„е-Општина“, постојано во зачеток
14 август 2021Создавањето „е-Општина" е заеднички именител на три актуелни процеси во моментов: локалниот одговор на новиот бран на пандемијата со Ковид-19, претстојните локални избори и поврзаните теми од локална надлежност, како и борбата против корупцијата.
Дигитализацијата на образовниот процес во основните и средни училишта беше актуелен процес и пред пандемијата, инспириран од добри меѓународни практики. Здравствената криза само ја нагласи потребата од итно воспоставување на комплементарни решенија за настава и учење од далечина, и подобрување на образовните содржини низ дигитализација на учебниците и нивно збогатување со интерактивни а со тоа и попривлечни за учење, содржини. Секако пандемијата ги потенцираше и нееднаквостите во нашето општество кои директно придонесуваат за постоење на јаз во дигиталната писменост и материјално-техничките предуслови за следење настава „на далечина“ кај дел од учениците кои припаѓаат на социјално ранливи семејства. Одговорот на овие предизвици беше само делумно успешен но сепак треба да се оддаде признание на општините и училиштата, претпријатијата кои на дело демонстрираа општествена одговорност и надлежното министерство, за сите вложени напори за надминување на овој јаз. Лекциите од овој период од 18 месеци треба да се научат и позитивните практики да се надградат и реплицираат. Не чека деликатно полугодие ако не и цела нова учебна година.
-претходни колумни од авторот: Не оставајте никого зад себе
Во споредба со образованието, сепак општините потфрлија во овозможување, позначаен дел особено од административните услуги да бидат достапни и да се испорачуваат по електронски пат. За волја на вистината, дигитализацијата на услугите кај нас е процес кој и во моментов е фокусиран на услуги кои ги испорачува централната власт. Воспоставен е каталог на е-услуги но поврзаниот портал покрива само услуги на јавниот сектор на централно ниво на власт, без да бидат инкорпорирани локалните услуги. Не постои интегрална стратегија за дигитализација на локалните услуги и нема со закон уредена обврска ниту за подготовка на општински стратегии за дигитализација. Министерството за информатичко општество и администрација (МИОА) од сопственото формирање се држи понастрана од оваа обврска, префрлајќи ја на Министерството за локална самоуправа и на општините. Колку и да се обидувам, не можам да најдам било какво логично оправдување за овој однос на МИОА како надлежно министерство, особено имајќи предвид дека со децентрализацијата (пред две декади) се направи трансфер на суштински надлежности поврзани со директни услуги за граѓаните во десетина области. Е-Општината кај нас е постојано во зачеток, секако со исклучок на сегменти од образовниот процес во основните и средни училишта (од поново време), воспоставениот систем за „е-Урбанизам“ и делумната дигитализацијата на каталози на локалните библиотеки. За другите услуги, нашата локална самоуправа е во „дигитална темница“ карактеристична за пред-дигиталното време. Парадоксот е дотолку поголем бидејќи во 2018 година, 80 % од нашите домаќинствата имале пристап на интернет. Во однос на начинот на поврзување, податоците покажуваат дека покриеноста со брзи бродбенд мрежи (78%) е приближно иста со просекот во Европската Унија (80%), што е за поздравување иако покриеноста со ултра брз интернет во 2018 година (43.8%) сепак била пониска од просекот на ЕУ (58%).
Ако ова не е голема тема за претстојните локални избори, тогаш најмалку треба да биде тема за дискусија на некоја од наредните седници на Владата. Само за илустрација, недостатокот на сеопфатен систем за рано предупредување од природни катастрофи и други несреќи, вклучувајќи ги и шумските пожари, е крупен дигитален дефицит со големи последици.
-претходни колумни од авторот:Да ги срушиме преостанатите бариери
Надоврзано на претходното, треба да се напомене и општо прифатеното начело дека со целосна дигитализација на локалните услуги, суштински се превенира корупцијата. Што е можно поограничен контакт на корисник на услуга со администрацијата, толку е можноста за корупција помала.
е-Подготвеност
Од особено значење за процесот на понатамошна дигитализација на локалните услуги е прецизно да се оцени т.н е-Подготвеност која не е се однесува само на бројот на компјутери, широкопојасни конекции и мобилни телефони во земјата (иако тие се примарната компонента) туку зависи и од способноста на граѓаните и претпријатијата умешно да ја користат технологијата и да извлечат максимум од зголеменото ниво на транспарентност и ефикасност од испораката на државните и локалните е-услуги.
Постоењето на т.н дигитален јаз може да ја намали економската оправданост на инвестирањето за дигитализација на дел од локалните услуги наспроти други приоритетни инвестиции кои очигледно сите други чинители очекуваат да се покријат со сопствени средства на општините. Ова сепак не треба да биде причина за резерва и обесхрабрување на вакви иницијативи бидејќи емпириските истражувања укажуваат на постоење на јасен потенцијал за зголемување на ефикасноста, пристапноста и инклузивноста на локалните е-услуги. Од друга страна, предизвикот на постоење на дигиталниот јаз укажува на потреба од симултана систематска акција и инвестиции на централно и локално ниво за подобрување на е-вештините на граѓаните и приватниот сектор а со цел да се обезбеди ниво на дигитална писменост и вештини кое ќе ги оправда инвестициите во натамошна дигитализација на услугите.
-претходни колумни од авторот: Градот убав никна, чекаме да процвета
Дигитализацијата на локалните услуги претпоставува постоење на системски амбиент и негова постојана надградба. Овој предизвик е првенствено во надлежност на МИОА поради мандатот за надминување на регулаторните бариери и поедноставување на административните процеси, а со цел јавната администрација (на централно и локално ниво) да може да обезбеди поквалитетни дигитални содржини и услуги и истата да се подготви за ефикасно интегрирање во Европскиот административен простор, овозможувајќи им на граѓаните и претпријатијата целосно да ги искористат придобивките од единствениот европски пазар, низ процесот на преговори согласно со новата методологија, а особено во моментот на зачленување на државата во Европската Унија.
Интероперабилност, „мантра" на политичарите или суштинска потреба
Втор системски аспект кој бара континуирана акција е зајакнувањето на интероперабилноста и стандардизацијата на процесите и услугите. Во овој контекст особено внимание треба да се посвети на обезбедување на доверба и сигурност преку развој на механизми и мрежи на соработка за превенција и борба против компјутерскиот криминал и заради заштита на личните податоци и приватноста на граѓаните, т.н кибернетска сигурност. Не знам како експертите од МИОА очекуваат со овој предизвик кај локалните услуги да се справат општините и Министерството за локална самоуправа, кога истиот бара софистицирани решенија, применливи на целата територија на Републиката.
Довербата на корисниците во е-услугите, односно дека е-услугите се безбедни за користење во однос на начинот на кој се чуваат, користат и обработуваат личните податоци и информации е најбитен предуслов за зголемено користење на е-услугите. Оттаму и потребата од максимална меѓуресорска координација и комуникација во сите чекори на воведувањето на е-услугите.
Општината – точка за единствен контакт на граѓаните со државата
Третиот системски аспект е поврзан со потребата од постепена трансформација на нашите општини во „точки за единствен контакт“, кои треба да функционираат како целосно овластени институции за обезбедување на е-услуги и информации за граѓаните и деловните субјекти на подрачјето на општината. Овој пристап придонесе во земјите - членки на ЕУ драматично да се намали бирократијата и корупцијата и сите национални администрации да се обединат во еден единствен административен простор. На овој начин се овозможува претпријатијата од „далечина“ и по електронски пат да ги завршуваат сите процедури и формалности во врска со пристапот и вршењето на нивните дејности, во нивните матични држави или во друга држава - членка.
-претходни колумни од авторот: Послушајте патриоти, да ви кажам словото
Интегриран административен простор за претпријатијата, со поедноставени и функционални правила и процедури за трговска размена на добра и услуги, а со тоа и мобилност, е предуслов да профункционира и концептот за „Отворен Балкан“. Секако, овој процес е соочен и со низа предизвици поврзани со потребата од обезбедување на висок степен на меѓудржавна институционална интероперабилност, меѓуостанатото и за регулирање на прекуграничната употреба на електронски потписи.
За понатамошна дигитализација на локалните услуги неопходен е сериозен план и доволно човечки и финансиски ресурси за негово спроведување. Форматот на колумна не дозволува да се навлезе подлабоко во локалните предизвици но и на самите корисници на локалните услуги, од сопственото искуство повеќе од јасно ни е дека административните процедури треба да се поедностават и дека на тој начин ќе се намали административниот товар и за давателите на локалните услуги. Притоа неопходно е доследно да се аплицира начелото, локалната администрација сама да прибавува податоци од службените регистри, односно од граѓаните да не се бара самите да обезбедуваат податоци што се чуваат во службените регистри, што подразбира дигитализација и интероперабилност на регистрите на национално и локално ниво.
За крај, неопходно е да се воспостави механизам за следење на квалитетот на е-услугите. Корисниците треба исцрпно да се консултираат преку анкети, со цел избраните услуги што ќе се трансформираат во е-услуги да ги одразат и задоволат нивните потреби.