وضعیت ناگوار ایران، در روز جهانی نویسندگان در بند
۱۳۸۹ آبان ۲۴, دوشنبه
انجمن جهانی قلم در سال ۱۹۲۱ میلادی به وجود آمد و اکنون دربرگیرنده‌ی نمایندگان ۱۴۴ کشور است. کمیته نویسندگان زندانی این انجمن که ۱۹۶۱ تشکیل شد، بیست سال بعد از آغاز فعالیتش، پانزدهم نوامبر را روز نویسندگان در بند نامید. این نامگذاری بهانه‌ایست تا هر سال توجه افکار عمومی بیشتر به وضعیت نویسندگان و روزنامه‌نگارانی که به خاطر فعالیت‌های حرفه‌ای در زندان به سرمی‌برند جلب شود.
فهرست طولانی نویسندگان در بند
یکی از فعالیت‌های "انجمن قلم" تهیه‌ی فهرستی از نام و مشخصات نویسندگان زندانی در کشورهای مختلف جهان است. تازه‌ترین فهرست انجمن که تابستان امسال منتشر شد، نام کسانی را دربردارد که در نیمه‌ی نخست سال جاری میلادی بازداشت شده‌اند یا همچنان در بازداشت به سرمی‌برند.
فهرست کمیته‌ی نویسندگان زندانی در ۱۰۷ صفحه تنظیم شده است. کشورهایی که نام شماری از شهروندانش در این فهرست قرار گرفته باشد کم نیستند؛ تفاوت بر سر تعداد صفحه‌هایی است که به هر کشوری تعلق دارد. نمایندگان نزدیک به ۶۰ کشور در این کمیته فعال هستند.
کمیته‌ی یادشده هر سال به مناسبت پانزدهم نوامبر پنج مورد ویژه را که در آن جان نویسندگان به شدت در خطر قرار دارد معرفی می‌کند. این موارد اغلب با نمونه‌هایی که تشکل‌هایی چون "سازمان جهانی حقوق بشر" و "خبرنگاران بدون مرز" معرفی می‌کنند یکی هستند.
کمیته‌ی نویسندگان زندانی به عنوان عضو مشاور با کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل همکاری می‌کند.
ایران، «زندان بزرگ روزنامه‌نگاران»
گرچه شمار کشورهایی که نامشان در فهرست‌های کمیته‌ی نویسندگان زندانی منتشر می‌شود زیاد است، چند کشور در سال‌های گذشته "میهمانان ویژه" و دائمی این فهرست هستند. ایران، چین، کوبا و ترکیه از جمله‌ی این کشورها به شمار می‌روند. جمهوری اسلامی ایران در یک سال و نیم گذشته لقب بزرگترین زندان روزنامه‌نگاران را به خود اختصاص داده است.
در گزارش‌های سال گذشته و امسال کمیته‌ی نویسندگان، فصلی به وضعیت نویسندگان، روزنامه‌نگاران و وبلاگ‌نویسان ایرانی پس از انتخابات بحث برانگیز دهمین دوره ریاست جمهوری اختصاص دارد.
۶۰۰ نویسنده در خطر
در کنار فهرستی که هر شش ماه منتشر می‌شود بولتن ماهانه‌ای نیز به آخرین خبرها از وضعیت نویسندگان و روزنامه‌نگاران زندانی می‌پردازد. در گزارشی که به مناسبت نمایشگاه کتاب فرانکفورت، اکتبر امسال منتشر شد ۶۰۰ مورد پیگرد، حبس، آزار و قتل نویسندگان به ثبت رسیده است. از این میان بیش از ۲۰۰ نویسنده و روزنامه‌نگار به "جرم" استفاده از حق آزادی بیان به جبس‌های طولانی محکوم شده‌اند، ۲۵ نفر به قتل رسیده‌اند و حدود ۱۰ نفر ناپدید شده‌اند.
در گزارش ماه اکتبر پن، به دلیل حضور آرژانتین به عنوان میهمان ویژه‌ی نمایشگاه کتاب فرانکفورت به وضعیت نویسندگان آمریکای لاتین توجه ویژه‌ای شده است.
بر پایه‌ی این گزارش در مکزیک و گواتمالا نویسندگان و روزنامه‌نگاران بسیاری توسط گروه‌های مورد حمایت حکومت سر به نیست شده‌اند. شمار این گونه حوادث در مکزیک طی ۴ سال گذشته به بیش از ۳۰ مورد می‌رسد.
تغییر مثبت در کوبا
کوبا نیز از کشورهایی است که وضعیت نویسندگان و ناراضیان آن با نگرانی دنبال می‌شود. کوبا از ابتدای سال ۲۰۰۳ که "بهار سیاه" نامیده شد، یورش گسترده‌ای علیه نویسندگان و دگراندیشان را آغاز کرد. در آن تاریخ ۷۵ نویسنده‌ی معترض و منتقد بازداشت و به اتهام "اخلال در نظم عمومی" به حبس‌های طولانی محکوم شدند.
اورلاندو زاپاتا یکی از معترضان بازداشت شده‌ی کوبایی است که فوریه‌ی سال جاری پس از ۸۵ روز اعتصاب غذا جان خود را از دست داد.
ظاهرا پس از این اتفاق و افزایش فشارهای بین‌المللی چرخش و نرمشی در سیاست‌های حکومت کوبا به وجود آمده است. ناظران ابراز خوش‌بینی می‌کنند در وضعیت نویسندگان زندانی در کوبا تغییر مثبتی حاصل شود. ظاهرا دولت وعده داده بسیاری از نویسندگان زندانی را تا پایان سال جاری میلادی آزاد کند.
وضعیت نگران‌کننده ایران
در تازه‌ترین گزارش کمیته‌ی نویسندگان زندانی ایران یکی از کشورهایی است که وضعیت نویسندگان و روزنامه‌نگارانش در کانون توجه قرار دارد. اوضاع ایران از این جهت بسیار نگران‌کننده توصیف می‌شود که حکومت اپوزیسیون رسمی داخلی را نیز برنمی‌تابد. فشارها و بازداشت‌ها عمدتا متوجه اصلاح‌طلبان، یکی از دو جناح اصلی و رسمی در حکومت جمهوری اسلامی می‌شود که پیش از این "خودی" محسوب می‌شدند.
فعالان و سران این جناح سالیان دراز در حکومت سهیم بوده‌اند و در شکل دادن به نهادهای اصلی جمهوری اسلامی نقشی تعیین‌کننده داشته‌اند. اغلب افرادی که رژیم به "براندازی نرم" و "فتنه‌گری" متهم می‌کند همچنان خود را وفادار به آرمان‌های آیت‌الله روح‌الله خمینی اعلام می‌کنند که در زمان حیاتش حذف و نابودی مخالفان ابعادی کم‌سابقه به خود گرفت.
سرگردانی ایرانیان در ترکیه
در این گزارش به اعتصاب غذای شماری از زندانیان اوین در شهریور ماه ۱۳۸۹ اشاره شده که به شرایط دشوار و غیرانسانی زندان اعتراض دارند.
انجمن جهانی پن می‌نویسد اوضاع ایران از آن جهت متاثرکننده است که وابستگان زندانیان با تهدید و ارعاب از اطلاع‌رسانی در مورد وضعیت بازداشت‌شدگان منع می‌شوند.
کمیته‌ی نویسندگان زندانی خواستار حمایت از روزنامه‌نگاران و وبلاگ‌نویسانی شده که برای نجات جان خود کشور را ترک کرده و اکنون در جنوب شرقی ترکیه به سر می‌برند.
از شمار دقیق این افراد اطلاعات قابل اعتمادی در دست نیست، اما شواهد حکایت از حضور ده‌ها ایرانی در ترکیه و ادامه‌ی مهاجرت به این کشور دارد؛ کشور آلمان حاضر شده به ۵۰ نفر از این ایرانیان پناهندگی اعطا کند. کمیته خواستار توجه بیشتر به وضعیت وبلاگ‌نویسان و روزنامه‌نگاران ایران در ترکیه شده است.
جایزه‌ی پن آلمان برای لیو شیائوبو
در آستانه‌ی روز جهانی نویسندگان در بند، چین نیز بار دیگر مانند ایران در کانون توجه قرار گرفته است. پس از اعطای جایزه‌ی صلح نوبل به لیو شیائوبو اکنون مرکز آلمانی پن نیز "جایزه‌ی هرمان کستن" را به این منتقد چینی اهدا کرده است.
منابع خبری آلمان مراسم اهدای این جایزه را که چهار روز پیش (۱۱ نوامبر ۲۰۱۰) برگزار شد بی‌سابقه توصیف کرده‌اند؛ در این مراسم نه برنده‌ی جایزه حضور داشت نه همسرش لیو شیا. ناراضی چینی از دسامبر سال ۲۰۰۸ به اتهام تهیه‌ی پیش‌نویس متنی که در آن خواستار اصلاحات سیاسی گسترده در کشورش شده به ۱۱ سال زندان محکوم شد.
رئیس کمیته‌ی نوبل لیو را برجسته‌ترین مظهر تلاش برای رعایت حقوق بشر و آزادی بیان در چین خوانده است. او که یکی از رهبران جنبش اعتراضی در سال ۱۹۸۹ محسوب می‌شود در پی ناآرامی‌های "میدان تیان آنمن" نیز ۱۸ ماه در زندان گذرانده است.
خانم لیو شیا که پس از انتشار خبر اهدای جایزه نوبل به همسرش با او ملاقات کرده می‌گوید لیوشیائوبو جایزه‌ی خود را به کشته‌شدگان میدان تیان آنمن اهدا کرده است. لیو شیا پس از این ملاقات در جبس خانگی به سر می‌برد.
تقدیر از پرهیز از خشونت
جایزه ی هرمان کستن به یاد رئیس سابق پن آلمان بنیان گذاشته شده که در سال ۱۹۹۶ درگذشت. کستن در دوران نازی‌ها همکاران بسیاری را از خطر آزار و پیگرد فاشیست‌ها در امان نگه داشت. در این مراسم بر جنبه‌های مدنی فعالیت‌های لیو تاکید شد و پرهیز از خشونت برای تبلیغ آزادی بیان و اصلاحات سیاسی مورد تقدیر قرار گرفت.
تین چی مارتین‌ـ لیائو رئیس انجمن قلم چین که در تایوان مستقر است جایزه‌ی هرمان کستن را از جانب همکار چینی خود دریافت کرد. او در این مراسم گفت "من به عنوان کسی که از چند دهه پیش دوست و همکار نزدیک لیو شیائوبو هستم مطمئنم که او از دریافت چنین جایزه‌ی ارزشمندی از آلمان بسیار مفتخر و خوشبخت است." لیو خود از موسسان انجمن قلم چین و مدتی رئیس این تشکل بوده است.
BK/AA