Спор со Бугарија: Не сте тоа што мислите дека сте

Во март земјите членки на ЕУ постигнаа согласност за почеток на преговори за приклучување со Албанија и Северна Македонија. Но, за Северна Македонија разговорите би можеле да завршат уште пред да почнат - поради блокада од соседна Бугарија, која е членка на ЕУ од 2007 година. Коалициската влада на премиерот Бојко Борисов неодамна на партнерите во ЕУ им приложи документ на повеќе страници со услови кои владата во Скопје требало да ги исполни доколку сака да избегне бугарско вето на почетокот на преговорите за приклучување.

Такви работи се познати во Северна Македонија. За воопшто да смее да се преговара за ЕУ-приклучување, државата, на барање на Грција, во 2018 година мораше да се преименува од „Македонија“ во „Северна Македонија“. Имено, „Македонија“ бил поим поврзан со Александар Велики, поради што не смеел да биде окупиран од славјанските Македонци, гласи грчката позиција. За да ја смекне Грција, Скопје дури мораше со договор да потврди дека нема да има претензии врз наследството на елинизмот и да признае - сосема непобитен факт - дека македонскиот јазик и’ припаѓа на групата на јужнословенски јазици, што значи - не е поврзан со грчката антика. Со ратификувањето на договорот, постигнат со големи напори од двете држави, се чинеше дека по долгогодишно одлагање, патот на Северна Македонија кон почеток на преговори за приклучување во ЕУ е слободен.

Но, сега се заканува вето од Бугарија. Преговарачката позиција е утврдена од страна на владата и парламентот во Софија уште на крајот на 2019 година. Така, во Бугарија е широко распространето мислењето дека не постои македонски јазик, дека се работи за западнобугарски дијалект. Затоа, Бугарија сака при преговорите за приклучување, во сите документи да стои „официјалниот јазик на Република Северна Македонија“. Освен тоа, се работи и за повеќе јужнословенски борци од крајот на 19. и почетокот на 20. век, кои се кренале против османлиското владеење на Балканот. Тие во Северна Македонија важат за национални херои, но Софија инсистира на тоа дека тие биле бугарски херои. Се вели и дека на Балканот познатото востание против Османлиите од 1903 година, чиј центар бил македонскиот град Крушево, всушност било бугарско востание, затоа што сите Македонци тогаш во национална смисла се разбирале себеси како Бугари. Македонски национален идентитет, како што се тврди, бил создаден дури во 1944 година со диктаторски средства, во Титова Југославија, за Македонците да заборават дека „всушност“ се Бугари.

Сето ова, па и повеќе, Скопје ќе мора да го признае доколку сака во ЕУ, е смислата на бугарскиот став. Покрај тоа, Северна Македонија веќе не смее да тврди декаво Бугарија има македонско малцинство. Исто така, ќе морала да престане да го опишува периодот од 1941 до 1945 како фашистичка окупација од страна на Бугарија.Меѓутоа, се поставува прашањето - што друго бил тој период, ако не тоа? Бугарија во 1941 година, како јуниор-партнер на Хитлер, учествувала во нападот врз Грција и Југославија, поради што, како награда, смеела, меѓу другото, да окупира големи делови од денешната држава Северна Македонија. Во Бугарија, меѓутоа, до денес е раширен ставот дека овие територии не биле окупирани, туку биле „ослободени“.

Притоа, бугарските историчари честопати, особено во учебниците, забораваат да споменат дека како последица на таквото ослободување, во 1943 година, од страна на во земјата стационираните бугарски ослободителни власти, биле товарени во возови и депортирани во Треблинка околу 7200 македонски Евреи, од кои најголемиот дел таму и загинале.

При своите закани со вето, Бугарија се повикува на бугарско-македонскиот Договор за пријателство, потпишан во 2017 година, врз основа на кој е формирана билатерална комисија на историчари, која би требало да ги реши спорните историски прашања помеѓу двете земји. Таа комисија, меѓутоа, според Софија, има направено премал напредок, дотолку повеќе што Македонците инсистираат на тоа дека се Македонци и дека нивниот јазик е македонски.

Водечки подбуцнувач во Софија е Красимир Каракачанов, заменик премиер, министер за одбрана, историчар и шеф на ВМРО-БНД. Тој од Комисијата неодамна ултимативно побара напредок, при што под напредок подразбира Северна Македонија да го преземе софискиот поглед на историјата. На прашањето дали Бугарија во спротивно ќе го блокира почетокот на преговорите за приклучување, Каракачанов одговара: „Се разбира.“

Тоа што во Бугарија, најдоцна во март наредната година, претстојат парламентарни избори и што во бугарските градови со месеци има улични протести против владата, им дава поттик на ваквите изјави. Но, големото мнозинство од главно младите демонстранти, кои ја обвинуваат владата за корупција и злоупотреба на власта, воопшто не се интересираат за историските и лингвистички финеси кои Каракачанов и нему сличните сакаат да ги надуваат до рамниште на национален интерес.

Скопје досега, принудно, реагира воздржано. Заменикот претседател на владата Никола Димитров, претходно министер за надворешни работи, меѓутоа нагласи дека во 21. век во Европа не може да му се ускратува правото на самоопределување на еден народ. Тоа не и’ остави впечаток на Софија.

Меѓузаклучок: Оној кој веруваше дека во Европа не може да има поапсурден конфликт од оној кој го разгоре Атина - во меѓувреме барем политички надминатиот „спор за името“ помеѓу Грција и Северна Македонија - тој наскоро би можел да види дека тоа е можно. Цената ја плаќаат Македонците.