Литературата во „патриотската“ реторика

Мислата на Блаже Конески „Големо ни е името, ќе сакаат да ни го земат“ без сомнение беше „хит“ во патриотската реторика против Договорот од Преспа во последните неколку месеци. И тоа не само во раната фаза на борбата против „предавниците“. Констелацијата, во која од првичниот контекст откинатата изјава станува дел од националистичката митологија, е самата по себе бизарна слика, достојна за литературна обработка. Не само како потврда дека стварноста некогаш е пофантастична од уметноста. Туку и затоа што за манипулацијата навистина не постојат граници. Затоа и авторот на еден напис во „Нова Македонија“ истата мисла на Конески лежерно ја вклопува во својата „митологија“, според која, „процесот за одземањето на нашето вековно име почнал со прогласувањето на второто Македонско Царство во Византиско..." „Тие“, очигледно оние митолошките, вечни непријатели, успеале да го „прекрстат Македонскиот полуостров во Балкански, а Македонското море во Јадранско“. И, секако, за авторот тоа завршува со Договорот од Преспа. Комични и безумни се ваквите мисли, но трагично е што се објавени во првиот македонски весник, долго време симбол за елитната македонска култура. Според скудноста на јазикот, на правописот и на стилот на ваквите патриотски митологии, јасно е дека многу од овие ревносни борци немаат голема литературна култура.

Реториката на „патриотите“

Меѓутоа, кога водачот на најпопулистичката партија во Македонија, Христијан Мицкоски, изрекот на Конески го ползува во својата екстремно десничарска реторика, тогаш тоа е јасна политичка манипулација. Како што безобразно го злоупотребува, небаре е партал за бришење, и оној изрек од делото на Петре М. Андреевски, патем, многу омилен кај националистите со малку пософистициран вкус. Не било „срамно ако умреме до еден, но голем срам е ако останеме без нашето име...“ Комичниот ефект во сета работа го гарантира изјавата на Мицкоски дека објавувал „поезија за Македонија (...) затоа што и Конески, и Андреевски, (...) и Гане, Анте, Матески, Мисирков“,  оставиле „аманет за Македонија.“ Аманетот, секако, ќе го сочува само тој и неговата партија. Дека сиот овој поетско-популистички изблик не е доказ за големата дарба за поезија на „новите“ патриоти и на старите популисти, говори фактот што истата љубов за литературата во борбата против Договорот ја делат повеќе „воини“ на фронтот против Договорот од Преспа. Еден од нив, ревносниот симпатизер на Дугин и Путин, „пророчкиот завет“ на големите македонски писатели го става дури во директна врска со „библиското Откровение на Свети Јован.“ Ништо чудно за новите пророци во „библиска Македонија“!

Притоа, реториката на „патриотите“ во одбраната на името Македонија (која често ја персонифицираат во „Мајка Македонија“)  е јасно „маскулина“. На социјалните мрежи патриотите напаѓаат со сексистички пцости, а патриотките со атавистички клетви. Само ниту еден цитат не „им легна“ на „патриотите“ толку добро, како оној од „Диво месо“ на Горан Стефановски. Тој, навистина, беше сеприсутен во периодот пред Референдумот. Го употребуваа и интелектуалните и обичните патриоти. Пораката на изрекот на Горан за нив очигледно беше јасна. Иако тоа не е така во драмата, кога таткото  во гнев им вели на синовите: „Да знаев какви ќе излезете ќе ве издркав во чаша. Ебави младоста. Сѐ ќе запустите. Не признавате ни ѓавол ни бог. Немате ред ни во главите, ни во телата. Сѐ на своја рака, со првиот ветар, како муви без глава. Мислите сѐ што лета се јаде. Европа ве бара! Ѝ се прди на Европа за вас…“ Во ова место, кое, патем, не е најблескавото во „Диво месо“ на Горан Стефановски, противниците на Договорот од Преспа веројатно ги восхитила првата и двете последни реченици. Затоа што тие во нив нашле алиби за своите антизападни гледишта и за својата „избраност“ како вистинските Македонци. Меѓутоа, да се злоупотреби реплика од драма, упатена на татко кон своите синови, за да се  примени општо како суд за сиот македонски народ или само за „предавниците“, имено, за поддржувачите на Договорот со Грција, не е само апсурдно, туку е и доказ за непоседување барем  минимум литературна култура. Човек мора да се праша, кој им  дава право на самопрогласените „патриоти“ да го злоупотребат делото на еден автор, за да говорат со таков цинизам за, во нивната реторика, безвредноста на македонскиот народ? Дури и ако не мислеле на сиот народ, туку само на „предавниците“, кој им дава право да се култувираат во судија за тоа што е вредно и што е невредно во еден народ? Што нив, „патриотите“, ги прави „избрани“ и достојни да се постават над сите други? Нивниот самопрогласен патриотизам? Каков национален идентитет спасуваат тие, притоа, безобразно злоупотребувајќи едно литературно дело?

Дали е мудро да се седи мадро?

И, воопшто, од каде таа ненадејна љубов за поезијата и прозата кај новите „патриоти“ токму  по Договорот од Преспа? Претпоставувам, тие биле изненадени  од сознанието колку македонски интелектуалци и уметници во овие неколку месеци се пројавија како јасни или скриени националисти. Или како молчаливи симпатизери на позицијата на националистите. Во тој молк особено ВМРО препозна шанса да ја „окупира“ сферата на духот и на културата за својата пропаганда. Имено, ВМРО  од формирањето до денес никогаш не беше партијата на културната елита. Проектот Скопје 2014 ја бетонираше, во буквална смисла, претставата за ВМРО-овската политика како израз на кич и невкус. Затоа во вакуумот што постои во молкот на многу творци и интелектуалци во Македонија, ВМРО препозна шанса да се „закити“, како во самопослуга, со алиби-цитати од големите писатели. Цитатите за националистите навистина се само костум и камуфлажа. Само за да ги придобијат за себе оние за кои претпоставуваат дека се нивни истомисленици.  Ама стравуваат тоа да го кажат и јавно. Оние молчаливите меѓу македонските интелектуалци, професори, писатели, уметници, научници. Оние  од македонската интелектулна и творечка елита кои сето време по потпишувањето на Договорот „мудро и мадро молчат“.

Други колумни од авторката:

Македонија - Европа или вечен Балкан?

Егејското бегалско паметење и Договорот од Преспа

Сликата за Македонија на граѓаните визионери

Во вакумот на нивниот молк станаа гласни оние, на кои не им е ниту малку грижа за „заветот“ на Конески. Да им беше, тие ќе знаеја дека на тој „завет“ не се останува верен со демагогија. Туку со почит кон творештвото, кое не смее да се снижи до роба за пропагандни цели. На „заветот“ на Конески се останува верен само со ново творештво. Само со создавање врвна литература. Затоа што таа сведочи за македонскиот идентитет посилно од сета националистичка реторика. Македонскиот јазик и македонскиот идентитет се докажани токму со постоењето на литературата, на севкупната македонска култура. Идентитет има тој што продолжува да твори во духот на творештвото на Конески, на Прличев, на Рацин. А не тој што злоупотребува цитати од дела кои никогаш не ги прочитал.

Во таа смисла, дали е мудро да се седи мадро, додека не минала бурата, ќе покаже иднината на македонското општество. Според мене,  погубно за македонската културна јавност е фактот што токму во овој критичен период за македонската државност и култура, интелектулната и културната елита не успеа  конструктивно да ја насочи енергијата на јавноста врз творечка и полемичка дискусија за тоа што е она што  го обединува македонското општество. Во дијалог за тоа што е македонскиот идентитет, надвор од сите митологии. Сметам дека за тоа уште не е доцна. Но, за да започне сериозна интелектуална дискусија, ослободена од омраза и расцепи, треба да се надмине веќе одамна познатиот опортунизам на многу интелектуалци и творци. Тие се оние кои го чекаат исходот на кризата, за дури потоа да застанат на „безбедната“ страна. Тој тип на интелектуалци, за  жал, беше култивиран и во социјализмот. Сѐ додека остануваат затворени во својот приватен круг, молчаливите творци и интелектуалци им ја препуштаат јавноста на пропагаторите на македонскиот националистички галиматијас. Иако нивниот молк е разбирлив. Впрочем,  македонската историја е и приказна за стравот. Стравот, меѓутоа, создава претпазливи, плашливи луѓе. Тоа однесување не  е само приватен став. Тоа е феномен и симптом на една состојба на духот во македонската култура. За неа треба критички да се размислува и да се дискутира – со одговорност, со култура на дијалог и почитување на соговорникот.