چالش «نشت‌بند» ایران در میانه خروش پروژه‌های انرژی منطقه
۱۳۹۸ آذر ۸, جمعه
۱۰ روزی از نشت نفت در میدان ابوذر ایران به‌خاطر فرسودگی خط لوله ۴۲ ساله دریایی می‌گذرد و کماکان آلودگی نفتی به طول حدود ۲۴ کیلومتر در آب‌های جزیره خارک در حال گسترش است.
سیاوش ارجمندزاده، مدیرکل بنادر و دریانوردی استان بوشهر، نبود نشت‌بند «استاندارد و کارخانه‌ای» را علت چالش در مهار نشت نفت عنوان کرده و گفته است شدت آلودگی به گونه‌ای است که مهار آن امکان‌پذیر نیست و احتمال توسعه دامنه آلودگی ایجاد شده وجود دارد.
این دومین بار طی چند ماه گذشته است که خط لوله کهنه میدان ابوذر در ته دریا دچار نشتی می‌شود.
اما در آن‌سوی مرزهای ایران، پروژه‌های ده‌ها میلیارد دلاری یکی بعد از دیگری در حال افتتاح است.
روز شنبه، نهم آذرماه رهبران آذربایجان، ترکیه،بلغارستان، یونان و مقامات ارشد اروپایی در ترکیه گرد می‌آیند تا یکی از مهم‌ترین پروژه‌های انرژی منطقه را افتتاح کنند: پایان خط لوله ترانس آناتولی، موسوم به تاناپ، برای تحویل سالانه ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز میدان شاه‌دنیز آذربایجان، واقع در دریای خزر، به اروپا.
چند روز پیش عملیات تزریق آزمایشی گاز آذربایجان به اروپا آغاز شد و از سال آینده یونان، بلغارستان، آلبانی و ایتالیا پذیرای گاز آذربایجان خواهند بود.
پروژه توسعه فاز دوم میدان شاه‌دنیز به همراه احداث خط لوله‌ای ۳۵۰۰ کیلومتری «کریدور جنوبی» که تاناپ بخشی از آن است، حدود شش سال پیش رقم خورد و ده‌ها شرکت بین‌المللی با سرمایه‌گذاری ۴۰ میلیارد دلاری، نهایتا این پروژه را عملیاتی کردند.
در فاز اول، ۱۶ میلیارد متر مکعب گاز میدان شاه‌دنیز به ترکیه و اروپا ارسال می‌شود و در میانه دهه آینده این حجم، دو برابر خواهد شد.
آذربایجان همچنین سال گذشته یک قرارداد ۴۰ میلیارد دلاری جدید برای توسعه بیشتر میادین نفتی «آذری‌چراغ‌گونشلی» با شرکای خارجی امضا کرد که از سال جاری روند سرمایه‌گذاری آغاز شده است.
ترکیه حدود یک ماه دیگر میزبان افتتاحیه یک پروژه عظیم دیگر خواهد بود: خط لوله «جریان ترک» که سالانه ۳۳ میلیارد متر مکعب گاز روسیه را به ترکیه می‌رساند و نیمی از آن در خود ترکیه مصرف خواهد شد و بقیه از طریق بلغارستان راهی قلب اروپا خواهد شد.
روسیه همچنین دوشنبه پیش رو، خط لوله «قدرت سیبری» را افتتاح خواهد کرد که سالانه ۳۸ میلیارد متر مکعب گاز این کشور از مناطق شرق سیبری را راهی چین می‌کند.
روسیه و چین در حال رایزنی برای ساخت خط لوله «قدرت سیبری ۲» هستند که قرار است ۳۰ میلیارد متر مکعب گاز از مناطق غرب سیبری را راهی چین کند و قزاقستان هفته گذشته رسما از روسیه درخواست کرد که این خط لوله از خاک قزاقستان بگذرد و به چین برسد.
قزاقستان که خود از پارسال صادرات گاز به چین را از طریق خط لوله دیگری موسوم به «آسیای میانه-چین» آغاز کرده، در حال گسترش پروژه میدان نفتی-گازی ۴۵ میلیارد دلاری «تنگیز» به کمک شرکت‌های بین‌المللی است که ۷۰ درصد آن تمام شده است.
این پروژه بعد از اتمام بزرگ‌ترین پروژه نفتی دریایی خزر، کاشاغان، آغاز شد. قزاقستان طی سال‌های گذشته موفق شد با کمک شرکت‌های اروپایی و آمریکایی پروژه ۵۰ میلیارد دلاری کاشاغان را افتتاح کند.
ترکمنستان، ازبکستان و قزاقستان طی سال گذشته مجموعا بیش از ۴۵ میلیارد متر مکعب گاز از طریق خط لوله «آسیای میانه-چین» راهی چین کردند و قرار است این حجم طی سال‌های آینده حدود یک سوم افزایش یابد.
این پروژه‌ها تنها گوشه‌ای از ده‌ها پروژه بزرگ در کشورهای شمالی ایران است که یکی پس از دیگری افتتاح می‌شوند.
در جنوب، قطر که شریک ایران در پارس جنوبی، بزرگ‌ترین میدان گازی جهان است، روز چهارشنبه هفته گذشته اعلام کرد تا سال ۲۰۲۷ تولید گاز مایع (ال ان جی) را از ۷۷ میلیون تن (۱۰۵ میلیارد متر مکعب) کنونی به ۱۲۶ میلیون تن در سال خواهد رساند. این یعنی افزایش ۶۴ درصدی تولید گاز قطر از میدان پارس جنوبی.
این کشور ۱۰ سالی زودتر از ایران توسعه بخش قطری پارس جنوبی را آغاز کرد و تاکنون ۲.۵ برابر ایران از پارس جنوبی برداشت گاز داشته است. البته ذکر این موضوع نیز مهم است که دو سوم از ذخایر پارس جنوبی در بخش قطری واقع شده است.
بخش ایرانی پارس جنوبی اما با معضلی بسیار جدی مواجه است: فشار میدان تا سال ۲۰۲۳ به شدت افت خواهد کرد و هر سال، از میزان تولید گاز ۱۰ میلیارد متر مکعب کاسته خواهد شد.
قطر سال‌ها پیش مشکل افت فشار در بخش قطری این میدان را حل کرده است.
ایران برای حل مشکل افت فشار پارس جنوبی قرار بود با کمک شرکت فرانسوی توتال ساخت سکوهای ۲۰ هزار تنی حامل چندین کمپرسور عظیم را آغاز کند و اولین قرارداد آن در فاز ۱۱ پارس جنوبی میان ایران، توتال و شرکت سی‌ان‌پی‌سی چین امضا شد.
توتال بعد از خروج آمریکا از برجام از این پروژه ۵ میلیارد دلاری خارج شد و شرکت چینی نیز ماه گذشته از این پروژه خارج شد. تنها چند شرکت غربی قادر به ساخت چنین سکوهایی هستند.
هم اکنون فشار مخرن بخش ایرانی پارس جنوبی حدود ۱۲۰ اتمسفر است، اما بعد از ۲۰۲۳ (حدود چهار سال آینده) هر سال ۷ اتمسفر از فشار میدان کاسته می‌شود.
نکته مهم اینجاست که سه چهارم کل گاز تولیدی ایران از پارس جنوبی انجام می‌شود و بدون کمپرسورهای عظیم سوار بر سکوهای ۲۰ هزار تنی (۱۰ تا ۱۵ برابر بزرگ‌تر از سکوهای فعلی پارس جنوبی) تولید ایران از این میدان به سرعت کاهش خواهد یافت.
ایران با ۳۳ تریلیون متر مکعب، بعد از روسیه بزرگ‌ترین دارنده ذخایر گازی جهان است و پارس جنوبی سهمی ۴۰ درصدی در کل ذخایر گاز ایران دارد.
ایران در زمان ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد قرارداد صادرات سالانه ۸ میلیارد متر مکعب گاز به پاکستان و ۱۸ میلیارد متر مکعب به عراق از گاز میدان پارس جنوبی را امضا کرد.
پاکستان قرار بود از سال ۲۰۱۵ گاز ایران را دریافت کند، اما تاکنون حتی اقدام به ساخت خط لوله در خاک خود نیز نکرده است.
عراق نیز پارسال تنها کمی بیش از ۴ میلیارد متر مکعب گاز از ایران دریافت کرد و آمریکا هر چهار ماه یک‌بار به این کشور معافیت می‌دهد تا خرید محدود گاز از ایران را به‌طور موقت ادامه دهد.
مشتری دیگر گازی ایران، ترکیه نیز که تا نیمه دهه آینده قرارداد خرید سالانه بیش از ۹ میلیارد متر مکعب گاز از ایران دارد، طی ماه‌های اوت و سپتامبر سال جاری خرید گاز ایران را نزدیک ۴ برابر کاهش داده و خرید گاز آذربایجان و گاز مایع (ال ان جی) را جایگزین آن کرده است.