„Простуваме и бараме прошка“

Има зборови кои стануваат пророчки затоа што го изговараат незамисливото за своето време. Таква е реченицата „простуваме и бараме прошка“ во контекст на германско-полскиот процес на помирување. Изречена беше на 18-ти ноември 1965-тата, во прочуеното писмо на полските до германските католички бискупи. Секако, и тоа имаше предисторија. Нему му претходеше декларацијата на  германската протестантска црква од 1-ви октомври 1965-тата. Во неа беше истакнато  дека протерувањето на Германците беше последица на Втората светска војна која ја започна Хитлерова Германија.Тоа во тогашниот миг беше незамислив чекор за милиони протерани Германци.Тие го истакнуваа  нехуманото протерување, но не прифаќаа зошто токму  тие морале да ја сносат казната за страдањата предизвикани од Хитлертовата армија. Протестантската црква во Германија го повика германскиот народ на  помирување со полскиот. Неколку недели подоцна, во рамките на разговорите  при Вториот ватикански собор во Рим (1962-1965), полските бискупи им го врачија прочуеното писмо на своите германски собраќа во Христа. Германскиот одговор уследи многу брзо, на 5-ти  декември, а го составија двајца германски бискупи од  ГДР, од градовите Герлиц ( на полски, Згоржелец) и од Берлин, двата поделени со граници и ѕидови.

Преписката на католичките бискупи, но и декларацијата на протестанската германска црква се сметаат за  најважните темели  во германско-полското помирување, иако тогаш никој не веруваше дека  е дојдено времето за такво нешто. Дури пет години подоцна, 1970-тата, Вили Брант коленичеше пред споменикот во еврејското гето во Варшава, кога ги потпиша и договорите за пријателство со Полска и со Советскиот сојуз. Една година подоцна, 1971-та, Георг Екерт им понуди на своите полски колеги во комисијата на УНЕСКО да започне со работа германско-полската историска комисија, која работи до ден-денес.

Тогаш, 1965-тата, од крајот на војната беа поминале само дваесет години. Паметењето на меѓусебните војни, на логорите на смртта во Аушвиц, на милионите жртви беше сеприсутно од двете страни на границата.Иако малкумина говореа гласно за  тоа време. Најголемиот дел од Германците сакаа да го заборават времето на Третиот Рајх. Иако уште раните од војната не беа зацелени. Уште протераните Германци од некогашните германски покраини во Полска, од градовите Бреслау или Данциг, се надеваа дека ќе се вратат во своите напуштени домови. Иако знаеја дека тие сега се викаат Вроцлав и Гданск.  Дека во нивните домови беа населени Полјаци. Кои и самите беа протерани од Источниот дел на Полска, затоа што тој по војната му припадна на Советскиот сојуз. Протераните Германци, какви што беа  фамилиите на мојот свекор и свекрва, долго не можеа да ги прифатат новите политички граници. По војните настанува небаре „глуво доба“, затоа што никој нема храброст да  го надмине молкот предизвикан од траумата. Дури и тие што успеваат да го заборават стравот и ужасот, немаат сила да си замислат нова реалност. Кога на сето тоа ќе се  додаде небаре оловната атмосфера на затвореност во воено-политичките блокови во два спротивставени политички система, капиталистичкиот и социјалистичкиот, разбирливо е дека за најголемиот број Германци и Полјаци  беше незамисливо помирувањет. Од двете страни на  границата трауматизираните од војната беа уверени дека никогаш не ќе можат да простат.

Други колумни од авторката:

-Во кој век живее Балканот?

-Има ли Македонија свој Ахен и заеднички балкански Карло Велики?

-Македонија и Бугарија: Минатото како скришно писмо

Меѓутоа, помирувањето е секогаш средба на половина пат. Тоа е можно кога од двете страни има искрена желба да се тргне на тој пат. Треба да се излезе во пресрет на другиот човек, на другиот народ. Актуелната македонско-бугарска контроверза сведочи дека помирувањето не започнува со договорот за пријателство, доколку од двете страни нема силна желба за тоа. Барем во  институциите со голема симболична моќ, како црквите во Полска и Германија. Затоа само  во контекст на повикот на протестантската германска црква на помирување е разбирливо зошто полските бискупи одговорија со реченица која почнува со зборовите„простуваме и бареме прошка“.Ви простуваме за од вас стореното страдање врз  Полјаците и бараме прошка за страдањето што  ние, Полјаците им  го нанесовме  на протераните Германци. Така звучи искрената желба за помирување.

Писмото на полските бискупи го напиша бискупот од Вроцлав, Болеслав Коминек. Зборовите „простуваме и бараме прошка“ денес се испишани на полски и германски во постолјето на споменикот  во негова чест во Вроцлав. Со писмото полските бискупи упатија и покана  до германските собраќа во Христа да дојдат на прославата 1966-тата по повод илјадата години од  христијанизирањето на Полска. Поканет беше Папата, но и 56 бискупи  од  други земји, меѓу нив и оние од Германија.Иницијаторот на писмото, бискупот Коминек од Вроцлав, сметал дека  таа прослава   не би имала смисла, доколку не е во духот на Христовата заповед за љубов кон ближниот и кон непријателот. Во историските сведоштва се вели дека  на бискупот Коминек не му било лесно да го убеди тогашниот кардинал Стефан Вишински да го  прифати писмото. Поддршка бискупот Коминек добил од тогашниот архиепископ во Краков, поетот  Карел Војтила, подоцна Папата римски, Јохан Павле втори.

Иако писмото наишло на голем интерес во католичките кругови, полската држава и комунистичката партија, предводена од Владислав Гомулка, остро го критикувала. Впрочем, комунистичката идеологија  по советскиот урнек и во Полска се темелеше врз  антикапиталистичката и антизападната пропаганда.Во неа Западот, но, пред се‘, Западна Германија беа култивирани во најголемиот непријател на Полска и на полскиот народ.Полската комунистичка партија веднаш организирала државна прослава на илјадата години од христијанизирањето на Полска, обидувајќи се да ја стави во сенка прославата на католичката црква.Државниот врв ги присилил германистите на полските универзитети да напишат протестни писма против прославата  во полската католичка црква. Молбата од Ватикан, папата Павле шести да допатува на прославата 1966-тата во Полска била двапати одбивана.

Дали ваков повик на помирување меѓу македонскиот и бугарскиот или меѓу македонскиот и грчкиот народ  слушнавме од епископи националните православни цркви? Секако, ги гледавме често православните епископи и свештеници на демонстрациите во Солун, во Атина и во Скопје, ама таму тие  не извикуваа пораки за мир, за покајание, за прошка и за христијанска љубов. Излезе ли бугарската православна црква со декларација против резолуцијата на  бугарскиот парламент за „црвените” национални линии на Бугарија во однос на СР Македонија? Ќе укажат ли скоро православните епископи во Софија во покајно писмо, како некогаш протестантските во Германија, дека бугарската армија во Втората светска војна ја окупираше територијата на Македонија и им нанесе страв и страдање на Македонците? Ќе имаат ли храброст да ја осудат окупацијата  како нехуман чин? Ќе го прогласат ли некогаш грчките епископи протерувањето на Македонците од Егејска Македонија во Граѓанската војна, како моите родители, за нехуман чин и ќе побараат ли прошка од своите македонски православни собраќа во Христа? За тоа е доволно  да се угледаат на чинот на  германските протестантски и полските католички епископи. Ќе имаат ли тогаш македонските епископи  храброст да одговорат  во духот на Христовата заповед на љубовта со зборовите „простуваме и бараме прошка“? Затоа што војните секогаш нанесуваат страдања на двете страни. Јасно ми е зошто на секој разумен човек на Балканот оваа перспектива му се чини незамислива утопија. Затоа што националните православни цркви кај словенските, кај балканските народи отсекогаш беа и уште се творците на националната и националистичката идеологија во создавањето на националните држави.Тие се бранителите  на „националната кауза”. Затоа тие најчесто не се раководат според заповедите на Христа, туку според често најригидните сопствени национално-државни „црвени линии“.