هند و پاکستان، ۷۰ سال استقلال و ۷۰ سال دشمنی

در شامگاه ۱۵ اوت ۱۹۴۷، یعنی ۷۰ سال پیش، جواهرلعل نهرو، از رهبران جنبش استقلال هند و نخستین نخست وزیر این کشور، لحظه استقلال هند را لحظه‌ نادری در تاریخ این کشور نامیده بود و این لحظه را هم پایان فصلی از تاریخ هند دانسته بود و هم ورود به دورانی نوین که در آن آزادی و زندگی‌ دوباره در هند زاده می‌شود.

این ارزیابی سیاسی نهرو در آن هنگام و پس از پیروزی مبارزات طولانی مردم هند بازتاب رویکردی خوش‌بینانه به آینده این کشور بود. بازتابی که اما با واقعیت همخوانی نداشت. استقلال هند به جدایی پاکستان از این کشور انجامید و مشکلات فراوانی برای این دو کشور ایجاد کرد.

در آن دوران آشفته تاریخی ۷ یا ۸ میلیون نفر از مردم این کشور زادگاه خود را در هند ترک کردند و راهی پاکستان شدند و میلیون‌ها نفر نیز راهی هند شدند. بر اساس گزارش مورخان، صدها‌هزار نفر از مردم این کشور قربانی خصومت دینی و رویارویی خشن مذهبی شدند.

لاهور و ویرانی‌های ناشی از رویارویی خشونت‌بار بین مسلمانان و هندوها. بسیاری از نقاط هند در جریان این درگیری‌های خونین به ویرانه بدل شدند. این سرآغاز تاریخی پررنج و مصیبت بود. درگیری‌ها در جریان مبارزات استقلال بنگلادش و همچنین در کشمیر ادامه یافتند.

آرزوهای رهبر جنبش استقلال هند، مهاتما گاندی برای برپایی یک کشور متحد و مستقل در جریان این درگیری‌های خشونت‌بار و جدایی دو کشور هند و پاکستان بر باد رفت. او ضمن انتقاد از این شرایط هولناک گفته بود: «ممکن است که ما به ادیان متفاوتی تعلق داشته باشیم، اما ما برادران هم هستیم و برادران یکدیگر را در آغوش می‌گیرند.»

گاندی همواره خواستار مقابله یکپارچه و بری از اختلافات دینی و خشونت علیه نیروهای استعماری در هند بود. و از آن گذشته قرار نبود که مبارزات استقلال‌طلبانه مردم هند به دو پاره شدن کشور بینجامد. اما خصومت و رویارویی مسلمانان و هندوها بر همراهی آنان در مبارزات استقلال‌طلبانه این کشور سایه افکنده بود. همراهی آنان توام با بی‌اعتمادی و عداوت بود.

مبارزات استقلال‌طلبانه هند با تشکیل کنگره ملی هند در بمبئی وارد مرحله جدید شد. در ترکیب این کنگره در سال ۱۸۸۵، از مجموع ۷۳ نماینده، ۵۴ نماینده هندو و تنها ۲ نماینده مسلمان بودند. موضوعی که نارضایتی و خشم مسلمانان را به همراه داشت. همین امر به بی‌اعتمادی اقلیت مسلمان نسبت به تصمیمات این کنگره دامن می‌زد. (عکس صحنه‌ای از واپسین درگیری دو کشور، ۱۲ مه ۲۰۱۷)

در همایش سال ۱۹۰۶، اتحادیه مسلمانان هند هدف خود را دفاع از منافع اقلیت مسلمان و حقوق سیاسی آنان اعلام کرده بود. اما وضعیت در آن دوره طوفانی لحظه به لحظه دگرگون می‌شد. تلاش مسلمانان هند برای حضور پررنگ‌تر در سیاست این کشور در سال ۱۹۴۶ نتیجه داد و اتحادیه مسلمانان این کشور در جایگاهی برابر با هندو‌ها قرار گرفت. اما همین موضوع زمینه‌ساز و بستر تحولاتی شد که به جدایی و استقلال پاکستان راه برد.

به‌رغم تلاش‌های رهبران جنبش استقلال، یعنی محمدعلی جناح، رهبر اتحادیه مسلمانان و مهاتما گاندی، رهبر هندوهای این کشور، شکاف ایجاد شده میان پیروان این دو دین و بی‌اعتمادی آن‌ها نسبت به یکدیگر کماکان باقی ماند. زمزمه‌های جدایی از هند و استقلال پاکستان در سال ۱۹۴۰ طنین بیشتری یافت. به‌ویژه آنکه در سال ۱۹۳۹ در قطعنامه لاهور عملا موضوع استقلال پاکستان عنوان شده بود.

درگیری بین پیروان اتحادیه مسلمانان و کنگره ملی هند لحظه به لحظه خشونت‌بارتر می‌شد. در اوت سال ۱۹۴۶ این درگیری‌ها در کلکته هزاران کشته برجای نهاد. تحولات سیاسی هند به آنجا منجر شد که روز ۱۴ اوت ۱۹۴۷ ابتدا استقلال پاکستان توسط پارلمان بریتانیا اعلام شد و ساعاتی پس از آن، یعنی در نخستین دقایق روز ۱۵ اوت، استقلال هند رسمیت یافت.

در جریان جدایی دو کشور و درگیری‌های پس از آن، نزدیک به یک میلیون نفر کشته شدند. از آن گذشته، میلیون‌ها نفر ناگزیر به ترک زادگاه خود گشتند. زمینه‌های درگیری بین دو کشور مستقل هند و پاکستان از همان روز نخست جدایی دو کشور ایجاد شده بود. این درگیری‌ها خود را در رویارویی‌های کشمیر مرتب بازتولید می‌کنند.

محمدعلی جناح بر آن بود تا کشمیر را از سطه هندوها خارج کند و هند نیز اقدام به اعزام نیرو و تصرف بخش بزرگی از این منطقه نمود. تا کنون بر سر کشمیر سه بار درگیری نظامی بین هند و پاکستان روی داده است.

هند و پاکستان، هر دو ۷۰مین سالگرد استقلال خود را جشن می‌گیرند. اما این دو ملت انگیزه‌ای برای جشن گرفتن ندارند. هند و پاکستان به دو قدرت اتمی با سامانه‌های مدرن دفاعی بدل شده‌اند. حال آنکه اکثریت مردم این دو کشور در فقر زندگی می‌کنند و نیازهای اولیه آن‌ها تامین نیست.