پاسخ به پرسش و انتقاد: حکم ارتداد
۱۳۸۷ مهر ۲۸, یکشنبه
«هر دینی دارای گزاره‌های صدق و کذب بردار است. اما آیا این گزاره‌ها اثبات پذیرند؟ بسیاری از فیلسوفان گزاره‌های دینی را اثبات ناپذیر (خرد گریز) تلقی می کنند. به عنوان نمونه، ابوعلی سینا می‌گفت معاد را نمی‌توان با دلائل عقلی اثبات کرد.»
مباحثی که چندی است اکبر گنجی، زیر عنوان "قرآن محمدی" پیش برد، چنین آغاز می‌شود. او نوشته‌های خود در این باره را در سایت رادیو "زمانه"، منتشر کرده است.
اکبر گنجی، نویسنده و روزنامه‌نگار، ابتدا بر سر موضوع آزادی بیان با حکومت اسلامی درگیر شد. در افشای چهره‌های پشت پرده‌ی قتل‌های زنجیره‌ای کوشید و این امر باعث شهرت او شد. او در سطح جهانی نیز به عنوان فعال حقوق بشر شناخته گردید. اکبر گنجی زندان کشید و ناملایمات بسیاری را متحمل شد. سرانجام به ناچار کشور را ترک کرد.
نقد ایدئولوژی تعبد
اکبر گنجی، در سیر تفکر نقاد خود از حکومت اسلامی به ایدئولوژی آن رو آورده است. او در دوره‌ی اخیر به بعد تاریخی این ایدئولوژی پرداخته و سنت را از زاویه‌ی خردگریزی‌اش نقد کرده است.
گنجی در مقاله‌های اخیرش منقد ایمان‌گرایی است، یعنی نگرشی که اصل را ایمان و تعبد می‌داند.
او می‌نویسد:
«آیا ایمان‌گرایی پروژه‌ای قابل دفاع است؟ ایمان‌گرایان، معلوم نیست بر چه مبنایی یک آئین را بر آئین دیگر ترجیح می دهند. وقتی دلیل و استدلال ناممکن و نامطلوب است، چرا بجای تعبد و ایمان به اسلام، به "تثلیث" نباید تعبد و ایمان داشت؟ چرا نباید ایمان داشت که عیسای ناصری تاریخی به معنای حقیقی کلمه خدا بود؟مگر مسیح نمی گفت: "هرکه مرا ببیند، خدای پدر را دیده است"(یوحنا، ۱۴: ۹) و "من و پدرم خدا، یکی هستیم"(یوحنا ۱۰: ۳۰)؟».
گنجی با ایمان‌گرایان سر بحث ندارد، زیرا تعبد محض، بنابر تعریف بحث‌بردار نیست. او خود می‌نویسد: که مخاطب نوشته‌هایش «ایمان‌گرایان نیستند، مخاطب ما کسانی هستند که از عقلانیت آموزه های دینی دفاع می‌کنند و به دنبال عقلانی کردن باورهای دینی اند.»
فتوا در برابر پرسش
در حالی که اکبر گنجی، فقط به موضوع عقلانیت گزاره‌های ایمانی پرداخته، در این رابطه در مورد برخی امور ایمانی نظیر "وحی" یا "امام زمان" پرسش طرح کرده، و سخت کوشیده است بنماید که این گونه پرسشها در سنت تفکر اسلامی هم سابقه دارند، با واکنش تند یک آیت‌الله پرنفوذ قم مواجه شده است. فردی با مشخصات "علی ایمانی: خبرنگار شیعه نیوز پاریس" در مورد نظرات اکبر گنجی از آیت‌الله ناصر مکارم شیرازی استفتا کرده و دفتر آیت الله ضمن نهی رسانه‌ها از انتشار نوشته‌های گنجی، او را ناپاک و مرتد خوانده است. آیت الله همچنین پاسخگویی به پرسشها و انتقادهای گنجی را بیهوده دانسته است.
متن پاسخ دفتر مکارم شیرازی به استفتا در مورد نوشته‌های گنجـــی، آنچنان که در سایت "شیعـــه نیوز" (shia-news.com) آمده، به قرار زیر است:
«۱ـ هرگاه ثابت شود کسی این گونه سخنان را گفته است به یقین مرتد است و از نظر علمای اسلام پاک نمی‌باشد.
۲ـ البته نباید این گونه سخنان کفر آمیز زا نشر داد و نشر آن مسئولیت آفرین است مگر این که قبلا به وسیله خود آن گویندگان منتشر شده باشد و خبرگزاری بخواهد توجه به تهیه جواب آن بدهد.
۳ـ ما جواب شبهاتی مانند شبهه فرد مزبور درباره امام زمان(ع) را در کتاب حکومت جهانی مهدی(ع) داده ایم ولی بدانید این افراد از طرز سخنانشان پیداست که مغرض هستند و پاسخ به درد آنها نمی‌خورد.
والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته
دفتر آيت الله العظمی مکارم شيرازی; / بخش استفتاءات »
آیت الله پرکار
آیت الله مکارم شیرازی، در دوره‌ی احمدی نژاد، یکی از فعالترین آیت‌الله‌های قم بوده است. او نسبت به حجاب و موسیقی سخت حساس است و خواهان اعمال سانسور بیشتر در رسانه‌هاست. در بحثی که چندی پیش نامه‌ی سرگشاده‌ی محمد نوری‌زاد، کارگردان تلویزیون جمهوری اسلامی، خطاب به او برانگیخت و افشاگری‌هایی که عباس پالیزدار، از مرکز پژوهش‌های مجلس، در مورد فعالیت‌های اقتصادی برخی از روحانیون سرشناس کرد، اسم او بارها مطرح شد. نوری زاد، او را متهم کرده بود که مدام در امور دولتی دخالت می‌کند و پالیزدار، به سوءاستفاده‌های اقتصادی از منابع کشوری در دفتر او اشاره کرده بود.
فتوای ارتداد
فتوای ارتداد ممکن است به عنوان حکم به قتل تعبیر شود. البته در استفتائاتی که از آیت‌الله مکارم شیرازی، در مورد حکم ارتداد شده، او با صراحت فرمان به قتل نمی‌دهد. در بخش استفتائات سایت او به چنین پرسشی برمی‌خوریم:
«جنابعالى در ابتداى رساله مرقوم فرموده‌ايد: "عقيده مسلمان به اصول دين، بايد از روى دليل باشد." اگر مسلمانى به دنبال تحقيق رفت، و در نتيجه دينى غير از اسلام را برگزيد، آيا حق دارد پيرو آن دين شود؟ آيا حكم مرتد بر او جارى نمى شود؟ اگر جارى مى شود، چرا؟ آيا اين فتوا با فتواى به لزوم تحقيق در اصول دين، و عدم جواز تقليد در آن سازگار است؟ اصولا كسى كه مى‌داند، اگر به نتيجه اى غير از دين پدر و مادرش برسد كشته خواهد شد، چگونه مى‌تواند با فكرى آزاد در اصل دين تحقيق كند؟»
آیت الله در پاسخ نوشته است:
«تحقيق در دين و اعتقاد به يكى از مذاهب، غير از تظاهر به آن است. توضيح اين كه: بر همه واجب است در اصول دين به اندازه توانايى خود تحقيق كنند، و اگر واقعاً بعد از تحقيق كامل و كمك گرفتن از آگاهان، به آيينى غير از آيين اسلام معتقد شوند، معذور هستند; زيرا وظيفه عقلى و شرعى خود را انجام داده، ولى به خطا رفته‌اند. امّا كسى كه قبلا مسلمان بوده، و به عللى دين جديد اختيار كرده، اگر تظاهر كند محكوم به احكام مرتد است; و احكام مرتد در واقع از جمله احكام سياسى اسلام، براى جلوگيرى از نفوذ دشمنان در محيط اسلام، و اغفال و اغواى مردم است.»
در سایت آیت‌الله مکارم شیرازی همچنین با این استفتا در مورد مرتدان و پاسخ آن مواجه می‌شویم:
«اگر شوهر مرتد شود و نه فقط به دين اعتقادى نداشته باشد بلكه عليه آن نيز صحبت كند، حكم زندگى كردن همسرش با او چيست، لازم به ذكر است كه امر به معروف و نهى از منكر نيز در او اثرى نداشته است؟
همسرش بايد از او جدا شود و بر او حرام است و نيازى به طلاق ندارد.»
خشونت دینی
صدور حکم ارتداد از طرف آیت‌الله‌ها در مورد نویسندگان با حکم آیت‌الله خمینی علیه سلمان رشدی شهرت یافت. نمونه‌ی دیگری که شهرت جهانی پیدا کرد حکم علمای الازهر قاهره در مورد نصر حامد ابوزید بود. او را به دلیل تفسیرش از قرآن مرتد خوانده و در حکمی شبیه به فتوای آیت‌الله مکارم شیرازی، گفتند که همسرش بر او حرام است. مرتد خواندن، اکنون در برخی از کشورهای اسلامی امری عادی است. دو سال پیش آیت الله فاضل لنکرانی، از مراجع قم، دو روزنامه نگار اهل جمهوری آذربایجان را به اتهام توهین به قرآن واجب القتل دانست.
این گونه مظاهر خشونت دینی، موضوع پرسش‌های اکبر گنجی است. او در نقد خود بر ایمان‌گرایی، خواهان خردورزی شده و رواداری را تبلیغ می‌کند. پاسخ آیت الله مکارم شیرازی به انتقاد او از تعصب خشونت‌‌آور، فتوای متعصبانه است. آیت‌الله در مورد منتقدانی چون گنجی معتقد است که «پاسخ به درد آنها نمی‌خورد».
ر/ شیعه نیوز، سایت آیت الله مکارم شیرازی، سایت رادیو زمانه