چین، در کنار ایران یا پشت سر آمریکا؟
۱۳۸۹ فروردین ۵, پنجشنبه
در سال ۲۰۰۹ میلادی، ایران سومین تامین‌کننده بزرگ نفت جمهوری خلق چین بود. چین، دومین مصرف‌کننده نفت جهان است. توسعه اقتصادی دو دهه اخیر، مصرف انرژی این کشور بزرگ را به شدت بالا برده است.
برپایه گزارش خبرگزاری رویترز، چین در دوماهه نخست سال‌جاری میلادی، واردات نفت از ایران را بیش از ۳۷ درصد کاهش داده است. به این ترتیب، جایگاه ایران در میان تامین‌کنندگان نفت چین، از ردیف دوم به ردیف چهارم سقوط کرده است.
افزایش شدید مبادلات بازرگانی
جمهوری خلق چین در سال‌های اخیر، همراه با روسیه بیشترین سود را از تحریم اقتصادی ایران برده است. مبادلات بازرگانی چین و ایران که در سال ۲۰۰۵ اندکی بیش از ۱۰ میلیارد دلار بود، ظرف ۴ سال گذشته دو برابر افزایش یافت و به ۲۱ میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار رسید. نزدیک به ۸ میلیارد دلار از صادرات چین به ایران را، در سال ۲۰۰۹، ماشین‌آلات، خودرو، منسوجات و کالاهای مصرفی تشکیل می‌داد.
خودروهای چینی، به دلیل عدم رعایت استانداردهای ایمنی، هنوز در بیشتر کشورهای اروپائی اجازه حرکت ندارند، اما به تازگی گزارش شده است که ۷ نوع از این خودروها به بازار ایران راه یافته‌اند. علاوه بر این، شرکت دولتی نفت چین و کنسرن چینی سینوپک، در میدان‌های نفت و گاز ایران سرمایه‌گذاری کرده‌اند.
به گفته کارشناسان، چین ضمنا در سال ۲۰۰۹ مقدار قابل توجهی بنزین نیز به ایران فروخت. فرسودگی و ظرفیت پائین پالایشگاه‌های ایران سبب شده است که این کشور ۴۰ درصد از بنزین مورد نیاز خود را از خارج وارد کند. ایالات متحده آمریکا، شرکت‌های تامین‌کننده بنزین ایران را مشمول تحریم کرده است.
چین، با ایران یا با آمریکا؟
جمهوری خلق چین، در عین‌حال مناسبات دیپلماتیک تنگاتنگی با جمهوری اسلامی دارد. پکن، در مناسبات خود با کشورهای دیگر، وضعیت حقوق‌بشر را مورد اعتنا قرار نمی‌دهد. چین، در دو دهه اخیر، میلیاردها دلار در برخی از کشورهای آفریقائی سرمایه‌گذاری کرده که همچنان فاسدترین دیکتاتورها بر آنها سلطه دارند.
اکتبر سال گذشته، در جریان دیدار محمدرضا رحیمی، معاون احمدی‌نژاد از پکن، ون جیا بائو نخست‌وزیر چین تصریح کرد که کشورش مناسبات سطح بالائی با جمهوری اسلامی دارد. دولت چین، برخلاف دولت‌های غربی، از انتقاد نسبت به تقلب‌های انتخاباتی خرداد ۱۳۸۸ و درگیری‌ها و دستگیری‌های پس از آن نیز، خودداری ورزید.
کارشناسان غربی معتقدند که چین به رغم مناسبات بازرگانی و دیپلماتیک خوب، با این انگیزه واردات نفت خود از ایران را کاهش داده است که در صورت شرکت در تحریم‌های تازه، در زمینه تامین انرژی مورد نیاز خود مشکلی نداشته باشد.
حجم مناسبات بازرگانی چین با آمریکا به سالانه ۷۰۰ میلیارد دلار رسیده است. حدود ۲ هزار میلیارد دلار سپرده چین در بانک‌های آمریکائی، یکی از دلایل مهار بحران بانکی کمرشکن آمریکا بود که در سال ۲۰۰۸ به بحران مالی جهانی ختم شد. به این ترتیب، منافع کلان چین در آمریکا بسیار بیش از ایران تامین می‌شود.
مواضع تازه روس‌ها
به موازات کاهش واردات نفتی چین از ایران، روسیه نیز، به تدریج لحن قاطع‌تری در برابر برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران انتخاب می‌کند. روز پنجشنبه (۲۵ مارس، ۵ فروردین) خبرگزاری رویترز به نقل از یک سخنگوی وزارت خارجه روسیه نوشت:«اگر در گفت‌وگو با ایران پیشرفتی حاصل نشود، می‌توان به گسترش تحریم‌ها فکر کرد.»
سخنگوی وزارت خارجه روسیه، در عین‌حال تاکید کرد که تحریم‌های تازه باید هدف جلوگیری از تولید سلاح هسته‌ای را دنبال کنند و نه زوال اقتصادی و مالی ایران را.
رویترز گزارش داده است که دو دولت روسیه و چین، در آغاز ماه مارس، به رهبران جمهوری اسلامی توصیه کرده‌اند که پیشنهاد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای مبادله اورانیوم را بپذیرند. اما تاکنون پاسخی دریافت نکرده‌اند. آژانس در ماه اکتبر سال گذشته به ایران پیشنهاد داد که ۱۲۰۰ کیلو اورانیوم ۳ درصد غنی شده خود را، برای افزایش غنای آن تا ۲۰ درصد، به روسیه بفرستد و در مقابل سوخت هسته‌ای مورد نیاز رآکتور تحقیقاتی تهران را از فرانسه دریافت کند.
پایان دوران چانه‌زنی؟
علی‌اکبر صالحی سرپرست سازمان انرژی اتمی ایران، به تازگی، در یک اقدام غیرمنتظره گفت که ایران حاضر است اورانیوم کم غلظت خود را تا زمان دریافت سوخت رآکتور تحقیقاتی تهران، زیر نظر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، در خاک خود لاک و مهر کند. این پیشنهاد، تاکنون پاسخی از سوی غرب دریافت نکرده است.
مقامات آمریکائی، در ماه فوریه امسال اعلام کردند که دوران چانه‌زدن بر سر برنامه‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی سپری شده است. واشنگتن می‌کوشد زمینه‌های همراهی چین، روسیه و اتحادیه اروپا را، برای تصویب قطعنامه تازه‌ای علیه ایران، در شورای امنیت سازمان ملل متحد، فراهم کند. ناظران اما معتقدند که این امر تا پیش از ماه ژوئن تحقق نخواهد یافت.
جواد طالعی
تحریریه: مصطفی ملکان