پیامدهای خودکفایی در تولید گندم

اکنون جمهوری اسلامی مدعی است از بزرگترین واردکنندکان گندم به صادر کننده‌ی آن تبدیل شده است. طرح خودکفایی در تولید گندم که از زمان دولت هاشمی رفسنجانی پیگیری می‌شود به نظر بسیاری از کارشناسان، گذشته از هزینه‌ی گزافی که به کشور تحمیل کرده، فعالیت‌های کشاورزی و محیط زیست را نیز به شدت تحت تاثیر قرار داده است.

محمدرضا اسکندری که در دولت محمد خاتمی، رئیس جمهور پیشین، به عنوان «مجری طرح ملی خودکفایی گندم» در وزارت کشاورزی مشغول به کار بود در دولت نهم وزیر این وزارتخانه شد تا مشخص شود خودکفایی گندم از طرح‌ها و برنامه‌های استراتژیک نظام جمهوری اسلامی است. گرچه اجرای این برنامه از زمان دولت هاشمی رفسنجانی آغاز شد احمد موسوی معاون حقوقی و پارلمانی رئیس جمهور محمود احمدی‌نژاد مدعی است دولت نهم ایران را به صادرکننده گندم تبدیل کرد.

شهریور ماه امسال خبرگزاری ایرنا از قول دفتر مجری طرح گندم وزارت کشاورزی اعلام می‌کند این چهارمین سال پیاپی است که کشور از واردات گندم بی‌نیاز شده. به رغم این، اردیبهشت ماه امسال خبرگزاری فارس از قول یک منبع آگاه از واردات یک میلیون و ۱۰۰ هزار تن گندم در سال گذشته گزارش می‌دهد.

روز یکشنبه بیستم آبان‌ماه، مـجـری طـرح‌هـای اسـتـراتـژیـك وزارت جـهـاد كـشـاورزی، خبر از صادرات ۷۰۰ هزار تنی گندم در سال جاری داده است. به گزارش ایسنا كمال ذبیحی در همایش كارشناسان و تولیدكنندگان گندم یزد می‌افزاید، با افزایش خرید گندم مازاد بر نیاز كشاورزان از پنج میلیون و ۶۶۶ هزار تن در سال ۸۰ به ۱۱ میلیون و ۵۳۰ هزار تن در سال جاری، جمهوری اسلامی پس از رسیدن به مرحله‌ی خودکفایی اکنون پا به مرحله‌ی صادرات گذاشته است.

سیاستی بحث‌انگیز

خودکفایی در تولید گندم در اصل بخشی از برنامه‌های بلندمدت جمهوری اسلامی برای رسیدن به خودکفایی در تولیدات کشاورزی بوده است. اما عیسی كلانتری ، وزیر سابق كشاورزی و رئیس فعلی اتحادیه كشاورزان معتقد است «سیاست‌های كشاورزی دولت و تمركز غیر معمول بر گندم و نادیده گرفتن سایر محصولات، بخش كشاورزی را دچار اختلال كرده است.»

به گفته‌ی معاون رئیس جمهور دولت مبلغ ۳ هزار میلیارد تومان برای خرید تضمینی محصولات کشاورزی در سال جاری در نظر گرفته است که ۲ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان آن سهم خرید گندم شده. دولت گندم را حدود ۲۱۰ تومان می‌خرد و پس از پرداخت هزینه‌های حمل و نقل، انبار و آسیاب، آن را به قیمتی کمتر از ۸ تومان به نانوایی‌ها می‌فروشد.

خودکفایی در گندم، افزایش واردات برنج و پنبه

قیمت فروش آرد آزاد هم کمتر از ۵۰ تومان است. با توجه به سیاست‌های گسترده‌ی دولت در مورد حمایت از کشت گندم، بسیاری از کشاورزان از تولید دیگر محصولات کشاورزی رویگردان شده‌اند. افزایش مصرف، کاهش تولید برخی از محصولات و سیاست‌های دولت به اعتقاد بسیاری از دست‌اندرکاران، باعث واردات بی‌رویه‌ی محصولات کشاورزی شده. ایران سال گذشته سه میلیارد دلار محصولات کشاورزی وارد کرده است.

عرضه‌ی سیر وارداتی چین در تهران اگرچه عجیب به نظر می‌رسد اما واقعیت دارد. غلامعلی قربانی نایب رئیس انجمن برنج، اول خرداد ماه، در گفتگو با خبرگزاری مهر، می‌گوید واردات بی‌رویه و بالا بودن قیمت تمام شده برنج باعث شده بسیاری از برنج‌کاران یا زمین‌های خود را رها کنند یا تغییر کشت دهند. چند روز پیش از آن، مدیر عامل کارخانجات پنبه پاک کنی خراسان محمدعلافچی به همین خبرگزاری گفته بود واردات بی‌رویه‌ی پنبه کشت این محصول را غیراقتصادی کرده است.

گندمی که جایی برای انبارش نیست

به اعتقاد صادق خلیلیان معاون وزیر جهاد کشاورزی خودکفایی در محصولات استراتژیک و اساسی در گرو انجام اقدامات زیربنایی و ساختاری است. ایران در حالی با تمام تلاش تولید گندم را به حدود ۱۲ میلیون تن رسانده که سیلوهای کشور ظرفیت نگهداری نیمی از این مقدار را هم ندارند. قرار است با آنچه «نهضت سیلوسازی» نامیده می‌شود طی دو سه سال آینده ۴ میلیون تن به ظرفیت سیلوهای کشور افزوده شود.

تشویق کشاورزان به کشت گندم گذشته از تغییر در ساختار فعالیت‌های کشاورزی، زیان‌های دیگری نیز در پی داشته که تاکنون چندان مورد توجه قرار نگرفته‌اند؛ شخم زدن مراتع و زمین‌های شیب‌دار دامنه‌ها برای این منظور به از بین رفتن منابع طبیعی و فرسایش زمین می‌انجامد که هزینه‌ی جبران خسارت‌های آن می‌تواند هزاران برابر صرفه‌جویی در واردات گندم باشد. به همین دلیل بسیاری از کارشناسان معتقدند رونق کشاورزی با سیاست‌های یک‌جانبه و بدون در نظر گرفتن تمام جوانب، در بهترین حالت موجب موفقیت‌های آنی و دوره‌ای می‌شود اما تاثیر مخرب آن دراز مدت خواهد بود.

بهزاد کشمیری‌پور، گزارشگر دویچه وله در تهران