«پیشرفت جنبش سبز نیازمند فشار اجتماعی است»

گفتگویی با حسن شریعتمداری تحلیل‌گر سیاسی در هامبورگ

دویچه‏وله: آقای شریعتمداری، با توجه به این که ما در ایران تجربه‏ی درازمدت کار حزبی و نهادهای مدنی را نداریم، فکر می‏کنید جنبش سبز بدون این تجربه اگر در یک مسیر خودبه‏خودی پیش رود، به چه نتیجه‌ای می‏تواند برسد؟

حسن شریعتمداری: جامعه‏ی ما از صدر مشروطه تا کنون، امکان به‏وجود آوردن نهادهای مدنی را جز در فرصت‏های کوتاهی پیدا نکرده است و همان‏طور که گفتید، تجربه‏ی زیادی در این مورد ندارد.
اما همان‏طور که آقای موسوی هم تاکید کردند، هیچ جامعه‏ای نیست که تجربه‏ای سنتی برای نهادهای مدنی خود نداشته باشد. البته نهادهای مدنی مدرن خیلی متفاوت‏ و خیلی بیشتر از نهادهایی هستند که جوامع سنتی داشتند. چرا که خواسته‏های جامعه‏ی مدرن خیلی خواسته‏های گوناگون و متکثری است.
این کار بدون کمک و همراهی نخبگان اجتماعی در هیچ جامعه‏ای ممکن نیست و دولت‏های استبدادی البته مانع مهم آنند. اگر دولت ایران بگذارد، نخبگان اجتماعی که خواسته‏های متکثر جامعه‏ی مدنی را می‏شناسند، مردم را بر اساس آن، در یک جامعه‏ی مدنی سازمان می‏دهند و جامعه‏ی ایران تبدیل به یک جامعه‏ی به‏هنجاری می‏شود که می‏تواند احزاب سیاسی را هم بسازد.

از واکنش‏های دولت نمی‏توان به این نتیجه رسید که چنین اجازه‏ای را بدهد. شما فکر می‏کنید جنبش اعتراضی از چه مسیری می‏تواند چنین شرایطی را تحمیل کند و یا به این مرحله برسد؟

جنبش سبز فقط با فشار اجتماعی می‏تواند این کار را بکند و برای این کار استراتژی، برنامه و رهبری می‏خواهد. چیزی که تاکنون آن را کم‏تر داشته است. آقای موسوی و آقای کروبی رهبران اخلاقی برآمده از انتخابات هستند ولی نخواستند یا نتوانسته‏اند که یک رهبر سیاسی تمام عیار باشند.
به این معنا که راه‏هایی برای مبارزه در پیش مردم بگذارند و برنامه‏هایی را عنوان کنند و با ایجاد فشار اجتماعی به چانه‏زنی بپردازند و خواسته‏های خود را پیش ببرند. گاهی این کار را کرده‏اند، گاهی هم نه. اما به هر صورت آن‏چه جنبش سبز کم دارد، یک رهبری تمام عیار سیاسی است.

از نکات دیگری که در صحبت‏های آقای موسوی جلب توجه می‏کند، اشاره‏ی ایشان به لزوم ارتباط با مراجع تقلید و روحانیت است. به نظر شما، برای نسل جوانی که حرکت خود را با ایده‏های مدرن‏تر می‏خواهد پیش ببرد، این یک عقب‏گرد محسوب نمی‏شود؟

تصور آقای موسوی از ابتدا با تصور جوانان و مردم و خواسته‏های آنان مقدار زیای فاصله داشته است. هرچند این‏جا و آن‏جا ایشان بر آزادی، دمکراسی و نهادهای مدنی پافشاری می‏کنند. ولی هم‏زمان به لزوم مراجعه به مراجع تقلید، ارزش‏های سال‏ ۶۰ و جمهوری اسلامی بدون یک کلمه کم و یک کلمه زیاد، اشاره می‏کنند که با هم متناقض هستند.
همان‏طور که می‏گویید، بیشتر نسل جوان امروز ایران، خواسته‏های خود را در راه و روش اغلب مراجع تقلید -حتی پیشروترین‏شان- پیدا نمی‏کند. بنابراین فقط یک فشار اجتماعی می‏تواند پاره‏ای از مراجع تقلید را با خواسته‏های آن‏ها همراه کند و البته باید ارتباط خود را در آن صورت نگاه دارد.
ولی اگر بنا باشد هیچ فشار اجتماعی‏ای نباشد و آن‏ها فقط به مراجع تقلید مراجعه کنند، آن وقت فقط به صورت مقلدین و اُمت همیشه در صحنه‏ی مراجع تقلید باقی خواهند ماند و کاری از پیش نخواهند برد.

میرحسین موسوی‏ امروز با میرحسین موسوی‏ای که کاندیدای انتخابات ریاست جمهوری شد، تفاوت دارد. این تفاوت‏ها و در مسیری که همه کم‏وبیش دارند در آن صیقل می‏خورند، تا چه اندازه می‏تواند از رهبران فعلی مخالفان، آن رهبری‏ای را بسازد که نماینده بخش پیشروتر این جنبش بتواند خود را در آن بازبشناسد؟

بخشی از این کار بر عهده‏ی دیگر نخبگان اجتماعی جنبش سبز است و بیشتر آن به اراده‏ی شخصی آقایان موسوی و کروبی وابسته است که چقدر می‏خواهند با این جنبش مدرن و رنگارنگ خود را پیوند بدهند.
اگر این کار را نکنند، با وجود این که در تاریخ ایران به خوبی و به نیکی از آنان نام برده خواهد شد، ولی آن‏ها را به عنوان کسانی که نمایندگی تمام جنبش سبز را داشته‏اند، نخواهند شناخت.
آقای موسوی و آقای کروبی باید گفتمان خود را توسعه بدهند، سعه‏ی صدر داشته باشند و دائماً به متحدین خودشان که گروه‏هایی با اندیشه‏های دیگر هستند، به عنوان کسانی که ممکن است عامل خارجی باشند، حمله نکنند.
این خط قرمزی است که نظام در پیش پای آنان می‏نهد و آنان باید به این خط قرمز تمکین نکنند. این‏ها متحدین واقعی آنان هستند و آقای موسوی و آقای کروبی، باید متحدین خود را در بین همه‏ی معترضین پیدا کنند، نه در بین جناح‏هایی از نظام که هیچ علاقه‏ای به آنان ندارند و فقط باید و نباید‏ها را به آن‏ها تحمیل می‏کنند.

مصاحبه‌گر: نیلوفر خسروی
تحریریه: فرید وحیدی