Препорака за препреки

Кога состојбите беа можни да се менаџираат, беа запоставени. Сега, кога се целосно вон контрола, со огромно задоцнување употребуваме лекови кои порано ќе можеа да ги излечат состојбите. Оваа стара мудрост на Винстон Черчил прецизно ја отсликува есенската реприза на летната драма околу „Бриселе, дај му на Балканот“ препорака. Она што некогаш имаше тежина на кредибилен квалификатив на реален прогрес, она што доскоро беше сметано како најмал заеднички именител во кој се поклопува оценката на граѓаните за себе и бриселските оценувачи за нас, на крај се пресвртува во геополитичка „кванташијада“ оптоварена од кусогледост, предрасуди и предизборни калкулации. Некогаш замислен како решение за балканските тензии, процесот кон ЕУ денес ретерира во точка на спојување помеѓу европските и балканските дегенеративни процеси.

Телеграфски кажано, ниту на Скопје и Тирана, ниту на Брисел и Вашингтон не им е ама баш воопшто битно какви се реалните состојби во Македонија и Албанија. И тоа Амбасадор Брнс сликовите го илустрира со изјавата за Македонија како „пример како треба да функционира една држава”. Единствено битно е владите во Скопје и Тирана да добијат предизборно пусулче, а Брисел и Вашингтон да си добијат барем една добра вест во морето на сивило и тмурност во кое се потонати до гуша. По ѓаволите со метастазата на криминал и корупција, по ѓаволите со колапсот на правниот систем, со комплетната партизација на сѐ и сешто, по ѓаволите со жедта на младите да избегаат од дома, битно е за наше добро да поверуваме дека сме спремни за преговори. Стандардите се и онака аут.

Напуштање на клучниот предуслов

Во сенка на таквите балканско-европски бирократски успешности веќе се одвива напуштањето или отфрлањето на клучниот предуслов на Брисел за прием на нови членки без билатерални спорови. Навистина, согласно духот на Брисел и Вашингтон за решавање на спорови преку изнудување потписи од страна на истрошени лидери, логично е да се утврди дека тој проблем е надминат. Но како што во рок од неколку дена можевме да дознаеме низ редица изјави од Атина, Софија, Скопје и Тирана, неизбежен е заклучокот дека и покрај сите помпозни свечености на потпишувања, ѓаволот сѐ уште тлее во деталите на договорите. Криејќи се до следната недела и кајзерсозевски убедувајќи нѐ дека не постои. Дека го нема. Иако е помоќен од кога било досега.

Предусловот за немање билатерални спорови е надминат, велат засегнатите. И тоа е релативно точно, но само во однос на билатералноста. Која отстапува пред новиот момент во регионот, а тоа е интерконекцијата на спорови во кои секој билатерален спор веќе еволуира во комплицирана мрежа на спорови, со заемни причинскоо-последични подземни реперкусии. Изјавите од официјална Софија со кои самопрекорно се споредува Софискиот со Грчко-Македонскиот Договор е само површна илустрација на таквата новост во регионот. Изјавите на Ципрас со кои целеше да го продаде Преспанскиот пред грчката публика како одбрана од Турција или Голема Албанија е надополнување на таа нова реалност, подеднакво како и неговиот страв да се произнесе за славјанското малцинство во неговата земја. Одбивањето на Дитмир Бушати да земе учество во пазарењата околу Чамерија, Јужна Албанија и Косово беше платено со губење на министерството, но и со нови согледувања на улогата на Еди Рама од страна на Приштина. И на крај, се разбира, нашата поставеност во однос кон Софија, во која „македонските политици се добри Бугари сѐ додека не се отвори прашањето на Договорот” (Каракачанов), а односот кон Гоце Делчев сѐ повеќе наликува на сказната за царот Соломон и двете мајки на исто дете. А притоа, како што најавува Захариева, допрва треба да се отворат најтешките страници од историјата на Македонија и Бугарија. Во кои, барем како фусноти, се засегнати и Грција, и Турција, и Србија и Албанија.

Помпео и православните цркви

Билатералните спорови во регионот полека еволуираат во опасна состојба на измешани триаголници на заемни поврзаности, проследени од напорите на Брисел, Вашингтон и Брисел од нив повторно да создадат некаква усогласена Југо-Петокрака или Давидова Ѕвезда. И доколку мислите дека оваа состојба е презамрсена, прекомплицирана, вдишете длабоко и потсетете се дека допрва следи разрешувањето на прашањето на автокефалноста на МПЦ, таа клучна невралгична точка на односите помеѓу Скопје, Атина, Софија и Белград.

Не е некоја мистерија дека претстојната посета на државниот секретар Мајк Помпео е во добар дел вперена кон напорите за разрешување на статус квото околу православните цркви во Црна Гора и Македонија, по урнек на неодамнешното прогласување на автокефалност на црквата во Украина. Средбата во Ватикан со папата Франциско и учеството во „Форум за партнерство со верските организации”, изборот на Охрид како дестинација, нагласувањето на „улогата на православната црква во регионот и нејзината манипулација од страна на некои актери“, како и престојот во Атина, се јасни индикатори за целта на посетата на Помпео, инаку евангелистички протестант како што нагласуваа европските новински агенции. Таргетираната посета на Помпео ја разјаснува и причината за заобиколување на Албанија (каде православната црква е предводена од грчи свештеникк) и Србија (блискоста со Руската православна црква и негирањето на МПЦ). И на крај, подвлекувањето на Бугарија од страна на портпаролот на Стејт Департментот како земја „која заслужува вистинско вреднување”. Во продолжение, таа интерконекција добива уште повеќе на значење низ внимателно избрани зборови и квалификативи, како и оценката дека „договорот за пријателство помеѓу Северна Македонија и Бугарија беше битен момент во придвижување напред на процесот од Преспа, и Охрид кој бил центар долго пред ерата на нации-држави ... Битна историска клучка која го повлекува значењето на верските слободи. Затоа летот од Охрид кон Атина ќе биде значаен момент”. Дигресија! Со оглед на кажаното, ќе биде одлучувачки момент.

Други колумни од авторот: 

И ние го свириме Моцарт

За шовинизмот, национализмот и тематизмот

Којекуде Србија: Гордо на суво или кротко кон море

Гледано отстрана, ангажманот на Вашингтон околу улогата на православието во балканскиот контекст навидум наликува и потсетува на претходните ангажмани околу улогата на исламските заедници во новоформираните држави. Но, во дадениот случај тоа повеќе наликува на протонационална и постнационална реформа. Поради што во реалноста станува збора за два спротивставени модела – расцепкувањето на некогашниот федерален Исламски Ријасет во етнонационални исламски верски заедници, во споредба со православната црква, во која се случува напуштање на традиционалната национална матрица и создавање нова обединувачка спрега. Во исцртувањето на таа паралела, неопходно е да потсетиме за нусефектите (по Балканот) на пристапот на Западот (посебно САД) во фаворизирањето на улогата на Турција и Саудиска Арабија, како  „фактори од доверба на САД и ЕУ” – сѐ до нивниот скар со Ердоган или Бин Салман. Потсетување кое треба да се има предвид во случај на проектирање на Грција како нов православен Константинопол на Балканот и реперкусиите кои можат да уследат во некоја билска иднина како последица на изменети геостратегиски баланси и ретерирања. Кои уште денес и не се така несогледиви за Балканот, колку што се миопично непрепознатливи за Европа и Америка.  

Употреблива временска и тематска шанса

Преплетот на наведените старо-нови реалности кои можат да израснат во предизвици се сепак само регионална епизода од поширокиот тренд на глобални раслојувања. Предизвикани од крајот (или крахот) на визијата на Кисинџер за баланс на силите преку градење на комплицирана глобална мрежа на меѓузависност на силите, државите и нациите. Слабеењето на трансатлантските спони, подемот на Кина, подемот на неонационалната свест во муслиманскиот свет на сметка на панисламизмот изискуваат нови форми на сојузништва, базирани врз постмодернистичките светогледи или традиционални форми на споделени вредности во кои религијата игра битна улога. Изјавата на претседателот Трамп дека „иднината им припаѓа на патриотите, а не на глобалистите” е колку индикативна за правецот на неговата политика, толку и контрадикторна според замислената визија. Се чини дека Трамп е опонент на патриотството како глобална валута во меѓународните односи, но наклонетоста кон христијанските и/или исламски форми на здружување е сепак ништо повеќе од извртена форма на глобализам.

Со добиена или одложена препорака, нашиот дискурс со Брисел и оној на Брисел со нас ќе биде оптоварен со наведените предизвици кои ќе го комплицираат заемниот регионален дијалог. И дополнително ја компромитираат и онака веќе перверзната претстава во која се одвива сказната за Балканот и ЕУ – но поради дијаметрално различни и директно спротивставени причини и мотиви. Во таа претстава, заложбите на САД за наше членство во ЕУ е комично алтер-его на нивната поддршка за Брегзит. Заложбите на Холандија за „недоволни реформи во Албанија” се провиден аргумент за стравот од губење на монопол поради нови пристанишни центри за кинеските проекти во Албанија и Црна Гора. Заложбата на Франција за дополнителни домашни реформи е за поздравување, иако мотивите се диктирани од кусокот на економско влијание во регионот. Вистина, и заложбите на Германија во давање поддршка се во голема мерка диктирани од влијанието на Турција. Сепак, тесната координација помеѓу следните претседавачи со ЕУ, Хрватска и Германија, дава мала, тесна, но употреблива временска и тематска шанса. Во која низ пријателско убедување и партнерски диктат ќе може да се испорачаат некои обврски кои сегашната влада секако нема намера да ги исполни – сѐ додека клучниот критериум е политички, а не реформски. Добивањето препорака во октомври не е знак на успех на Македонија, Албанија и ЕУ. Недобивањето препорака во октомври не е катастрофа. Но неиспорачување на политичка одговорност, законска отчетност и реформска одлучност до германското претседавање со ЕУ ќе биде ништо помалку од злосторство кон сопствената држава и граѓаните.