی، بنیانگذار توحید و یکتاپرستی در تاریخ به شمار می‌رود.
آمنوفیس چهارم از روحانیان پیرو «آمون» سلب قدرت کرد و با تغییر نام خود به «اخناتون» («اِخن آتون» به معنای "خادم بارگاه آتون") خود را یگانه حلقه‌ی واسط میان مردم و خدای خورشید «آتون» نامید.
از نظر تاریخ‌شناسان، اخناتون سایه‌ی یک دیکتاتوری دین‌سالار را بر سرزمین مصر گستراند که بر نظامیان تازه به قدرت رسیده‌ی برخاسته از خانواده‌های ناشناخته و غیرمصری اتکا داشت.
اخناتون از همسرش نفرتیتی، که می‌گویند در زیبایی همتا نداشت، شش دختر و یک پسر به دنیا آورد. وی بعدها دو تن از دخترانش را نیز به زنی گرفت. در آن دوران معمول بود که پادشاهان برای حفظ تبار و خاندان سلطنتی با دختر یا خواهر خود ازدواج می‌کردند.
«توت‌عنخ‌آمون» به معنای "مظهر زنده‌ی آتون"، یگانه فرزند پسر اخناتون، که به احتمال بسیار از همسر اصلی‌اش نفرتیتی بوده است، چند سال پس از مرگ پدر در هفت سالگی بر تخت سلطنت جلوس کرد. وی پس از ۱۷ سال سلطنت به دلایل تاکنون ناشناخته‌ای جان سپرد.
رشته‌های حکومت و قدرت در طول فرمانروایی این فرعون جوان بیشتر در دست روحانیان و دبیران پرنفوذ دربار بود. روحانیتی که در زمان پدر از آنها سلب قدرت شده بود، در زمان توتانخاتون بار دیگر جان گرفت. هم آنها بار دیگر قدرت دینی را به خدای «آمون» بازگرداندند. در پی آن بود که توت‌عنخ‌آمون نام خود را به «توت‌عنخ‌آمون»، به معنای "مظهر زنده‌ی آمون"، تغییر داد.
با مرگ ناگهانی «توت‌عنخ‌آمون»، نخست «اِیه»، وزیر اعظم و صدر روحانیت، سکان قدرت را در دست گرفت و پس از مرگ او فرمانده‌ی ارشد سپاهیان مصر به نام «حارمحاب» به قدرت رسید.
حارمحاب با کینه‌ای که از خاندان اخناتون و توت‌عنخ‌آمون در دل داشت، تمام سنگ‌نبشته‌ها و بناهای عظیم پیشینیان خود را ویران کرد. ولی مقبره‌ی توت‌عنخ‌آمون و گنجینهی نهفته در آن از دیده‌ی وی و نسل‌های پس از او به مدت بیش از ۳ هزار سال پنهان ماند.
در سال ۱۹۲۲ بود که با تلاش پیگیرانه‌ی مصرشناس بریتانیایی، هووارد کارتر، گنجینهی توت‌عنخ‌آمون در دل "دره‌ی ملوک و ملکات" کشف شد. این گنجینه در نوع خود از آثار باستانی بی‌مانند مصر است که یکپارچه از دستبرد راهزنان در امان مانده.
نمایشگاهی که اخیرا در شهر کلن آلمان گشایش یافته، تمامی این آثار باستانی گرانبها را در معرض دید بازدیدکنندگان می‌گذارد. ولی هیچیک از این آثار اصل نیستند. در موزه‌هایی که تاکنون گنجینهی توت‌عنخ‌آمون را در شهرهای بزرگ دنیا عرضه کرده‌اند، حداکثر ۵۰ قطعه‌‌ی اصل از این گنجینه به نمایش گذارده شده‌‌اند. مهم‌ترین قطعه‌ها به دلیل شکنندگی و آسیب‌پذیری، مدت‌هاست که از موزه‌ی قاهره خارج نمی‌شوند.
از این رو، به ابتکار علاقمندان و کارشناسان آلمانی، از تمام آنچه که هووارد کارتر در سال ۱۹۲۲ کشف کرده، بدیلی دقیق با همان ابعاد اصل به دست هنرمندان مصری ساخته شده است.
این نمایشگاه قرار است از آلمان به دیگر شهرهای اروپایی نیز انتقال یابد. بازدیدکننده با مشاهده‌ی عکس‌‌هایی از سال ۱۹۲۲ و روند کار کاوشگرانه‌ی هووارد کارتر و همکارانش آشنا می‌شود و به دشواری و اهمیت این اکتشاف پی می‌برد.
علاقمندان همچنین می‌توانند با مشاهده‌ی دو فیلم که به قصد نمایش در این نمایشگاه تهیه شده، به پیشینه‌ی تاریخی توت‌عنخ‌آمون و به لحظات هیجان‌انگیز کشف این گنجینه نیز پی ببرد.
داود خدابخش
تحریریه: بابک بهمنش
[برای مشاهده گالری عکس و سایت نمایشگاه روی لینک‌های زیر کلیک کنید.]