پروتکل مونترال: بیست سال مبارزه با "حفره‌ی اوزون"

امروز "حفره‌ی اوزون"، تصویر هولناک ابتدایی خود را از دست داده است، حداقل در گزارش‌های خبری در رسانه‌ها. ولی در دهه‌ی ۱۹۸۰ دانشمندان، با ادراک این واقعیت که زمین در حال از دست دادن لایه‌ی حفاظی خود است، به وحشت افتادند. موضوع به مردم منتقل شد. توده‌‌ی مردم، وقتی پی بردند که خطر ابتلا به سرطان ناشی از اشعه‌ی مادون بنفش افزایش می‌یابد، نسبتاً سریع به خود آمدند.

وحشت موثر

میشائیل بوخویتتس، (Michael Buchwitz) که در "انستیتو‌ی فیزیک و محیط زیست" دانشگاه برمن کار می‌کند، می‌گوید: «آگاهی ما در آن زمان خیلی کم بود.» او اشاره می‌‌کند، دانشمندان می‌دانستند که گازهای آلاینده‌ی جو، لایه‌ی اوزون را از بین ‌می‌برند، "ولی ما فکر می‌کردیم که این روند خیلی آرام و نه این چنین سریع رخ می‌دهد."‌

با این‌حال، آن وحشت به واکنش سریع بی‌نظیری انجامید: دو سال پس از اولین اندازه‌گیری فشردگی لایه‌ی اوزون که در حال تراکم بود، "پروتکل مونترال درباره‌ی موادی که باعث از بین رفتن لایه‌ی اوزون می‌شوند" در ۱۶ سپتامبر سال ۱۹۸۷، به تصویب رسید.

این سند را تا به حال بیش از ۱۹۰ کشور امضاء کرده‌اند. مفاد این پروتکل، اقدامات جهانی را برا‌ی منع استفاده از موادی که منجر به تولید گازهای آلاینده‌ی جو می‌شوند، تنظیم‌ می‌کند، ضوابط تولید حداکثر این گازها را مشخص می‌سازد و نیز به کشورهای در حال رشد کمک می‌کند که به این اهداف‌، دست یابند.

زمان طولانی ترمیم

همه با این نظر موافقند که پروتکل مونترال یک موفقیت بزرگ در راه مبارزه با از بین‌رفتن محیط زیست و توفیقی عظیم در عرصه‌ی سیاست محیط زیستی جهانی است. ولی این سند چه تاثیر مشخصی داشته است؟ میشائیل بوخویتتس می‌گوید: «بیش از هرچیز این که ممنوعیت‌ها رعایت‌ می‌شوند.» اندازه‌گیری‌ها نشان می‌دهند که از شمار مولکول‌های گازهای آلاینده‌ در جو، به تدریج کاسته‌ ‌شده است.

حفره‌ی اوزون با این حال، ناپدید نشده‌است. میشائیل بوخویتتس توضیح می‌دهد که "بیش از ۱۰ سال است که حد اکثر ابعاد حفره‌های اوزون که به‌طور منظم بر فراز قطب جنوب پدید می‌آیند، اندازه‌گیری می‌شوند." بر فراز قطب شمال هم پدیده‌ی مشابهی، هر سال دیده‌می‌شود. هر‌چند که این امر در شکل ضعیف‌تری صورت می‌گیرد. با وجود موفقیت سند پروتکل، نمی‌توان روی ترمیم سریع لایه‌ی اوزون حساب کرد. میشائیل بوخویتتس می‌گوید: «مولکول‌های گازهای آلاینده عمری طولانی دارند. ده‌ها سال وضعیت‌شان ثابت‌ می‌ماند.» انتظار می‌رود که تازه در ۶۰ سال آینده، موقعیت سال‌های ۷۰ به دست آید.

عامل گرم‌شدن زمین

دانشمندان ولی کم خوش‌بین‌ نیستند. بوخویتتس در رابطه با گرم‌شدن جو زمین می‌گوید: «ما مطمئن نیستیم که وضعیت جهان در ۵۰، ۶۰ ساله آینده چگونه است. گازهای گلخانه‌ای که باعث افزایش گرما در سطح زمین شده‌اند، در سطوح بالاتر سبب سرما می‌شوند. و این امر به نوبه‌ی خود، روند ترکیب شیمیایی‌ای که لایه‌ی اوزون را از بین‌می‌برد، آسان می‌سازد.»

به این ترتیب، همه چیز به هم مربوط می‌شود. این قانون طبیعت است. و با پیدایی حفره‌ی اوزون برای اولین بار روشن می‌شود که : گازی که در قوطی اسپری هست، می‌تواند مسائلی با ابعاد جهانی به‌وجود آورد. این هم روشن شده است که انسان می‌تواند با موفقیت این مسائل را حل کند. به این ترتیب پروتکل مونترال، مدلی جسارت‌آمیز ارزیابی می‌شود، هرچند که در آن تفاوت‌ها بارزترند: برای گازهای آلاینده‌ی جو مثل هیدروکربن‌های مختلف و اکسیدهای نیتروژن (CFC) می‌توان به‌سادگی جانشینی پیدا کرد، ولی متاسفانه نمی‌توان انتشار (امیسیون) گاز کربنیک را سریعاً کاهش داد.