گزارش سالانه "سیپری": کاهش سلاح‌های اتمی، افزایش خطر
۱۳۹۴ خرداد ۲۵, دوشنبه
شش سال پس از آنکه باراک اوباما، رئیس جمهور آمریکا چشم‌اندازی بری از سلاح‌های هسته‌ای برای جهان ترسیم کرد، گزارش سالانه موسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم یا "سیپری" (SIPRI) نشان می‌دهد که هنوز میان این هدف تا واقعیت جهانی مملو از سلاح‌های هسته‌ای قرار گرفته است. شانون کیل پژوهشگر موسسه "سیپری" در گفت‌وگو با دویچه وله می‌گوید: «در عمل شمار سلاح‌های هسته‌ای کاهش یافته اما تسلیحات پیشرفته‌تر شده‌اند.»
بر پایه گزارش "سیپری" و بر اساس تخمین این سازمان، در آغاز سال ۲۰۱۵ میلادی ۱۵۸۵۰ سلاح هسته‌ای در ۹ کشور مجهز به سلاح‌های هسته‌ای موجود بوده است. این کشورها عبارتند از ایالات متحده آمریکا، روسیه، بریتانیا، فرانسه، چین، هند، پاکستان، اسراییل و کره شمالی.
موسسه "سیپری" شمار سلاح‌های هسته‌ای در جهان در سال ۲۰۱۴ را ۱۶۳۰۰ اعلام کرده بود. به این ترتیب با استناد به تخمین‌های موسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم، در سال جاری ۵۰۰ کلاهک هسته‌ای کمتر از سال پیش در کشورهای برخوردار از این سلاح‌ها موجود است.
پاسخ چرایی این کاهش را باید در دو کشور آمریکا و روسیه جستجو کرد. این دو کشور سلاح‌های قدیمی خود را جدا کرده و به این ترتیب سلاح‌های هسته‌ای خود را پس از پایان جنگ سرد کاهش داده‌اند.
در حالی که کاهشی مداوم در شمار کلاهکهای هسته‌ای جهان مشاهده می‌شود، اما سرعت کاهش شمار این سلاح‌ها در مقایسه با دهه گذشته بسیار کندتر است.
دو ابرقدرت پیشین همزمان با کاهش سلاح‌های هسته‌ای خود، سرمایه‌گذاری‌های عظیمی در جهت مدرنیزه‌کردن و به روزسازی سیستم‌های حامل یا پرتاب و کلاهکهای اتمی کرده‌اند.
مثلث اتمی چین، هند و پاکستان
از سوی دیگر، در چین هم سرمایه‌گذاری زیادی برای مدرنیزه کردن سلاح‌های اتمی در جریان است. بر پایه‌ی گزارش "سیپری" شمار سلاح‌های اتمی چین از ۲۵۰ به ۲۶۰ رسیده است.
"سیپری" همچنین از گرایشی نگران‌کننده در جنوب آسیا سخن می‌گوید. در جنوب آسیا، هند و پاکستان سرگرم گسترش زرادخانه‌های هسته‌ای‌شان هستند. این دو رقیب توان خود را در تولید مواد شکافت‌پذیر قابل استفاده در سلاح‌های اتمی افزایش داده‌اند. به اعتقاد الیور مایر، کارشناس نهاد دانش و سیاست برلین (Berliner Stiftung Wissenschaft und Politik) با ادامه‌ی این روند، این دو کشور طی ۱۰ تا ۱۵ سال آینده، قادر خواهند بود، سلاح‌های هسته‌ای خود را دو و حتی تا سه برابر افزایش دهند.
بیشتر بخوانید: چین سومین صادرکننده و هند اولین واردکننده اسلحه در جهان
به گفته‌ی این کارشناس، این رشد از یک سو باعث افزایش نگرانی‌ها از درگرفتن رقابت تسلیحاتی در منطقه شده و از سوی دیگر خطر به کارگیری کلاهکهای هسته‌ای در جنگ‌ها در آسیا را افزایش می‌دهد.
الیور مای معتقد است که این گرایش نه تنها باعث رقابت تسلیحاتی میان هند و پاکستان خواهد شد که چین هم بخشی از این معادله خواهد بود. مای ادامه می‌دهد: «ما با یک مثلت رقابت تسلیحاتی روبرو هستیم که تاکنون به این شکل نمی‌شناختیم.»
هند و پاکستان دو کشوری هستند که "پیمان‌نامه منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای" را امضا نکرده‌اند.
طبق این معاهده، کشورهای دارای سلاح هسته‌ای نباید به طور مستقیم یا غیرمستقیم به کشورهای غیربرخوردار در راه دستیابی به این تسلیحات کمک کنند و کشورهای غیربرخوردار هم متعهد می‌شوند تا در این راه تلاش نکنند. اما با استناد به ماده ۴ این معاهده، برخوردارها متعهد شده‌اند که فناوری هسته‌ای صلح‌آمیز را در اختیار غیربرخوردارها قرار دهند.
دارایی‌های هسته‌ای روسیه
روسیه یکی دیگر از کشورهایی است که کارشناسان "سیپری" سلاح‌های هسته‌ای آن را زیر ذره‌بین برده‌اند.
الحاق کریمه در ماه مارس سال ۲۰۱۴ به خاک روسیه و شورش جدایی‌طلبان هوادار روسیه در شرق اوکراین، موضوعاتی بودند که روابط میان روسیه و غرب را در سال گذشته تیره کردند.
مایر پیش‌بینی می‌کند که "بحران اوکراین یقینا تاثیراتی هم بر سیاست اتمی روسیه بگذارد". مایر می‌گوید: «روسیه بار دیگر به سلاح‌های هسته‌ای خود توجه ویژه‌ای خواهد کرد. همین‌طور به سلاح‌های اتمی کوتاه‌برد خود که در اروپا مستقر شده‌اند.»
در آغاز سال جاری میلادی، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه گفت که در جریان بحران کریمه آمادگی به کارگیری سلاح‌های اتمی را برای الحاق این شبه‌جزیره به خاک روسیه داشته است. گفته‌ای که با واکنش شدید ناتو روبرو شد.
آمریکا و روسیه، دو رقیب قدیمی در سال‌های گذشته بارها و بارها یکدیگر را به نقض پیمان‌نامه‌های کنترل تسلیحات متهم کرده‌اند.
بر پایه گزارش "سیپری"، روسیه موجودی کلاهکهای هسته‌ای خود را از آغاز سال ۲۰۱۴ از ۸۰۰۰ به ۷۵۰۰ کاهش داده است. آمریکا در مدت زمانی مشابه سلاح‌های هسته‌ای خود را از ۷۳۰۰ به ۷۲۶۰ کاهش داده است. در گزارش سالانه "سیپری" اما به این نکته نیز اشاره شده است که روند کاهش سلاح‌های اتمی، روند رو به کندی است.
شانون کیل از "سیپری" با توجه به این آمار می‌گوید: «صادقانه بگویم، چشم‌اندازی خوب برای این کاهش در آینده نمی‌بینم». او ادامه می‌دهد: «اگر اتفاقی بیقتد، ما شاهد استقرار تازه سلاح‌های اتمی متوسط با برد متوسط در اروپا خواهیم بود.»
"درسی که ایران از بحران اوکراین می‌آموزد"
با سقوط اتحاد جماهیر شوروی کیف ۴۰۰۰ سلاح هسته‌ای خود را به مسکو تحویل داد. جورجیو فرانچسکینی، یکی از کارشناسان نهاد تحقیقات صلح و جنگ ایالت هسن آلمان در مصاحبه با دویچه وله می‌گوید: «بحران اوکراین پیام نگران‌کننده‌ای برای تمامی کشورهایی دارد که در برابر این تصمیم ایستاده‌اند که آیا به سلاح‌های هسته‌ای مجهز شوند یا خیر.»
این کارشناس مسائل اتمی برای نمونه به ایران اشاره می‌کند که سرگرم مذاکرات هسته‌ای برای رسیدن به توافقی جامع با غرب است. این کارشناس می‌گوید: «رهبری ایران چه فکری با خود بکند؟» و ادامه می‌دهد: «اوکراین در سال ۱۹۹۴ سومین قدرت اتمی جهان بود. پس از آن کیف سلاح‌های هسته‌ای خود را به روسیه واگذار کرد. و امروز؟ وضعیت این کشور را تماشا کنید.»