گنج‌های گمشده‌ی مصر در برلین
۱۳۸۵ مرداد ۱۱, چهارشنبه
این قطعات منحصر به فرد، مربوط به سه شهر اسکندریه، هراکلیون و کانوپوس هستند که از نظر زمانی در برگیرنده‌ی ۱۵۰۰ سال تاریخ گذشته‌ی مصر از ۷۰۰ پیش از میلاد تا ۸۰۰ پس از میلاد است. بازیافتن بخشی از شهر اسکندریه باستانی که شامل بارگاه شاهان و بندر این شهر باستانی است، به همراه کشف شهر افسانه‌ای و گمشده‌ی هراکلیون خود به تنهایی حادثه‌هایی باورنکردنی در حوزه‌ی باستان‌شناسی‌اند. از این مجموعه بی نظیر در "ساختمان مارتین گروپیوس" (Martin-Gropius-Bau) ، محل نمایشگاه دربرلین، برای نخستین باردرجهان ۵۰۰ قطعه به نمایش گذارده شده است.
نمایشگاه با انتخاب اشیاء و قطعات باستانی تصویرگر دوران آخرین فراعنه‌ی مصر، فرمانروایی اسکندر و سیادت یونانیان و سرانجام دوران حضور روم تا غلبه‌ی اسلام است.
از طرفی دیگر، این مجموعه اهمیت و شکوفایی این سه شهر در حوزه های تجارت، علم، فرهنگ و دین را به روشنی بیان می کند. تأثیرات متقابل فرهنگ مصر، یونان، منطقه‌ی بین‌النهرین و روم بریکدیگرموضوع دیگر نمایشگاه است. بطورمثال در این‌باره به آمیزش خدایان یونانی با باورهای مصریان اشاره می‌رود، که به شکل‌گیری اعتقادات نوینی انجامید و از موضوعات شگفتی‌آور در تاریخ‌نگاری و باستان‌شناسی است.
شهر اسکندریه باستانی با توجه به اشیاء کشف شده براستی شهری جهانی بوده است که با ۶۰۰ هزار جمعیت در اغلب حوزه های زندگی به شکوفایی بی نظیری در دوران باستان دست یافته بود. سرآمدگی این شهردر فلسفه، اخترشناسی، پزشکی، ریاضیات، کشتی سازی، نیاز این شهر را به کتابخانه‌ای بزرگ برای تمرکز دانش توضیح می‌دهد. این شهردر نمایشگاه برلین در فرم کوچکی از چوب و مقوا بازسازی شده است. سالها اشیاء کشف شده مربوط به شهر اسکندریه همچون اسرار دولتی از نظرها پنهان بود و اهمیت این کشفیات برای کمتر کسی روشن بود. اکنون نمایشگاه به متخصصان این امکان را می دهد که در پرتو کشفیات جدید به بازنگری تاریخ گذشته بپردازند.
برگزاری نمایشگاه از تاریخ ۱۳ مه تا ۴ سپتامبر امسال بر اهمیت شهر برلین به مثابه شهر موزه‌ها و نمایشگاه‌ها در آلمان تاکید می‌کند. نمایشگاه غنیمتی بزرگ برای دوستداران فرهنگ کهن بشریت است. بخش قابل توجهی از بازدیدکنندگان را علاقمندان خارج از برلین و آلمان تشکیل می دهند.
تاکنون ده ها سمینار و برنامه‌های دیدنی پیرامون فعالیت‌های اکتشافی برپا شده است. جنبه‌ی دیگر جالب توجه برای بازدیدکنندگان، نحوه‌ی جستجو و اکتشافات زیردریایی و بکارگیری وسایل و روش‌های مدرن حفاری است. کار و زندگی گروه غواصان و باستان شناسان در این مدت طولانی به گونه ای آموزنده و سرگرم کننده ثبت وضبط شده است.
یکی از قطعات بی نظیر، مجسمه‌ی سنگی بزرگی به ارتفاع ۴/۵ متر از خدای دوستی و پرآبی رود نیل به نام "هاپی" است. این مجسمه به همراه دو مجسمه دیگر که هرکدام به وزن تقریبی پنچ تن هستند، در سالن بزرگی بازدیدکنندگان را به شگفتی می‌اندازند و احترامی عمیق را سبب می‌شوند. این بزرگترین مجسمه از یک خدای مصری است که تاکنون کشف شده است.
باید به نحوه‌ی نمایش اشیاء و قطعات نیز اشاره‌ای داشت. فضای نمایشگاه تاریک است و با نورپردازی باسلیقه‌ای اشیاء در هاله‌ای از پرتوهای رنگی شناورند. با نور آبی جهان زیرِ دریا تداعی می شود و نغمه‌ی موسیقی با شکوهی، جلوه‌ای از گذشته اساطیری را یادآور می‌گردد.
فرانک گودیو، معروف به «ايندیانا جونز» دریاها، موفق به کشف مهم دیگری نیز شده است. این کشف لوحه‌ای از سنگ گرانیت به رنگ سیاه است که کاملاً بدون هیچ آسیب دیدگی از قعردریا بیرون کشیده شده است و درنمایشگاه در نزدیکی تندیس "هاپی خدای نیل" قرار دارد. با کشف این لوحه در خلیج ابوکِردر واقع وجود شهر باستانی هراکلیون به اثبات رسیده است. این شهر در اثر بلایای طبیعی تخریب شده بود و بعدها دریا مخروبه‌های آن را نیز به کام خود کشید.
تا پیش از این کشف، در سده‌هاى گذشته تنها داستان‌هایی درباره‌ی این شهربندری بر سرزبان‌ها بود. هراکلیون در گذشته معروف به "دروازه‌ی مصر" و همچون اسکندریه، شهری با اقوام متفاوت و ترکیبی از فرهنگ های گوناگون بود. پس از موفقیت در رمزگشایی از خط هیروگلیف این لوحه، باستان‌شناسان نام این شهر را بر آن یافتند. گرچه اشیاء فراوانی از قبیل گوشواره ، دستبندهای طلایی، جام های زینتی و.... تاکنون بدست آمده اند، که نشان از ثروت این شهرها دارد، با این حال گودیو که خود دراکثر عملیات اکتشافی شرکت مستقیم داشته است، صحبت از این می‌راند که تنها یک درصد قطعات ازدل دریا بیرون کشیده شده است. با این تفصیل باید در انتظار کشف های جدیدی بود.
شاید سخن از دوباره نویسی تاریخ درباره‌ی این دوران گزافه باشد، اما کارشناسان معتقدند که در موارد متعددی باید تاریخ‌نگاری این دوران را مورد بازبینی قرار داد.
شهرام اسلامی