„Има два начина да се живее животот: или како ништо да не е чудо или како сѐ да е чудо. Јас верувам во второво“, рекол астрофизичарот Алберт Ајнштајн. Додека некои во таа мисла гледаат доказ за неговата религиозност, веројатно затоа што и самите веруваат во Бога, други, оние на кои верата им е туѓа, сметаат дека човекот кој проникнал во тајните на универзумот, кој се восхитувал на неговото совршенство, морал животот да го доживува како чудо. Самиот Ајнштајн запрашан 1929-тата во Америка од еден рабин за својата вера во Бога, одговорил дека верува во Бог на филозофот Спиноза, кој се пројавува во закономерноста на постоечкото. Оваа изјава на големиот научник ги обединува двете толкувања на неговата мисла за тоа како треба да се живее. Секако, уште во Соломоновата мудрост во Светото Писмо се вели дека белегот од раката на Бога се препознава во убавината и во совршенството на творението.
„Убавината зборува, но ние имаме заборавено како да ја слушаме”, напиша во своите дневници 1974-та и отец Александар Шмеман, еден од најголемите православни богослови на 20-от век. Модерните луѓе ја загубиле способноста едноставно „да живеат”, што значи, животот да го доживуваат постојано како „подарок” и како чудо, вели тој. Навистина, во денешниот свет нештата лесно ја губат таинствениста и неповторливоста, во истиот миг кога сите сме постојано во потрага по атракции, новости и разонода.
Иако има уште многу луѓе кои животот го доживуваат како чудо, тоа чувство е сепак најсилно присутно кај децата. Јас бев такво дете. Затоа мислата на Ајнштајн не ме изненади, туку ме трогна и ме натера да размислувам за различните перспективи кога животот ни се открива како чудо.
Блесокот во очите на старите
Паметам, како дете бев уверена дека само старите го познаваат истиот восхит за животот што беше својствен за децата. Барем за децата како мене, кои постојано за нешто „фантазираа“. Знаев дека старите го гледаа животот како чудо, затоа што тоа го читав во нивниот поглед полн со радост, кога долго ѝ се радуваа на играта на ластовиците на небото. Можеа со часови да гледаат во една точка на хоризонтот, во синиот планински превез во далечината, а притоа да немаат празен поглед. Тој поглед беше полн со багодараност на Бога за проживеаниот живот. Таков беше погледот на мојата прабаба Софка, која во себе ја беше збрала мудроста на животот долг речиси еден век. Секоја нејзина мисла беше мудра поговорка, затоа што не беше плод само на богатото животно искуство, туку и на нејзината длабока побожност. Очигледно, животот најсилно се доживува како чудо кога го гледаме како дар, како што го чувствуваат старите. Очите на старите луѓе во моето детство, како тие на прабаба ми, блескаа како огледала кога нѐ гледаа нас, децата, додека игравме во дворот.
Тоа што само децата и старите луѓе се способни во обичниот факт на животот, во промената на денот и ноќта, во ритамот на годишните времиња, во радоста и добрината, во здравјето и љубовта, во широчината на човечката прегратка и во благоста на детските очи, да откријат дека сѐ е чудо, сведочи дека тој поглед на животот се отвора или тогаш кога немаме чувство за истекот на времето, или кога знаеме дека времето е најскапоцентото нешто во животот. Децата немаат чувство за времето, а старите чувствуваат дека имаат сѐ помалку време. На оние во средината, на „возрасните” од позицијата на децата, главата им е толку потоната во профани и прагматични нешта, што тие лесно го заборваат погледот ослободен од секаква желба за поседување, кој ни ги покажува нештата во животот и во природата како блескаво чудо. Децата уште не ја познаваат прагматичната страна на животот. Тие немаат никакви материјални интереси, ниту желба за престиж, моќ и богатство. А старите немаат повеќе желба за престиж, моќ и богатство, затоа што во долгото животно искуство ја запознале и опачината на сите животни цели и стремежи.
За децата сѐ е тајна
Додека восхитот на физичарот Ајнштајн за животот како чудо произлегува од тоа што тој ја разгатнал тајната на постоечкото, восхитот на децата за природата се раѓа од тоа што ним не им треба да ја разгатнат тајната на постоечкото, за да го чувствуваат животот како чудо. Затоа што за децата сѐ е тајна. И тоа им е доволно! Само затоа за нив е сѐ чудо. Од малечкото камче што го откриле во тревата, до ѕвездите на небескиот свод. Само тие што не го заборавиле тоа сознание од детството, ќе ја препознаваат и како возрасни во секоја августовска ноќ, како оваа, онаа од сопственото детство, како моето во Скопје, кога небото беше преполно со ѕвезди, а мене не ме фаќаше сон од тој небески блесок, од сознанието дека сѐ чудо. Деновиве секоја ноќ пред полноќ се загледував во небото со малку ѕвезди, надевајќи се дека ќе здогледам некоја од персеидите, бидејќи според метеоролозите во последниве три ноќи имало вистински дожд од персеиди. Најсветли, небер беа подвижни ѕвезди, беа светлата на авионите кои слетуваа или полетуваа. Но и тие се чудо, доколку се сетиме дека пред неколку века само сонувачите како Леонардо да Винчи верувале дека еден ден човекот ќе лета.
Децата сето постоечко го доживуваат како чудо и затоа што тие живеат вистински во мигот. Во тоа „сега” што се чини како вечност. Затоа што не можат да го одредат ниту неговиот почеток, ниту неговиот крај. За децата сѐ е писмо кое им говори на јазикот на фантазијата. Уметниците како Паул Кле го знаеле тој поинаков поглед на децата, затоа тој често ги земал детските цртежи како урнек за своите композиции. Генијалните уметници како Кле или Пикасо, често сведочат дека никогаш не го надраснале погледот на светот на детото во себе. Затоа можат да ја откријат несекојдневната убавина и во најдребните нешта. Секако, животот на „возрасните” е постојано исполнет со активност и со обврски. Меѓутоа во летото или, барем, во летните одмори, и за нив за кратко се прекинува ритамот на работата. И животот за сите се појавува во сета волшебна убавина и спокој, во сето раскошно богатство од бои, форми и мириси. За да го доживееме барем за миг животот како чудо, секое лето треба да се потрудиме да го разбудиме во нас детскиот поглед врз животот како среќа во мигот, како присутност во него со сето наше битие. Треба да го повикаме секое лето во умот своето детско чувство за август како бескрајно житно море. Само тие кои и како возрасни не заборавиле што чувствувале кога како деца „броделе” низ житното поле, можат да црпат сила живеејќи го секој ден како чудо. Тие во мигот може да го видат тоа августовско житно море, како почнува да белее и да созрева, додека летниот ветер го бранува класјето во благ ритам, небаре ги допира со човечка рака. И веќе чувствуваат како, додека трчаат низ него, класјето легнува под нивните нозе врз земјата и им прави пат. Кога бевме деца најубавото нешто беше среде бескрајното житно поле да си направиме малечко „одајче”, со тоа што прво трчавме во круг за да го полегнеме житото. А потоа седнувавме на земјата, за да се скриеме од светот. И да го слушаме само звукот на тишината. Или песната на жетварите. Тогаш ни беше најјасно дека сѐ е чудо!
- повеќе од авторката: За бдејачите некогашни, под ѕвезденото летно скопско небо
Шифра за чудото на животот
Животот како чудо ни го открива и литературата. Таа, притоа, не мора да е директно инспирирана од религиозни теми. Некогаш многу посилно го чини тоа таа литература, која маестрално ни ги приближува „житејските ситуации”, кои се идентични во секоја човечка приказна. Интересно е што за префинетиот естетски вкус на веќе споменатиот православен богослов Александар Шмеман, кој, патем, многу го сакал Пруст, чудото на животот, единственоста на секоја човечка приказна поавтентично ја приближуваат расказите на атеистот Чехов, отколку романите на религиозниот Достоевски. Затоа што Чехов, според Шмеман, пишувал за животот на обичните луѓе. Тој ја прикажувал единственоста на секој човек толку впечатливо, што таа станува шифра за чудото на животот, за убавината на малите, обичните нешта.
- повеќе од авторката: Балканот – наместо екологија, историска митологија
Осветлениот прозорец во ноќта за мене уште како дете беше шифрата за тајната на животот, која тогаш не ја разбирав, но, сепак, ме пленуваше. Кај Шмеман го најдов толкувањето на мојот детски восхит, затоа што и тој го делел. „Секоја куќа со осветлени прозорци, зад кои живеат луѓето, ми причинува бесконечка радост. Толку би сакал да влезам во секоја од нив, за да ја почуствувам нејзината единственост, квалитетот на нејзината топлина“, пишува тој. Секоја куќа со осветлени прозорци станува симбол за животот како чудо. Тоа го знаат најдобро бегалците, затоа што само тој што го изгубил домот во војна, знае дека секоја врата, секој прозорец во нечиј дом е испишан со писмото на животните приказни на тие што со генерации живееле под тој покрив. Секако, тоа нѐ потсетува дека за да се доживее животот како чудо, треба да се поседува скромност и благодарност за најмалото, небаре е највеликото.
Оваа колумна го изразува личното мислење на авторот и може да не се совпаѓа со редакцискиот став на македонската редакција на Дојче Веле или со ДВ во целина.