هشتمین سالگرد رویداد ۱۱ سپتامبر
۱۳۸۸ شهریور ۱۹, پنجشنبه
دو هواپیما برج‌های دوقلوی مرکز تجارت جهانی در نیویورک را هدف گرفتند و ویران کردند. هواپیمای سوم ساختمان پنتاگون در نزدیکی واشنگتن را هدف گرفت و آسیب‌های جانی و مالی سنگین وارد کرد. هدف هواپیمای چهارم هرگز روشن نشد، زیرا این هواپیما بر اثر مقاومت خدمه و سرنشینان آن در برابر تروریست‌ها، در ایالت پنسیلوانیا سقوط کرد.
آماری تکان‌دهنده
در این عملیات بی‌سابقه‌ی تروریستی، روی هم ۳۰۱۵ تن و از جمله همه‌ی تروریست‌ها کشته شدند. از آن میان، ۲۵۹۰ تن در برج‌های دوقلوی مرکز تجارت جهانی جان باختند و ۱۲۵ تن در ساختمان پنتاگون. ۲۴۶ سرنشین چهارمین هواپیمای ربوده‌شده نیز همگی کشته شدند. در نیویورک پیش از فروریزی برج‌های دوقلو، بیش از ۱۵۰۰۰ نفر توانستند به محلی امن منتقل شوند.
این رویداد، از منظر پیامدهای آن، نقطه‌ی عطفی تاریخی بود. ایالات متحده‌ی آمریکا برای نخستین بار پس از جنگ جهانی دوم، در سرزمین خود مورد حمله قرار گرفت. با این تفاوت که دشمن مهاجم، دولت مشخصی نبود که به این کشور اعلام جنگ داده باشد.
این اقدامات تروریستی به حساب شبکه‌ی ترور القاعده گذاشته شد. بعدها شماری از سازمان‌دهندگان آن نیز به طرح خود اذعان کردند. معلوم شد که طراحان اصلی عملیات تروریستی، خالد شیخ محمد و محمد عاطف بوده‌اند. از ۱۹ تروریست این رویداد، ۱۵ تن شهروند عربستان سعودی بودند. آمریکا، اسامه بن‌لادن، رهبر شبکه‌ی ترور القاعده، را متهم کرد که مبتکر و تامین‌کننده‌ی مالی این عملیات بوده است.
همبستگی بین‌المللی
رویداد ۱۱ سپتامبر افکار عمومی جهان را بهت‌زده کرد. بلافاصله موج گسترده‌ای از همبستگی با ایالات متحده‌ی آمریکا در کشورهای گوناگون جهان به راه افتاد. میلیون‌ها تن در شهرهای مختلف دست به راهپیمایی همبستگی زدند. صدها مراسم بزرگداشت برای قربانیان برگزار شد.
در نیویورک مراسم بزرگداشت باشکوهی برای ادای احترام به قربانیان برگزار شد که در آن نمایندگان همه‌ی گروه‌های قومی و مذهبی ساکن آمریکا شرکت کردند. این مراسم نمونه‌ای درخشان از همبستگی و رواداری متقابل در یک جامعه‌ی چندفرهنگی بود که یکی از ویژگی‌های اصلی کلان‌شهری چون نیویورک نیز به شمار می‌رفت.
واکنش‌های سیاسی و امنیتی
پیامدهای سیاسی ۱۱ سپتامبر بسیار پردامنه بود. جامعه‌ی بین‌المللی نشست‌هایی برای بررسی این بحران برگزار کرد. شورای امنیت سازمان ملل در قطعنامه‌ای این رویداد را محکوم کرد. برای نخستین بار در تاریخچه‌ی پیمان ناتو، حادثه‌ی ۱۱ سپتامبر به عنوان حمله به یکی از اعضای این پیمان ارزیابی و اقدامی جنگ‌طلبانه خوانده شد. گفتنی است که برپایه‌ی منشور پیمان ناتو، حمله‌ی هر کشوری به یکی از کشورهای عضو این پیمان، حمله به همه‌ی کشورهای عضو محسوب می‌شود.
تدابیر امنیتی در مقیاس جهانی به شدت گسترش یافت. کنترل شدید فرودگاه‌ها و موسسات مهم و نیز شنودهای گسترده برای کشف شبکه‌های تروریستی در همه‌ی کشورهای غربی، در اولویت فعالیت‌های امنیتی قرار گرفت. دامنه‌ی تدابیر امنیتی در مواردی چنان ابعادی به خود گرفت که بسیاری از سازمان‌های جامعه‌های مدنی و حقوق شهروندی، آن‌ها را نقض حقوق و آزادی‌های دمکراتیک شهروندان ارزیابی کردند.
پیامدهای حقوقی مناقشه‌برانگیز
تنها یک ماه پس از این رویداد، جرج دبلیو بوش، رییس‌جمهوری وقت آمریکا، جنگ علیه افغانستان را با هدف نابودی شبکه‌ی ترور القاعده و پشتیبان آن رژیم طالبان، آغاز کرد. پیش از آن دولت بوش از رژیم طالبان خواسته بود که اسامه بن‌لادن را تحویل آمریکا دهد، ولی این رژیم اعلام کرد که در چارچوب آداب میزبانی اسلامی، تنها حاضر است او را به یک کشور اسلامی دوست بفرستد. در سال ۲۰۰۳ اشغال نظامی عراق آغاز شد و پس از مدت کوتاهی به سرنگونی رژيم صدام حسین انجامید.
ایجاد اردوگاه اسیران «جنگ علیه تروریسم»، یکی از پیامدهای حقوقی مناقشه‌برانگیز رویداد ۱۱ سپتامبر بود. به دستور پرزیدنت بوش، در پایگاه نظامی گوانتانامو در کوبا اردوگاهی برپا شد که چه از نظر نوع نگهداری زندانیان و چه از نظر روش بازجویی‌ها، بحث‌های دامنه‌داری برانگیخت. سازمان‌های حقوق بشری، کابینه‌ی بوش را به نقض خشن حقوق زندانیان در این اردوگاه متهم کردند.
الگوهای توضیحی درباره‌ی علل و انگیزه‌ها
از سال‌ها پیش بررسی‌های ژرفی در مورد عملیات تروریستی ۱۱ سپتامبر و علل آن به جریان افتاده است. برای انگیزه‌های این اقدام نظریه‌های گوناگونی پیش کشیده شده است. این نظریه‌ها از الگوهای توضیحی «مبارزات ضدامپریالیستی ملت‌های تحت ستم» تا «پیامدهای خانمانسوز جهانی‌شدن» در کشورهای رشدیابنده را دربرمی‌گیرد. از منظر جامعه‌شناختی فرهنگی نیز پدیده‌ی «تروریسم اسلامی» به عنوان محصول و پیامد مدرنیزه شدن جوامع سنتی مورد توجه قرار می‌گیرد.
درباره‌ی رویداد ۱۱ سپتامبر، بازار «نظریه‌های توطئه» نیز داغ است. بسیاری از طرفداران «نظریه‌ی توطئه» بر این باورند که دولت آمریکا تعمدا اجازه داد عملیات ۱۱ سپتامبر انجام گیرد، تا بهانه‌ای برای حمله‌ی نظامی به افغانستان و عراق و اشغال این دو کشور بیابد.
BM/BB