کرونا: ابتلا از طریق خوردن گوشت یا دیگر مواد خوراکی؟

گفته می‌شود که منشأ بیماری همه گیر کرونا به ووهان چین و به یک بازار ماهی‌فروشی در این شهر برمی‌گردد. منشأ شیوع دیگری از این بیماری منتسب به یک بازار مواد خوراکی در پکن است و کمی قبل هم خبر ابتلای شمار زیادی از کارکنان کارخانه گوشت و کشتارگاه در آلمان به ویروس جدید کرونا، سر و صدای زیادی بر پا کرد. هرچند که ویروس جدید، سارس کووید ۲، عامل بیماری‌زای یک بیماری ریوی است اما آیا انتقال این ویروس از طریق مواد خوراکی هم ممکن است؟

مؤسسه فدرال ارزیابی ریسک در آلمان اما می‌گوید، در حال حاضر هیچ موردی که در آن ثابت شده باشد، انسان از راه خوردن مواد غذایی آلوده، به ویروس جدید کرونا مبتلا شده است، وجود ندارد. سازمان جهانی بهداشت و سازمان غذا و دارو آمریکا هم این مسئله را تأیید کرده‌اند.

چرا که این ویروس در درجه اول از طریق قطرات آب دهان منتقل می‌شود؛ یعنی هنگام عطسه، سرفه، بازدم یا صحبت کردن. اگر شمار کافی از این ویروس به مخاط بینی، دهان یا چشم فرد وارد شود، این فرد به بیماری مبتلا می‌شود. لازمه مبتلا شدن، در کنار شرط ورود مقدار کافی از این ویروس به مخاط نامبرده، الزاما زخمی بودن این مخاط نیست. بلکه بیشتر این نکته است که این ویروس به گیرنده‌های پروتیینی خاصی نیاز دارد که بتواند با آنها به سلول‌های میزبان نفوذ کند.

بینی راه مطمئنی برای ورود ویروس

به گفته پژوهشگران به نظر می‌رسد که راه ورود از طریق بینی برای این مهاجمان بهترین و شرایط آن مناسب‌ترین شرایط باشد. پژوهشگران دانشگاهی در بوستون به این نتیجه رسیده‌اند که مجاری بینی، آنزیم ۲ مبدل آنژیوتانسین (ACE2) که ویروس به آن نیاز دارد، به مقدار زیادی موجود است. مقدار ACE2 در جریان مسیر راه‌های تنفسی از بالا به پایین کم می‌شود. پژوهشگران در تحقیقات خود به این نکته پی برده‌اند که ویروس از طریق آلوده‌شدن شدید حفره بینی‌ و از آنجا از طریق مایعات بدن به بخش‌های تحتانی ریه منتقل می‌شوند.

راه دیگر ابتلا می‌تواند از راه تماس باشد به این معنی که عامل بیماری‌زا در پی مجموعه‌ای از تماس‌ها منتقل شود. برای مثال اگر فرد مبتلا در دستش عطسه کند و با همان دست دستگیره در را بچرخاند و بعد فرد دیگری به دستگیره دست بزند، این ویروس به دست او منتقل شده و در صورتی که این فرد به چشم خود دست بزند یا دست در بینی کند، انتقال ویروس به بدن ممکن است.

آیا انتقال از راه خوردن مواد غذایی ممکن است؟

در مورد مواد غذایی و گزینه انتقال از این طریق گفته می‌شود، یک فرد مبتلا باید روی گوشت یا مثلا میوه یا هر ماده غذایی دیگری عطسه کرده باشد یا این مواد را با دست آلوده به ویروس لمس کرده باشد و فرد دیگری در مدت زمانی کوتاه پس از این تماس، به همان مواد دست زده و دستش را به سوی صورت برده باشد. تنها در این صورت آلودگی و انتقال ممکن است.

پژوهشگران آلمانی می‌گویند، به دلیل ثبات و مانایی نسبتا کم این ویروس در محیط، این احتمال بسیار پایین و تنها بلافاصله پس از آلودگی اول امکان‌پذیر است.

تحقیقات جدید نشان می‌دهند که پس از آلودگی شدید سطوح به ویروس‌، این ویروس‌ها در سطوح مختلف مدت کوتاهی قدرت بیماری‌زایی را حفظ می‌کنند: تا ۴ ساعت روی سطوح مسی، تا ۲۴ ساعت روی سطوح مقوایی و ۲ تا ۳ روز روی استیل یا پلاستیک.

محققان در مجله "نیو انگلند جرنال آو مدیسین" در این باره می‌نویسندٰ: «به این ترتیب پایداری این ویروس بسیار کمتر از بسیاری دیگر از ویروس‌ها و عوامل بیماری‌زاست.» از سوی دیگر به گفته این محققان، در عمل نیز به‌نظر می‌رسد که ویروس‌ها در شرایط نور روز و نوسان دمایی و رطوبتی، در مقایسه با شرایط آزمایشگاهی، شانس کمتری برای زنده ماندن داشته باشند.

افزون بر این ویروس‌ کرونا نمی‌تواند در مواد خوراکی تکثیر شود. برای همین احتمال واگیری از طریق گوشت برای مثال، شبیه آنچه در آلمان و در کارخانه‌ گوشت اتفاق افتاد، بسیار کم است.

این ویروس‌ها برای تکثیر به میزبانی زنده نیاز دارند و میزبان طبیعی آنها با استناد به پژوهش‌ها بر روی "دی‌ان‌ای"، احتمالا خفاش است. اما این ویروس چگونه از خفاش به انسان منتقل شده است. کاتری یالاوا، پژوهشگر در یکی از دانشگاه‌های در فنلاند که سرگرم تحقیق درباره این موضوع است می‌گوید، در بازار ماهی‌فروشان ووهان، تنها محصولات دریایی فروخته نمی‌شود بلکه حیوانات وحشی از جمله خفاش هم به فروش می‌رسد. به گفته این پژوهشگر این باور در میان مردم چین وجود دارد که خوردن گوشت حیوانات عجیب  و نادر، مزایایی برای سلامتی انسان دارد.

بازارهایی که در آنها حیوانات زنده گوناگون عرضه می‌شوند

با وجود این، یاوالا این فرضیه را که در آغاز شیوع کرونا همه از آن سخن می‌گفتند، یعنی انتقال ویروس از طریق خوردن گوشت این جانور را رد می‌کند. از نظر او بیشتر باید به احتمال آلودگی شدید محیط و فضا به ویروس، در این بازار سرپوشیده که در آن برخی حیوانات هم زنده به فروش می‌رسند، فکر کرد. حیوانات در شرایط استرس هم مجموعه ویروس بیشتری را حمل می‌کنند. در این مباحث از میزبان واسطه برای انتقال هم سخن رفته است؛ برای مثال از مارها یا پانگولین‌ها (پولک‌پوست‌ها) یا سگ راکون.

از مجموعه این بحث‌ها می‌توان نتیجه گرفت که بازارهای فروش حیوان (گوشت) که در آنها موجودات زنده هم به فروش می‌رسند، از آنجا که این ‌‌شرایط یعنی همزمانی حضور این گونه‌های متفاوت در یک زمان و مکان در طبیعت وجود ندارد، بسیار پرخطر است.

شستشو و حرارت کمک می‌کند

خلاصه اینکه در خرید مواد خوراکی باید به نکات بهداشتی عمل کرد، دست‌ها را شست و با ماسک به خرید رفت و در خانه مواد خریداری شده را از کیسه خرید بیرون آورد و پس از جاسازی آنها دوباره دست‌ها را شست. توصیه می‌شود که پیش از خوردن میوه و سبزیجات آنها را بشوییم. آب شمار زیادی از ویروس‌ها را دور می‌کند.

نوشیدن آب آشامیدنی بی‌خطر است چرا که در مرحله تصفیه ویروس‌ها از بین می‌روند. در خانه، می‌توان ویروس‌های احتمالی را با حرارت دادن کاهش داد که این مسئله در مورد ظروف و مواد غذایی هم صدق می‌کند.

کندن پوست سیفی‌جات و میوه خطر بسیار پایین انتقال ویروس از طریق این مواد خوراکی را باز هم کمتر می‌کند. توصیه می‌شود از آنجا که پوست بسیاری از این سبزیجات و میوه‌ها حاوی موادی باارزش است، برای اطمینان از عدم آلودگی و برای اینکه پوستشان را نکنیم، از برس‌های مخصوص استفاده کنیم و خود این وسیله را هم به طور منظم با دمای ۶۰ درجه در ماشین ظرفشویی یا از راه‌های دیگر بشوییم.

آیا شستشوی سبزیجات با سرکه می‌تواند به کشتن میکروب‌ها کمک کند؟ معلوم نیست. شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد، ویروس‌های کرونا "پ هاش" (PH) پایین‌تر از ۴ را به راحتی تحمل نمی‌کنند. اما معمولا مدت زمانی که میوه‌ها و سبزیجات در سرکه قرار داده می‌شوند برای غیرفعال کردن این ویروس کافی نیست. در مورد فریز کردن مواد هم از بیماری‌های مرس و سارس کوید ۱ می‌دانیم که این ویروس‌ها می‌توانند تا دو سال هم در فریزر همچنان قدرت بیماری‌زایی خود را حفظ کنند.

ویروسی که از دهان وارد می‌شود، زنده می‌ماند؟

اما اگر ویروس‌ها بالاخره به یک طریقی با مواد خوراکی وارد دهان شوند آیا احتمال اینکه در گلو بمانند وجود دارد؟ احتمال این مسئله بسیار کم است ولی پژوهشگران هنوز پاسخ دقیقی برای این مورد ندارند. اما آنچه مسلم است این است که این ویروس‌ها اگر با مواد خوراکی وارد معده ‌شوند، در محیط اسیدی معده یا زنده نمی‌مانند یا احتمال زنده ماندنشان بسیار پایین است. در مخاط روده هم هرچند وجود گیرنده‌های پروتئینی برای ویروس‌ها به اثبات رسیده است اما امکان تکثیر آنها تا کنون با استناد به مطالعات مؤسسه فدرال خطر آلمان به اثبات نرسیده است. 

اما این نکته هم گفتنی است که مواردی از وجود سارس کووید ۲ در آزمایش مدفوع برخی بیماران به اثبات رسیده است. اما شاید این مواد از طریق خون به روده و سپس به مدفوع راه پیدا کرده‌اند.

با این تفاصیل، درباره ابتلای شمار زیادی از کارکنان کارخانه‌های گوشت باید گفت موضوعی که مشخص است این است که نرخ بالای ابتلا را باید به شرایط نامناسب محیط کار نسبت داد.